ENKİ KÜLTÜ'NÜN ANADOLU'DAKİ YANSIMALARI

Yıl 2019, Cilt: 1 Sayı: 2 - Kapadokya Sosyal Bilimler Öğrenci Kongresi Özel Sayısı, 111 - 117, 03.12.2019

Seher Şentürk

Öz

Sümerlerin bilgelik - su tanrısı Enki ve yardımcıları olan Yedi Bilgelerin gerçekleştirdiği inisiyasyon törenleri Mezopotamya sanatına özellikle Yeni Assur ve Yeni Babil Dönemlerinde damgasını vurmuştur. Enki Kültü, devletin en üst kademesinin temsil edildiği saraylarda ziyaretçileri ve elçileri kapıda bekleyen doğaüstü varlıkların koruyucu heykelleriyle karşılayıp, taht odasına gidene dek, iki taraflı koridorlarda tüm görkemini gözler önüne sermiş ve en güzel örneklerini kralın arkasında bulunan duvarlardaki kabartmalarda göstermiştir. Kraliyet ailesinin kişisel eşyaları ve yaşam alanlarını süsleyen motifler, bilgelerin hayat ağacı etrafında gerçekleştirdikleri - zaman zaman kralların da katıldığı - ritüellerin anlatıldığı sahnelerden oluşur. Bakraç ve çam kozalağı ile serpe işlemi yapan bilgelere stilize hayat ağacı motifi yanında lotus çiçeği, keçi (Enki’nin kendisini temsil eder), aslan ve kuş başlı insan gövdeli kanatlı varlıklar yada aslan ve boğa vücutlu insan başlı kanatlı varlıklardan oluşan figürler eşlik eder. Bu kültün halk inançlarında da önemli bir yer tuttuğu gözlenmiştir. Kapı altlarına gömülen heykelcikler ve silindir mühürlerde bu izler kendini hemen belli eder.

Mezopotamya’da geniş bir etki alanına sahip Enki Kültü; Hitit, Urartu ve Phryg sanatını etkisi altına almış; kabartmalarda, kralların kişisel eşyalarında, süsleme sanatı ve edebiyatta yer edinmiştir. Hitit ve Phryglere ait yerleşim alanlarından Alacahöyük, Arslantaş, Aslantepe, Kargamış, Kalaba Köyü, İlhamlı Köyü, Etimesgut ve Ahi Yakup’taki kabartmalar incelendiğinde inisiyasyon töreni yapan bilgeler, demonik varlıkların gerçekleştirdiği ritüel sahneleri Mezopotamya’daki örneklerinin birer kopyası mahiyetindedir. Urartular için de durum pek farklı sayılmaz. Sanatsal form Mezopotamya’daki aslına uygun şekilde devam ettirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Enki Kültü, sanat, Mezopotamya, Hitit, Urartu Sanatı

Kaynakça

• Akurgal, E. (2005). Anadolu Kültür Tarihi, Ankara: TÜBİTAK.
• Akurgal, E. (2015). Hatti ve Hitit Uygarlıkları, Ankara: Phoenix Yayınevi.
• Akurgal, E. (2017). Anadolu Uygarlıkları, Ankara: Phoenix Yayınevi.
• Albright, W. F. (1919b). The Mouth of the Rivers, The American Journal of Semitic Languages and Literatures,Vol. 35, No. 4, 161-195.
• Aster, S. Z. (2017). Reflections Of Empire in Isaiah 1–39 - Responses To Asayrian Ideology, Atlanta: Sbl Press.
• Batmaz, A., Uhri, A. (2008). Urartu Kültüründe Balık Betimlemesi ve Ayanis Kalesi’nden Tunç Bir BalıkFigürini Üzerine Düşünceler, 65-81, https///www.researchgate.net/publication/236160447 adresinden 4Temmuz 2018 tarihinde edinilmiştir.
• Belli, O. (2010). Urartu Takıları, İstanbul: Türkiye Turing Otomobil Kurumu.
• Black, J., Green, A. (2003). Mezopotamya Mitoloji Sözlüğü - Tanrılar İfritler Semboller, İstanbul: AramYayıncılık.
• Bonnefoy, Y. (2000). Antik Dinler ve Geleneksel Toplumlarda Dinler ve Mitolojiler Sözlüğü, II, (Çev.) LeventYılmaz, Ankara: Dost Kitabevi.
• Bottero, J., Kramer, S. N. (2017). Mezopotamya Mitolojisi, (Çev.) Alp Tümertekin, İstanbul: Türkiye İş BankasıKültür Yayınları.
• Burstein, S. M. (1978). The Babyloniaca of Berossus, Sources From the Ancient Near East, 1/5, 1-39.
• Carrier, A. S., (1889). Tiele on Babylonian-Assyrian Culture. II, The Old Testament Student, Vol. 8, No. 6,214-219.
• Carnoy, A. (1918). The Iranian Gods of Healing, Journal of the American Oriental Society, Vol. 38, 294-307. Collins, P. (2006). Trees and Gender in Assyrian Art, Iraq, Vol. 68, 99-107.
• Demirci, K. (2013). Eski Mezopotamya Dinlerine Giriş, İstanbul: Ayışığı Kitapları.
• Gökçe, B. (2017). Urartu Krallığında Din Görevlileri, Belleten LXXXI, 290, 23-49, https://drive.google.com/file/d/0B7liBn5XLsAfV0Z2aUlMOU5iWjQ/view adresinden 6 Temmuz 2018 tarihinde edinilmiştir.
• Jastrow, M. JR., PH, D (1898). Handbooks on the History of Religions - The Religion of Babylonia and Assyria,Boston: Gina & Company.
• Jastrow, M., Jr. (1916a). Sumerian and Akkadian Views of Beginnings, Journal of the American OrientalSociety, Vol. 36, 274-299.
• Jastrow, M., Jr. (1916b). The Sumerian View of Beginnings, Journal of the American Oriental Society, Vol. 36,122-135.
• Jastrow, M. Jr. (1917). Sumerian Myths of Beginnings, The American Journal of Semitic Languages andLiteratures, Vol. 33, No. 2, 91-144.
• Jursa, M. (2017). Babilliler, (Çev.) Firuzan Gürbüz Gerhold, İstanbul: Alfa Yayınevi.
• Kramer, S. N. (2016). Sümerlerin Kurnaz Tanrısı Enki, (Çev) Hamide Koyukan, İstanbul: Kabalcı Yayıncılık. Macqueen, J.G. (2015). Hititler ve Hitit Çağında Anadolu, Ankara: Arkadaş Yayınevi.
• Mcinerney, J. (2017). Fish or Man, Babylonian or Greek? Oannes Between Cultures, 253-273, https://www.researchgate.net/publication/319309047 adresinden 24 Eylül 2019 tarihinde edinilmiştir. Oates, J. (2015). Babil, (Çev.) Fatma Çizmeli, Ankara: Arkadaş Yayınları.
• Sevin, V. (2003) Anadolu Arkeolojisi, İstanbul: Der Yayınları.
• TAY. http://www.tayproject.org adresinden 5 Kasım 2019 tarihinde edinilmiştir.
• Wilkinson, K. (2011). Kökenleri ve Anlamlarıyla Semboller & İşaretler Binlerce Yıllık Görsel Bir Yolculuk, (Çev.) Seda Toksoy, İstanbul: Alfa Yayınları.