Norbert Elias’ın bilgi sosyolojisi ve Karl Mannheim’a eleştirisi

Yıl 2023, Sayı: 11, 33 - 46, 30.06.2023

Mustafa İsmail Kutay , Seçil Özdemir Metlioğlu

Öz

Çalışma, Norbert Elias’ın bilgi ve bilgi sosyolojisi düşünceleri ile Karl Mannheim’ın bilgi ve bilgi sosyolojisi çıkarımlarına yönelik eleştirilerini kapsamaktadır. Elias’ın Mannheim’a eleştirisi, Mannheim’ın bilgiyi ve bilgi sosyolojisini yalnızca ideolojik bir unsur olarak kabul etmesi olmuştur. Elias’a göre Mannheim, bilginin oluşumunu ve toplumsal bilgilenimi var olan sınıf ve tabaka yapılarının rekabete dayalı ideoloji çatışmalarına bağlamıştır. Dolayısıyla Manheim’ın bilgi sosyolojisi çözümlemeleri de sınırlılık ve yetersizlik göstermiştir. Mannheim, toplumsal düzen içinde sosyopolitik bir dayatmadan uzak biçimde oluşabilecek entelijansiya yapısını hem toplum için kültürel içerikler hem de bilim için bilgi yüklü içerikler üretmede tek çare görürken bunun aksine Elias, hiçbir insanın toplumdaki tabakalardan ve sınıflardan kopuk biçimde var olamayacağını, kapalı insan tasarımının sosyolojiye uygun düşmeyeceğini ve sonunda bilimsel yapılanmaların siyasi güçlere koşulsuz biçimde bağlı kalacağını savunmuştur. Ayrıca Mannheim’ın, söz konusu entelijansiya gibi uzmanlık yapılanmalarının kendi oluşumlarını toplumda kabul ettirebilmeleri yine toplum içinde yaygın olan ideolojik ve sosyopolitik tutumların içinden çıkagelmek ile olabileceği iddiası, Elias için tam anlamıyla tarif edilen yapılanmaların var olan usdışı ve bilim dışı durumlarını meşrulaştırma gereksinimidir. Elias’ın savına göre, Mannheim ve onun öncesinde dile getirilen bilgi argümanları, toplumsuz birey kabulünü bilgi sosyolojisinine yerleştirerek hem bilginin çözümlenişini hem de bilgi sosyolojisini sınırlamışlardır. Bunun yerine Elias, bilginin ve bilgi sosyolojisinin toplumsal figürasyonlar çerçevesinde olagelmesini, bilgilenimde insan duygulanımının etkili olmamasını, doğal ve toplumsal olaylara karşı verilen tepkinin ussal sorgulamaya açık olması gerektiğini düşünmüştür. Buna ek olarak bilgi sosyolojisi için, herhangi bir düşünce yapısının ya da bilgi sisteminin, içinden çıkageldiği durumlar dikkate alınarak değerlendirilmesi yönünde yöntem niteliğinde bir önerisi olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Norbert Elias, Karl Mannheim, bilgi sosyolojisi, Elias’ın bilgi sosyolojisi, Elias’ın Mannheim’a eleştirisi

Norbert Elias's sociology of knowledge and Karl Mannheim's critique

Öz

The study covers Norbert Elias's thoughts on knowledge and sociology of knowledge and his criticisms of Karl Mannheim's inferences on knowledge and sociology of knowledge. Elias's criticism of Mannheim was that Mannheim accepted knowledge and the sociology of knowledge only as an ideological element. According to Elias, Mannheim linked the formation of knowledge and social knowledge to the competing ideological conflicts of existing class and strata structures. Therefore, Manheim's sociology of knowledge analyses also showed limitations and inadequacy. While Mannheim sees the structure of the intelligentsia, which can be formed away from a socio-political imposition in the social order, the only way to produce cultural contents for the society and information-laden content for science, on the contrary, Elias argues that no human can exist in isolation from the layers and classes in the society, and that the closed human design is not suitable for sociology. and, in the end, he argued that scientific establishments would remain unconditionally tied to political forces. In addition, Mannheim's claim that specialized structures such as the intelligentsia can impose their formation in society, again by coming out of the ideological and socio-political attitudes prevalent in the society, is the need for Elias to legitimize the existing irrational and unscientific situations of the structures that are fully described. According to Elias's argument, Mannheim and the knowledge arguments expressed before him have limited both the analysis of knowledge and the sociology of knowledge by placing the acceptance of the individual without society in the sociology of knowledge. Instead, Elias thought that knowledge and sociology of knowledge should be within the framework of social figurations, that human affect should not be effective in information, and that the reaction to natural and social events should be open to rational questioning. In addition, he made a methodical suggestion for the sociology of knowledge to evaluate any mentality or knowledge system by taking into account the situations it comes up with.

Anahtar Kelimeler

Norbert Elias, Karl Mannheim, Sociology of knowledge, Elias, Norbert Elias

Kaynakça

• Aristoteles. (1996). Metafizik. (A. Arslan, Çev.). İstanbul: Sosyal Yayınlar.
• Berger, P. L. & Luckmann, T. (2008). Gerçekliğin sosyal inşası. (V. S. Öğütle, Çev.). İstanbul: Paradigma Yayıncılık.
• Cevizci, A. (2015). Felsefeye giriş. İstanbul: Say Yayınları.
• Cevizci, A. (2018). Bilgi felsefesi. İstanbul: Say Yayınları.
• Comte, A. (2009). The positive philosophy of Auguste Comte, Volume 2. New York: Cambridge University Press.
• Durkheim, E. (1983). Pragmatism and sociology. United Kingdom: Cambridge University Press.
• Durkheim, E. (2018). Sosyoloji ve felsefe. (M. Elma, Çev.). İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
• Elias, N. (1956). Problems of involvement and detachment. The British Journal of Sociology. 7(3), 226-252.
• Elias, N., Martins, H. & Whitley, R. (1982). Scientific establishments and hierarchies. England: D. Reidel Publishing Company.
• Elias, N. (1987). Sociology of knowledge: New perspectives. Journal of Theory, Culture & Society. 4(2-3), 149-168.
• Elias, N. (1989). Teoría del símbolo. (J. M. Á. Flórez, Çev.) Spain: Epublibre Publicación.
• Elias, N. (1991). The society of individual. United Kingdom: Blackwell Publishers.
• Elias, N. (1993). Time: An essay. United Kingdom: Blackwell Publishers.
• Elias, N. (2004). Uygarlık süreci, cilt 1. (E. Ateşman, Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Elias, N. (2020). Sosyoloji nedir?. (O. Değirmenci, Çev.). İstanbul: Olvido Kitap.
• Hartmann, N. (1998). Ontolojinin ışığında bilgi. (H. Tepe, Çev.). Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu.
• Kilminster, R. & Wouters, C. (1987). From philosophy to sociology: Elias and the neo-Kantians. Journal of Theory, Culture & Society, 4(2-3), 81-120.
• Kilminster, R. (1987). Norbert Elias and Karl Mannheim: Closeness and distance. Journal of Theory, Culture & Society. 4(2-3), 81-114.
• Kilminster, R. & Mennell, S. (2003). The blackwell companion to major contemporary social theorists / Norbert Elias. (G. Ritzer (Ed.), USA: Blackwell Publishing.
• Kilminster, R. (2007). Norbert Elias post-philosophical sociology. New York: Routledge Publishing.
• Kilminster, R. (2013). Norbert Elias and Karl Mannheim: Contrasting perspectives on the sociology of knowledge. F. Dépelteau & T. S. Landini, (Ed.), Norbert Elias and social theory. New York: Palgrave Macmillan Publishing. Korte, H. (2013). Über Norbert Elias. Deutschland: Springer VS Publishing.
• Kutay, M. İ. (2022). Norbert Elias’ın bilgi sosyolojisi: Karl Mannheım’ın bilgi sosyolojisi eleştirisi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İzmir Demokrasi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Mannheim, K. (2002). İdeoloji ve ütopya. (M. Okyayuz, Çev.). Ankara: EPOS Yayınları.
• Mannheim, K. (2017). Kültür sosyolojisi. (M. Yalçınkaya, Çev.). İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
• Mannheim, K. (2018). Bilgi sosyolojisi. (M. Yalçınkaya, Çev.). İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
• Mühürdaroğlu, A. (2019). Norbert Elias ve klasik bilgi sosyolojisi: Beklenti ve sınırlar. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 21(2), 493-516.
• Peters, F.E. (2004). Antik Yunan felsefesi terimleri sözlüğü. (H. Hünler, Çev.). İstanbul: Paradigma Yayıncılık.
• Platon (2014). Theaetetus. (J. Mcdowell, Çev.). United Kingdom: Oxford University Press.
• Scheler, M. (2013). Problems of a sociology of knowledge. (K. W. Stikkers, (Ed.)). New York: Routledge Publishing.
• Vera, H. (2013). Norbert Elias and Émile Durkheim: Seeds of a historical sociology of knowledge. F. Dépelteau & T. S. Landini. (Ed.), Norbert Elias and social theory. New York: Palgrave Macmillan Publishing.
• Yıldırım, A. (2015). Gelişim ve öğrenme psikolojisi. Konya: Çizgi Kitabevi.
• Yontar, E. (2000). Norbert Elias’ın İnsan Bilimleri kavramı ve bilgi sosyolojisi. Toplum ve Bilim Dergisi, 2000(1), 112-127.