The extraordinary representation of the ordinary: Everyday life studies in Turkish literature

Yıl 2025, Sayı: 15, 177 - 188, 30.06.2025

İsmail Alperen Biçer

Öz

The relationship between literature and everyday life encompasses a broad spectrum, from the finest details of social life and individuals' daily experiences to cultural practices and historical transformations. Everyday life is defined not only as ordinary and repetitive practices but also as a realm where social structures, values, and norms become concrete and the invisible becomes visible. Literature serves as a powerful tool to understand this everyday life and to analyze cultural and historical changes. In Turkish literature, especially from the late Ottoman period through the early Republican era to the present, the daily life of major cities has been explored in diverse ways through novels, stories, and other fictional genres. These works reflect not only individual experiences but also social changes, modernization processes, and cultural conflicts. The concept of everyday life has also been studied in sociology and philosophy; despite its associations with "ordinariness" and "insignificance," it has become a crucial subject of micro-level analysis in social sciences. Academic studies addressing literature and everyday life examine various aspects of daily life in Ottoman and Republican Turkish literature, particularly analyzing Istanbul's social and cultural fabric through an interdisciplinary perspective. These theses often employ qualitative research methods, especially content and text analysis. This article aims to outline the conceptual framework of everyday life, discuss the relationship between literature and everyday life, and critically evaluate graduate theses on this topic. In doing so, it seeks to highlight the function and importance of literature in making sense of everyday life from an interdisciplinary viewpoint.

Anahtar Kelimeler

Modernization , social change , sociology , literature , literary criticism

Sıradanın olağanüstü temsili: Türk edebiyatında gündelik hayat çalışmaları

Öz

Edebiyat ile gündelik hayat arasındaki ilişki, toplumsal yaşamın en ince ayrıntılarından bireylerin günlük deneyimlerine, kültürel pratiklerden tarihsel dönüşümlere kadar geniş bir alanı kapsar. Gündelik hayat, yalnızca sıradan ve tekrarlayan yaşam pratiklerini değil, aynı zamanda toplumsal yapıların, değerlerin ve normların somutlaştığı, görünmeyenin görünür olduğu bir alan olarak tanımlanır. Edebiyat ise bu gündelik yaşamı anlamak, kültürel ve tarihsel dönüşümleri çözümlemek için güçlü bir araçtır. Özellikle Osmanlı’nın son döneminden Cumhuriyet’in erken yıllarına ve günümüze kadar Türk edebiyatında, büyük kentlerin gündelik yaşamı roman, hikâye ve diğer kurmaca türlerle çok yönlü biçimde işlenmiştir. Bu eserler, bireysel deneyimlerin yanı sıra toplumsal değişimlerin, modernleşme süreçlerinin ve kültürel çatışmaların da edebî izdüşümlerini sunar. Gündelik hayat kavramı, sosyoloji ve felsefede de incelenmiş; ‘sıradanlık’ ve ‘önemsizlik’ gibi çağrışımlarına rağmen sosyal bilimlerde mikro analizlerin önemli bir konusu hâline gelmiştir. Edebiyat ve gündelik hayat kavramını ele alan akademik çalışmalar, Osmanlı ve Cumhuriyet dönemi Türk edebiyatında gündelik hayatın farklı yönlerini inceleyerek, bilhassa İstanbul’un sosyal ve kültürel dokusunu edebiyat aracılığıyla disiplinler arası bir bakış açısıyla analiz etmektedir. Bu tezlerde genellikle nitel araştırma yöntemleri, özellikle içerik ve metin analizi kullanılmıştır. Bu makalede, gündelik hayatın kavramsal çerçevesi çizilecek, edebiyat ve gündelik hayat ilişkisi ele alınacak; bu konuda hazırlanmış lisansüstü tezler eleştirel bakışla değerlendirilecektir. Böylece, edebiyatın gündelik hayatı anlamlandırmadaki işlevi ve önemi, disiplinler arası bir perspektifle ortaya konmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Modernleşme , toplumsal değişim , sosyoloji , edebiyat , alanyazın , edebî eleştiri

Kaynakça

• Altundaş, C. (2023). 19. yüzyıl Türk romanında kadının gündelik yaşamı (Yayımlanmamış doktora tezi). Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Ataker, B. (2019). 1908-1923 arası Türk hikâyesinde gündelik hayat (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Mardin Artuklu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Mardin.
• Binay, B., & Tatlıcan, Ü. (2018). Sembolik etkileşimcilik ve gündelik hayatın sosyolojisi. A. Esgin & G. Çetin (Ed.), Gündelik hayat sosyolojisi temel kavramlar, sorunsallar ve güzergâhlar (s. 147-190) içinde. Ankara: Phoenix Yayınları.
• Binici, U., & Tatlıcan, Ü. (2018). Harold Garfinkel’in etnometodolojisinde gündelik hayat. A. Esgin & G. Çetin (Ed.), Gündelik hayat sosyolojisi temel kavramlar, sorunsallar ve güzergâhlar (s. 213-234) içinde. Ankara: Phoenix Yayınları.
• Bozkurt, S. (2019). Ahmet Hamdi Tanpınar romanlarında İstanbul'da gündelik hayat (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, İstanbul.
• Bozok, E. (2019). Bayağı sözcüğü üzerine bir etimoloji denemesi. International Journal of Volga-Ural and Turkestan Studies, 1(1), 36-47.
• Esgin, A. (2018). Gündelik hayat sosyolojisi: Tarihsel süreç ve temel ilkeler. A. Esgin & G. Çetin (Ed.), Gündelik hayat sosyolojisi temel kavramlar, sorunsallar ve güzergâhlar (s. 13-34) içinde. Ankara: Phoenix Yayınları.
• Garfinkel, H. (2014). Entometodolojide araştırmalar (Ü. Tatlıcan, Çev.). Ankara: Heretik Yayınları.
• Goffman, E. (2020). Günlük yaşamda benliğin sunumu (B. Cezar, Çev.). İstanbul: Metis Yayınları.
• Gökulu, G. (2019). Sembolik etkileşimci teorinin gündelik yaşam sosyolojisine katkıları. Ekev Akademi Dergisi, 80, 173-190.
• Güldaş, Z. (2023). Cahit Uçuk’un romanlarında gündelik hayat (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Güneş, Ş. (2005). Abdülhak Şinasi Hisar’ın eserlerinde İstanbul (Boğaziçi)’da gündelik hayat (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Kurtoğlu, A. (2021). Sosyolojik bir araştırma nesnesi olarak gündelik hayatın kavramsallaştırılması ve incelenmesi sorunu. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 38(1), 222-237.
• Kurtoğlu, A. (2023). Öznelerin deneyimleri üzerinden günlük hayat: Eleştirel bir yeniden kavramsallaştırma (Yayımlanmamış doktora tezi). Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Lefebvre, H. (2020). Modern dünyada gündelik hayat (I. Gürbüz, Çev.). İstanbul: Metis Yayınları.
• De Certeau, M. (2008). Gündelik hayatın keşfi I - Eylem, uygulama, üretim sanatları (L.A. Özcan, Çev.). Ankara: Dost Kitabevi.
• Özbey, A. (2023). Ahmet Mithat Efendi’nin romanlarında kadın ve gündelik hayat (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Van.
• Tercüman, Ç. (2004). Ahmet Rasim’in eserlerinde İstanbul’un gündelik hayatı (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Tırlı, N. (2009). Hüseyin Rahmi Gürpınar'ın eserlerinde gündelik İstanbul hayatı (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Melikoğlu, G. U. (2022). Orhan Pamuk kurmacasında gündelik hayat (Yayımlanmamış doktora tezi). İstanbul Kültür Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, İstanbul.
• Uymur, Z. (2005). Samiha Ayverdi’nin eserlerinde İstanbul’da gündelik hayat (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Yılmaz Altun, Ö. (2023). Gündelik hayat ve gündelik hayatın sosyolojisi: Literatür çalışması. Sinop Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(1), 142-172.