27 Mayıs 1960 askeri darbesinin mizaha yansıması: Çuval Mizah Gazetesi örneği

Yıl 2021, Sayı: 8, 39 - 63, 31.12.2021

Ela Doğanay

Öz

27 Mayıs 1960 tarihinde Cumhuriyet tarihinin ilk ihtilali gerçekleşmiştir. Bu müdahale gerçekleştikten sonra basın gündeminde ilk sırada yer almış ve uzunca bir süre gündemdeki yerini korumuştur. Söz konusu darbe, basın gündeminde olduğu kadar mizahi basın kapsamında da ele alınmıştır. Karikatür temalarında askerin yaptığı darbe savunulurken, Demokrat Parti kurucuları ve parti yöneticileri eleştirilmiş ve yargılanmış, infazları basın tarafından yapılmıştır. Çuval Mizah Gazetesi’nin askeri müdahaleden önce ve sonra çıkan sayılarındaki karikatürler incelenerek konular arasındaki farklar görülmeye çalışılmıştır. Mizah basının 27 Mayıs öncesindeki tavrı ile 27 Mayıs sonrasındaki tavrı ve olaylara bakışları karikatürler aracılığıyla yorumlanmaya çalışılmıştır. Bu kapsamda ön plana çıkan demokrasi, vatan cephesi, işsizlik, ekonomik durum, basın hürriyeti, seçim hazırlıkları, irtica konulu karikatürler 27 Mayıs öncesinde yoğun olarak işlenirken; asker ile ordu, idam ile darağacı, milli birlik ve basının gücü gibi konular 27 Mayıs’ta en çok işlenen konular arasında yer almıştır. Karikatürler üzerinden dönemin siyasi olayları ve 27 Mayıs’ın önizlemesi yapılırken, karikatürlerin çizgi ve imgelemleri de analiz edilmiştir. Arşiv araştırması yöntemiyle yapılan çalışmanın ilk bölümünde mizah ve karikatürle ilgili genel bilgi verilmiş, ikinci bölümünde, Demokrat Parti’nin on yıllık iktidarlığında basınla ilgili yapılan hukuki düzenlemelere yer verilmiştir. Üçüncü bölüm olan analiz kısmında, incelemeye konu olan gazetenin 9 sayısı ele alınmıştır. Gazetenin ilgili sayılarında haber niteliği taşıyan mizahi yazılar, gazetenin okuyucuyu bilgilendirdiği yazılar ve karikatürler incelenmiştir. Siyasi olayların toplumsal zeminde gülme ile karşılandığı siyasi mizah gazetesi olan Çuval Mizah Gazetesi’nin ele aldığı konuları karikatürlerle nasıl yansıttığı incelenmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Mizah, karikatür, Demokrat Parti, gazete, 27 Mayıs

May 27’s reflection to humour: The example of Çuval Humor Newspaper

Öz

On 27 May 1960, the first revolution in the history of the Republic took place. After this intervention, it took first place on the press’s agenda and remained on it long. The coup in question was discussed in the context of the humorous media and the press’s agenda. While the military coup was defended in cartoon themes, the founders of the Democratic Party and party leaders were criticised and tried. The press carried out their executions. The cartoons in the issues of Çuval Humour Newspaper before and after the military intervention were examined, and the differences between the subjects were tried to be seen. The attitude of the humour presses before and after 27 May, and their views on events were attempted to be interpreted through cartoons. In this context, while the cartoons on democracy, homeland, unemployment, economic situation, freedom of the press, election preparations, reactionaryism were intensely processed before 27 May; Topics such as the soldier and the army, execution and the gallows, national unity and the power of the press were among the most discussed topics on 27 May. While previewing the political events of the period and 27 May through the cartoons, the lines and imagery of the cartoons were also analysed. In the first part of the study, which was carried out with the archival research method, general information about humour and caricature was given, and in the second part, the legal regulations made regarding the press during the ten-year rule of the Democrat Party were included. In the third part, the analysis part, nine issues of the newspaper, which is the subject of the analysis, are discussed. In the relevant issues of the newspaper, humorous articles that are newsworthy, articles that the newspaper informs the reader and cartoons are examined. It has been tried to discuss how the Çuval Humour Newspaper, which is a political humour newspaper where political events are met with laughter on a social basis, reflects the issues it deals with cartoons.

Anahtar Kelimeler

Humor, cartoon, Democratic Party, newspaper, 27 May

Kaynakça

• Alay, O. (2019). Mizah kavramı ve mizahın tarihsel süreci. Türk Dili Dergisi, 22-30.
• Arık, M. B. (1998). Değişen toplum değişen karikatür 1980’den sonra yaşanan toplumsal değişim ve karikatürün değişen işlevi. İstanbul: Türkiye Gazeteciler Cemiyeti Yayınları.
• Cibran, H. (2016). Ermişin bahçesi. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Devellioğlu, F. (2007). Osmanlıca-Türkçe ansiklopedik lügat. Ankara: Aydın Kitabevi.
• Erdoğan, D. (2020). Güç birliği karşısında Adnan Menderes’in siyasi manevrası: Vatan Cephesi (Manisa örneğinde). Belgi Dergisi, 2(19), 1910-1924.
• Eroğul, C. (2017). Demokrat parti tarihi ve ideolojisi. İstanbul: Yordam Kitap.
• Eroğul, C. (2003). Demokrat parti tarihi ve ideolojisi. Ankara: İmge Kitapevi Yayıncılık.
• Gönenç, L. & Cantek, L. (2010). Sosyal ve siyasal olaylar üzerinde karikatürün etkileme gücü. Toplumsal Tarih Dergisi, 193, 26-35.
• Kayış, Y. (2015). Demokrat Parti döneminde siyasi karikatür (1950-1960). İstanbul: Libra Yayıncılık.
• Nesin, A. (1973). Cumhuriyet döneminde Türk mizahı. İstanbul: Akbaba Yayınları.
• Ortaç, Yusuf Ziya, (1960), “İki Bayram”, Akbaba, 2 Haziran, S. 429, s. 3.
• Sipahioğlu, A. (1999). Türk grafik mizahı: 1923-1980 (1. Baskı). İzmir: Dokuz Eylül Yayınları.
• Tunç, B. (2017). Türk siyasi tarihinde Demokrat Parti dönemi uygulamalarından Vatan Cephesinin Sakarya’daki yansımaları. CRSS, 3(3), 154-168.
• Tunçay, M. (1997). Siyasal Tarih (1950-1960). S. Akşin (Ed.), Türkiye Tarihi Cilt 4: Çağdaş Türkiye (1908-1980) (s. 177-187) içinde. İstanbul: Cem Yayınevi.
• Usta, Ç. (2005). Mizah dilinin gizemi (1. Baskı). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Yılan Ebesi. Erişim adresi (21 Ekim 2021): http://www.turkherptil.org/IcerikDetay.asp?IcerikKatId=&TurId=549
• Yücel, M. (2000). Demokrat Parti. İstanbul: Ülke Kitapları.
• 5680 sayılı Basın Kanunu’nun 33’üncü maddesinin tadiline dair Kanun, (1955, 14 Mayıs). Resmi Gazete, Sayı: 9006, Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/9006.pdf
• 5953 sayılı Basın Meslekinde Çalışanlarla Çalıştıranlar Arasındaki Münasebetlerin Tanzimi Hakkında Kanun, (1952, 20 Haziran). Resmi Gazete, Sayı: 8140, Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/8140.pdf
• 6026 sayılı Basın Kanunu’na Bir Madde Eklenmesine Dair Kanun, (1953, 31 Ocak). Resmi Gazete, Sayı: 8323, Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/8323.pdf
• 6051 sayılı Basın Kanunu’nun 36’ncı Maddesinin Birinci Fıkrasının Tadili Hakkında Kanun (6051) (6052) (6053), (1953, 23 Şubat). Resmi Gazete, Sayı: 8342, Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/8342.pdf
• 6253 sayılı Basın Meslekinde Çalışanlarla Çalıştıranlar Arasındaki Münasebetlerin Tanzimi Hakkındaki Kanunun 10, 15, 17, 20 ve 28’inci Maddelerinin Değiştirilmesine ve Aynı Kanuna Bazı Maddeler Eklenmesine Dair Kanun, (1954, 19 Şubat). Resmi Gazete, Sayı: 8638, Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/8638.pdf
• 6334 sayılı Neşîr Yoluyla veya Radyo ile İşlenecek Bazı Cürümler Hakkında Kanun, (1954, 17 Mart). Resmi Gazete, Sayı: 8660, Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/8660.pdf
• 6337 sayılı Basın Kanunu’nun 36’nci Maddesinin Değiştirilmesi Hakkında Kanun, (1954, 17 Mart). Resmi Gazete, Sayı: 8660, Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/8660.pdf
• 6550 sayılı 5680 Sayılı Basın Kanunu’nun 33’üncü Maddesinin Tadiline Dair Kanun, (1955, 14 Mayıs). Resmi Gazete, Sayı: 9006, Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/9006.pdf
• 6733 sayılı Basın Kanunu’nun Bazı Maddelerinin Tadiline ve Kanuna Muvakkat Bir Madde İlâvesine Dair Kanun, (1955, 8 Haziran). Resmi Gazete, Sayı: 9327, Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/9327.pdf
• 6732 sayılı Neşir Yoluyla veya Radyo ile İşlenecek Bazı Cürümler Hakkındaki 6334 Sayılı Kanunun Adı İle Bazı Maddelerinin Tadiline ve Bir Madde İlâvesine Dair Kanun, (1956, 8 Haziran). Resmi Gazete, Sayı: 9327, Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/9327.pdf
• 9 sayılı 5680 sayılı Basın Kanunu’na Bir Madde Eklenmesi Hakkında Geçici Kanun, (1960, 6 Temmuz). Resmi Gazete, Sayı: 10544, Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/a