XIX. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ’NDE ÇEKİRGE İSTİLALARI: MARDİN ÖRNEĞİ

Yıl 2020, Cilt: 2 Sayı: 2, 81 - 90, 30.12.2020

Edip Bukarlı

Öz

İnsanoğlu öteden beri çeşitli afetler ile mücadele etmeye çalışmıştır. Bir afet olarak nitelendirilen çekirge istilaları, insanları derinden etkilenmiş ve bu istilalarla her zaman mücadele etmiştir. Çekirge afeti, Osmanlı Devleti’nin son döneminde doğal afetler arasında önemli bir yer tutmaktadır. Osmanlı Devleti’nde, bilhassa XIX. yüzyılda ivme kazanan çekirge istilalarının zirai ürünlerde yarattığı tahribat, beraberinde kıtlık gibi sorunları da getirmiştir. Çekirge istilalarının yol açtığı büyük sosyo-ekonomik sorunlardan dolayı Osmanlı Devleti, çeşitli önlemler almak zorunda kalmıştır. Bu bağlamda kanun ve nizamnameler yayınlanmıştır. Böylece Osmanlı Devleti, bu dönemdeki birtakım zorluklara rağmen etkin ve bilinçli bir mücadeleye geçmiştir. Osmanlı Devleti’nde, çekirge istilalarına maruz kalan birçok sancak ve kaza vardır. Bu kaza ve sancaklarda olduğu gibi Mardin Sancağı da çekirge istilalarına maruz kalmıştır. Çekirge istilalarının artmasıyla Osmanlı Devleti, çekirgeler ile mücadele kapsamında bu istilalardan etkilenen birçok yerde modern teknik ve yöntemler uygulamıştır. Mardin Sancağı’nda da uygulanan bu modern yöntemler sayesinde kısmen olumlu sonuçlar alınmıştır. Bu çalışmada, XIX. yüzyılda Mardin Sancağı’nda meydana gelen çekirge istilalarının hangi boyuta ulaştığı, zirai ürünlerde yarattığı tahribat, tahribatın meydana getirdiği kıtlık, hastalıklar ve bunlara karşı alınan önlemler incelenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Çekirge İstilası, Mardin Sancağı, Zirai Ürünler, Kıtlık

Kaynakça

• KAYNAKLAR Arşiv Belgeleri Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), ŞD. 2440/1. BOA., HAT, 810/37214. BOA., DH. MKT. 1373/108. BOA., ŞD. 1196/10. BOA., MV. 71/58. BOA, MVL., 660/41. BOA., DH. MKT. 1397/25. BOA., DH. MKT. 1422/58. BOA., DH. MKT. 1422/86. BOA., DH. MKT. 1439/3. BOA., DH. MKT. 1428/50. BOA., DH. MKT. 1478/116. BOA., DH. MKT. 2107/95. BOA., MVL. 720/41. BOA., DH. TMİK. M. 126/29. BOA., DH. TMİK. M. 184/10. BOA., BEO. 2637/197712. BOA., DH. TMİK. M. 202/51. BOA., DH. İ. UM. EK. 50/113. BOA., DH. İ. UM. EK. 16/73. BOA., DH. İ. UM. 22/52. BOA., DH. İ. UM. 22/52. BOA., DH. İ .UM. 56/28. BOA., DH. İ. UM. 56/39. BOA., MV. 205/41. BOA., İ. DUİT. 70/33. BOA, HR. İM. 162/21 BOA., DH. ŞFR. 387/33. BOA., DH. UMUM. 77/31. Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA), 30.10/5.30.8. BCA., 30.10/185.277.7.1. BCA., 30.18.1.1/16.71.20. BCA., 30.18.1.1/30.62.13. BCA., 30.18.1.1/ 27.73. 3. BCA., 30.18. 1.1/ 30.51. 18. BCA., 30.10.0.0/7.39.32. Süreli Yayınlar ve Basılı Eserler 1332-1333 Senelerinde Anadolu’da ve Suriye’de Çekirgelere Karşı İcra Edilmiş Olan Mücadeleyi Mübeyyin Eserdir. (1334). Dersaâdet: Matbaa-yı Osmaniyye. Çekirgelerin İtlafına Dair Kanun ve Talimat. (1329). Dersaâdet: Matbaa-yı Hayriye ve Şürekâsı. MMZC, Devre: 3, İçtima Senesi: 4, C. II. 4 Mart 1334. Takvim-i Vekâyi, No: 1290, 19 Kasım 1912. Tercüman-ı Hakikat, Sayı 896-899, 17-21 Haziran 1881. Ticaret ve Ziraat Nezâreti Mecmuası. (1330). Aded 39-40, Dersaâdet. Ticaret ve Ziraat Nezâreti Mecmuası. (1332). Aded 58-60, İstanbul: Matbaa-yı Âmire. Araştırma Eserler ve Makaleler Asan, H. (2017). Diyarbakır Vilayeti’nde Meydana Gelen Çekirge Afetleri (1886-1919). History Studies, 9(4), 1-18. Balâmir, S. (1952). Yakın Doğuda Çöl Çekirgesi Durumu. Zirai Mücadele Merkez Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Dergisi, S. 3, 14-26. Demir, A. (2014). Osmanlı Devleti’nde Haşerelere Karşı Bir Önlem: Çekirge Suyu. Erdem Dergisi, S. 67, 33-45. Gökmen, E. (2010). Batı Anadolu’da Çekirge Felâketi (1850-1915). Belleten, C. LXXIV (269), 127-180. Gönüllü, A. R. (2012). Konya Vilayeti’nde Meydana Gelen Çekirge İstilaları (1866-1917). Tarihin Peşinde, 4 (8), 1-41. Kaynar, İ. S. (2018). Kıbrıs’ın Çekirge Sorunu ve İktisadi Felaketi (1878-1930). Kebikeç, S. 42, 121-154. Obuz, Ö. (2017). Cumhuriyet Döneminde Çetin Bir Mücadele: Çekirge İle “Savaş”, Turkish Studies, 12 (1), 177-190. Özcoşar, İ. (2009). Merkezileşme Sürecinde Bir Taşra Kenti Mardin (1800-1900), Mardin: Mardin Artuklu Üniversitesi Yayınları. Sarıçelik, K. (2017). Birinci Dünya Savaşı Yıllarında Teke Sancağında Tarımsal Üretimi Artırma Çabaları. OTAM, 42, 149-168. Satılmış, S. (2012). Aydın Vilayeti’nde Doğal Afetler (1850-1900), Yayınlanmamış Doktora Tezi, Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Manisa. Yazıcı, S. (2015). İzmit Sancağı’nda Çekirge Afetleri (1891-1914). Karamürsel Alp ve Kocaeli Sempozyumu, II, 849-858. Yıldırım, M. A. (2014). Birinci Dünya Savaşı Yıllarında Osmanlı Devleti’nin Beşinci Düşmanı: Çekirgeler. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 13 (4), 1017-1042.