Aesthetics and Its Types in the Poems of the Melayê Cizîrî

Yıl 2022, , 101 - 115, 30.06.2022

Nevzat Eminoğlu

https://doi.org/10.55253/2022.nubihar.1111890

Cited By: 1

Öz

Di dirêjahiya sedsalên serdema edebiyata klasîk de estetîk yek ji wan mijarên bingehîn e ku edîb û şair li ser sekinîne. Estetîzm yan jî ciwannasî di zimanê rojane de tê maneya “xweşikahî”, “bedewî”, “spehîtî”, “delalî” û hwd. Estetîzm di heman demê de mijareke herî kevn a lêkolîna felsefeyê ye. Têgeha ciwaniyê çawa wek babeteke girîng a şiîr û edebiyata klasîk e, her wisa qadeke felsefeya lêgerîna ciwaniyê ye ku jê re tê gotin “estetîk”. Heçî ciwanî ye, ew têgehek e ku bedewbûn û xweşikahiyê îfade dike. Ev îfadekirin, ji bedewbûna terkîbên maddeyê bigre heta xweşikahiya raser yanî Wacîbul Wucûd diçe û beşeke kiryara dîtinê ya însan e. Ciwanî ji hêla piraniya şairên serdema navîn ve li ser hêmanên hevpar û bi heman şêweyî hatiye teswîrkirin. Digel vê yekê ew ciwaniya ku bi uslûbeke standart ve dihate ziman, bi rêya vegotinên alegorîk, girîft û pirmane ya her şairekî, rewş û rehendeke mukemel û xweser wergirtiye. Şairan diyardeya ciwaniyê bi xeyalên pir dewlemend ve sêwirandine, di form û kirasên ciyawaz de ji nûve saz kirine û bi temsîl, teşbîh û gotinên klîşe yên curbecur ên ciwannasiyê ve anîne ziman. Fêhm û feraseta helbesta klasîk bi teşegirtin û terakuma sedan salan pêk hatiye û di nav hevaheng û hevrengiyeke berdewam de ye. Ciwanî, çawa di şairên serdema klasîk de wek babeteke sereke tête bikaranîn, her wisa di vehonandina hunerî û estetîkî ya Melayê Cizîrî de jî cihekî taybet û girîng digre. Cizîrî yek ji wan edebiyatnasê sertac ê sedsala XVIan, şairê qesra mîr /hukumdarê hukumeta Cizîra Botan û nûnerekî dewra zêrîn û muqtedîriyê ye di dîroka edebiyata Kurdî de. Di şi’ra wî ya lîrîk û coşîş de hêmanên ruh ên wek îhtîşam, hessasiyet, xwebawerî, ciwanî û baldarî derdikevin pêş. Di vê xebatê de armanca me ew e ku em mahiyeta ciwaniya ku Melayê Cizîrî li ser sekiniye bikolin; buûd û cureyên wê tesbît bikin û binirxînin. Me qest û mebest ew e ku fikr û ramana hunerî ya Mela, esas û cureyên estetîka wê hunerê destnîşan bikin. Lewma em dê fikra wî ya li ser ciwaniyê, uslûb û şêweyê anîna ziman a ciwaniyê ya bi rêya helbestê û maneya ku li ciwaniyê bar dike, lêkolîn bikin.

Anahtar Kelimeler

edebiyat,, edebiyata klasîk, şiîr, estetîk, Melayê Cizîrî

Teşekkür

Spas malî ava Mamosteyên Hêja,

Estetîk û Cureyên Wê Di Şiîrên Melayê Cizîrî de

Öz

Di dirêjahiya sedsalên serdema edebiyata klasîk de estetîk yek ji wan mijarên bingehîn e ku edîb û şair li ser sekinîne. Têgeha ciwaniyê çawa wek babeteke girîng a şiîr û edebiyata klasîk e, her wisa qadeke felsefeya lêgerîna ciwaniyê ye ku jê re tê gotin “estetîk”. Ciwanî ji hêla piraniya şairên serdema navîn ve li ser hêmanên hevpar û bi heman şêweyî hatiye teswîrkirin. Digel vê yekê ew ciwaniya ku bi uslûbeke standart ve dihate ziman, bi rêya vegotinên alegorîk, girîft û pirmane ya her şairekî, rewş û rehendeke mukemel û xweser wergirtiye. Ciwanî, çawa di şairên serdema klasîk de wek babeteke sereke tête bikaranîn, her wisa di vehonandina hunerî û estetîkî ya Melayê Cizîrî de jî cihekî taybet û girîng digre. Di şi’ra wî ya lîrîk û coşîş de hêmanên ruh ên wek îhtîşam, hessasiyet, xwebawerî, ciwanî û baldarî derdikevin pêş. Di vê xebatê de armanca me ew e ku em ciwaniya ku Melayê Cizîrî li ser sekiniye bikolin û cureyên wê destnîşan bikin û binirxînin.

Anahtar Kelimeler

Edebiyat, edebiyata klasîk, helbest, estetîk, Melayê Cizîrî

Kaynakça

• Alkış, Abdurrahim (2014). Melayê Cizîrî’nin Dîvânında Tasavvufî Mazmunlar, Nûbihar, İstanbul. Alkış, Abdurrahim (2012). “Di Dîwana Melayê Cizîrî de Mertebeyên Wucûdê”, Bilim Düşünce ve Sanatta Cizre Uluslararası Sempozyumu (Ed. M. Nesim Doru), Mardin Artuklu Üniversitesi Yayınları, İstanbul. rr. 349-366.
• Bozkurt, Kenan,( 2016). Fuzûlî’de Güzellik Tasavvuru, İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı, Esk Türt Edebiyatı, Malatya.
• Cemil, Muhammed, Halid, (2008). El- Cezerî Şair’ul Hubbû We’ Cemal (Melayê Cizîrî Sevgi ve Güzelliğin Şairi), çev. Ümit Demirhan, Hîvda, İstanbul.
• Cengiz, Metin, (2016). Şiir Dili, Şiirden Yayınları, İstanbul.
• Cevizci, Ahmet, (1999). Paradigma Felsefe Sözlüğü, (7. Baskı), Paradigma Yayınları, İstanbul.
• Cîhanî, Perwîz (2013), Şîroveya Mem û Zîna Ehmedê Xanî, Weşanên Nûbihar, Stenbol.
• Cizîrî, Molla Ahmed-i, (2012). Diwan, Latînîze: Selman Dilovan wer. bi Tirkî: Osman Tunç, Weşanên Nûbihar, Stenbol.
• Cizîrî, Dîwan (nusxeya destnivîs), mustensix: Muhammed Teyar Paşayê Amêdîyê. Dedeler, Sinan, (2012). “Grek Estetiği ve Sanat Felsefesinde Önemli Kavramlar”, Farabi e-Dergi, Yıl: 2, Şubat, r. 5.
• Doru, M. Nesim, (2012). Melayê Cizîrî Felsefi ve Tasavvufi Görüşleri, Nûbihar, İstanbul.
• Doru, M. Nesim, (2016). Melayê Cizîrî Hakikat ve Mecaz Arasında Bir Sûfî’nin Portresi, Nûbihar, İstanbul.
• Erebî, Muhyeddînê, Îbnî, (….). El-Hubbu Wel Muhabbet-ul Îlahiyye.
• Grabar Oleg, (2010). İslam Sanatının Oluşumu (Wer:. Nuran Yavuz), (2. Baskı), Kanat Kitap, İstanbul.
• Izady, Mihrdad, Kürtler, Doz Yayınları, İstanbul.
• Koç, Turan, (2018). İslam Estetiği, İsam Yayınları, İstanbul.
• Nursî, Bediüzzaman Said-i, (2010). Sözler, Weşanên Zehra, Stenbol.
• Özden, H. Ö. (2012), “Helenizm öncesi Yunan Felsefesinde Güzellik Anlayışları”, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 17.
• Taşdelen, Demet, (2012). Estetik ve Sanat Felsefesi (Ed. Ahmet İnam), (1. Baskı), Eskişehir Üniversitesi AÖF Yayınları, Eskişehir.
• Teyran, Feqiyê, (2021). Dîwan, Wergêr: Ali Karadeniz, Weşanên Nûbihar, Stenbol. Timuçin, A. (2009), Sorularla Estetik El Kitabı, (1. Baskı), Bulut Yayınları, İstanbul.
• Turan, Abdulbaki, (2010). Melayê Cizîrî Divanı ve Şerhi, Nûbihar, İstanbul