Şêx Muhyedînê Hênî: Di Edebiyata Kurdî de Nûnerekî Girîng ê Temaya Xwarinê

Yıl 2015, Cilt: 1 Sayı: 3, 11 - 52, 15.06.2015

Abdurrahman Adak

Öz

Şêx Muhyedînê Hênî (k.d.derdora 1897an) yek ji girîngtirîn helbestvanê klasîk

ê serdema piştî mîrektiyan e. Paşxana wî ya edebî, wekî piraniya helbestvanên

wê serdemê Xalidîtiya Neqşebendî ye. Lewra bavê wî bi xwe postnişînê şaxa

Xalidiyan a Hênê bû. Şêx Muhyedîn ku mexlesên wî Sa’î û Heqî ne, hem li

pey şopa Melayê Cizîrî helbestên klasîk nivîsîne, hem jî di mijara xwarinê de

menzûmeyeke serbixwe nivîsiye. Di wê serdemê de li Hênê û Aqtepeyê di

nivîsîna helbestên bi temaya xwarinê de bizaveke edebî derketiye meydanê. Bi

qasî ku tê dîtin, di tarîxa edebiyata Kurdi de yegane helbestvanê klasîk ê ku di

vî warî de berhemeke serbixwe nivîsiye Şêx Muhyedîn e. Ji ber ku di edebiyata

Kurdî ya klasîk de di mijarên ladînî-beşerî de berhemên serbixwe kêm in, ev

berhema nivîskar girîngiyeke taybet bi dest dixe. Berhema ku bi qasî 20 kom û

130 cureyên xwarinê di xwe de dihewîne, bi şêwazeke edebî xwarinên Kurdan

ên serdema nivîskar, pênaseyên wan û menûya ser sifreyê radixe ber çavan.

Berhem ji vî aliyî ve wekî berhemeke pêşserdemî dikare bê hesibandin.

Anahtar Kelimeler

Şêx Muhyedînê Hênî, Xalidîtî, simatiye

Sheikh Muhyedin Heni: An Important Representative of Food Theme in Kurdish Literary

Öz

Sheikh Muhyedin Heni (about 1897) is one of

the most prominent poet of the period of after

principality. His literary background, like most

poets of that period, is based on Khalidy branchof Nakhsibendi sect. Because his father was a sheikh of the branch of Khalidy

in Hênî. Sheikh Muhyeddin, whose pen names are Sa’i and Heqi, wrote

classical poem on the road of Melayi Ciziri, he also wrote an independent

poem on foods. On that period, a movement of writing poems contents of

which were foods was emerged in Hênî and Aqtepe. As far as known, Sheikh

Muhyeddin Heni is the sole classical poem who write an independent

literary artifact on that issue. Because of the fact that the secular content

are limited in the classical Kurdish poem, this work of Sheikh have a special

place. That work which contains 20 group and 130 sort of foods, in a literary

way presents the Kurdish kitchen of the period of the writer, their recipies

and menus. In this aspect, that work can be seen as a futuristic work.

Anahtar Kelimeler

Sheikh Muhyedin Heni, Khalidiyyah, simatiyyah, food

Kaynakça

• Adak, A. (2012), “Liceli Şairlere Genel Bir Bakış”, Dünden Bugüne Lice Sempozyumu Bildirileri, 05-06 Eylül 2008, (amd.) Ahmet Erkol-Abdurrahman Adak, Mardin: Mardin Üniversitesi.
• Adak, A. (2009) “Malbata Zêbariyan û Basreta “Paytexta Neqşebendiyan”-I -Heta bi Serdema Postnişîniya Malbata Zêbariyan li Dergahê Basretê-” Nûbihar, j. 107, Stenbol.
• Amidî, Z. (1995). Mecma’u’l-Kasâid, (Nusxeya destxet a neçapkirî), Diyarbekir.
• Aqtepî, Ş. E. (1986). Rewdu’n-Ne’îm, (amd. Mela Zeynelabidîn Amidî), Diyarbekir.
• Bender, C. (2003). Kürt Mutfak Kültürü ve Kürt Yemekleri, İstanbul: Berfin.
• Bingöl A. (2007). “Xwarinên Cizîrê” Nûbihar, sal:2007, jimar 103, Stenbol.
• Botî, M. M. D. (2007). “Fistiqên Sêrtê”, Nûbihar, sal:2007, jimar 103, Stenbol.
• Erdoğan, K. (2003). “Z’atî Divanında Yiyecekler”, Atatürk Ünv. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, jimar:22, Erzurum.
• Ergün, Z. (2014), Bajar-Edebiyat û Cizîra Botan, Stenbol: Nûbihar.
• Findikî, S. E. (2011). Dîwan, (çapa pêncem), Stenbol: Nûbihar.
• Gökyay, O. Ş. (1997). “Divan-ı Et’ıme”, Kim Etti Sana Bu Karı Teklif, İstanbul: İletişim
• Güldemir, O. (2010) Osmanlı Yemek Yazması Kitabüt Tabbahin’in Günümüze Uyarlanması, Teza Lîsansa Bilind ya Neçapbûyî, Zanîngeha Selçukê Enstîtuya Zanistên Sosyal, Konya.
• Hesbî, Dîwan, nusxeya destxet, pirtûkxaneya taybet a Abdurrahman Adak.
• Hênî, Ş. M. (2015). Beyana Xwarinan û Zewqên Wan, (amd. Mela Birhanê Tarînî), Stenbol: Peywend.
• Kaya, D., “Halk Edebiyatında Yemek Destanları”, Motif, Ocak-Şubat-Mart 2007, s. 48, s. 4-11. http:// dogankaya.com/fotograf/halk_edebiyatinda_yemek_destanlari.pdf ( 20.11.2014).
• Korkusuz, Ş. (2004). Tezkire-i Meşayîh-i Amid, İstanbul: Kent.
• Malmîsanij, (2004). Diyarbekirli Cemilpaşazadeler ve Kürt Milliyetçiliği, İstanbul: Avesta
• Maruf, H. Ş. bê tarîx, Diyarbakır İlinin Hani İlçesinde Medfun Şeyh Ahmed Efendinin Tarihçeyi Hayatı, (wer. Heybet Kanhan), nusxeya daktîloyê, pirtûkxaneya A. Adak a taybet.
• Nalbend, E. (1998). Baxê Kurda (Amd. Teha Mayî), Dihok: Çapxana Xebat.
• Sêrtî, M. X. (2002), Nehcu’l-Enam (amd. Osman Akdağ-Kerem Soylu), İstanbul: Enstîtûya Kurdî.
• Şîrazî, E. Î. H. (1302). Dîwanî Et’ime, İstanbul: Çapxaneî Ebuzziya
• el-Xanî, E. b. M. (-). el-Hedaiqu’l-Werdiyye fî Heqaiq Ecilai’n-Neqşebendiyye, (Belavker: Ebdulwekîl ed-Derûnî), Dimeşq.
• Yıldırım, K. (2011). Ehmedê Xanî’nin Fikir Dünyası, İstanbul: Ağrı Kültür Yardımlaşma ve Dayanışma Derneği.