Cureyê Çîrokê û Li Gor Rêbaza Vladimir Propp Analîza Çîrokekeke/Xeberoşkeke Kurmancî

Yıl 2019, Cilt: 4 Sayı: 11, 11 - 45, 30.12.2019

Ayhan Yıldız

Öz

Wekî cureyekî edebîyata
gel çîrok, di nav civaka kurdan da cîyekî girîng û berfireh digire. Digel vê
girîngî û dewlemendîyê, lêkolerên kurd, mîna lêkolerên gelên dunyayê, bi
awayekî modern neketine bin barê berhevkirina çîrokên xwe. Ji ber ku çîrokên
kurdî bi awayê zanistî baş nehatine berhevkirin û li rêbazên hemdem ên zanistî
têr nehatine tetbîqkirin, lêkolerên derî kurdan ew berhev kirine, bêyî ku amaje
bi zimanê wan ê eslî bikin, wekî ku malê gelê wan be li zimanê xwe wergerane û li
van rêbaz û teorîyên zanistî ew tetbîq kirine. Hîna di sedsala 18an da gelnasên
Ewrûpî, dest bi berhevkirin û analîza çîrokên xwe kirîye û ji bo vê jî wan,
teorî û rêbazên cîyawaz li pêşberî berhevkaran danîne. Seyra van cure xebat û
lêkolînan ji Îngiltere, Almanya, Fransa û Îskoçya heta Rûsyayê berfireh bûye. Ji
ber bêderfetîyan, heta niha bi awayekî ku heq dike, çîrokên kurmancî li ser rêbazên
zanistî nehatine tetbîqkirin. Rêbaza analîza çîrokan a Vladimir Propp ku di nav
rêbaz û teorîyên dahûrîna çîrokan da li dunyayê berbelav e, ji gelek alîyan ve
bi çîrokên kurdî ra li hev dike. V. Propp, bi vê rêbaza xwe, hewl dide ku hemû hêlên kokena/etîmolojîk a
dîrokî ya çîrokan dêne ber xwe û li ser guherîn û veguherînên serdemî yên
çîrokan bixebite. Ew li ser guherînên ku çîrokek, di nav pêvajoya serdemekê de
rast lê hatîye kûr dibe. Ew li şûna tehlîla dîyakronîk, tehlîla
senkronîk ku hêmanên çîrokê, di nav beşeke serdemekê de digire destî
pêşnîyaz dike. V. Propp, ji parçeyên çîrokê dest pê dike û ber bi giştîya wê ve
diçe û lê dikole, bê ka binyada wê çawa ye. Di vê xebatê da me jî hewl da ku
çîrokeke kurmancî li gor rêbaza Proppî analîz bikin. Ji lew ra me çîrokeke ku
bi awayê zanistî hatîye berhevkirin girt û ew li gor vê rêbazê ji hêla tevger û
fonksîyonên wê ve analîz kir.

Anahtar Kelimeler

Çîrok, berhevkirin, rêbaz, teorî, analîz

Kaynakça

• Akturan, Ferîda. (2015). Keyneka Qedersîya, Folklora Kurdan, j. 3.
• Bolayır, Fethi. (1988). Edebiyat ve Kompozisyon Bilgileri, Ankara: Güven Yayıncılık.
• Demîrhan, Umid. (2006). Ferhenga Destî, İstanbul: Nûbihar.
• Edebiyat Ansiklopedisi, (1991). Milliyet Tesisleri Copyright.
• Ekinci, Metin. (2018). Halk Bilgisi (Folklor), (8. Baskı), İstanbul: Geleneksel Yayınları.
• Farqînî, Zana. (2000). Büyük Türkçe-Kürtçe Sözlük, İstanbul: İstanbul Kürt Enstitüsü Yayınları.
• Ferhenga Kurdî (Kurmancî)-Tirkî), (2012). M. Malmîsanij, (Amadekarê Weşanê.), İstanbul: Weşanxaneya Rûpelê.
• Günay, Umay T. (2011). Elazığ Masalları ve Propp Metodu, (2. Baskı), Ankara: Akçağ Yayınları.
• M. Malmîsanij & Uzun, Mehmet. & Espar, J. Îhsan. (2009). Ferhengê Kirmanckî (Zazakî)-Tirkî, İstanbul: Weşanxaneyê Vateyî.
• Öner, Sakin. (1982). Örneklerle Kompozisyon Düzenli Yazma ve Konuşma Sanatı, İstanbul: Yuva Yayınları.
• Özkul, Çobanoğlu. (2019). Halkbilimi Kuramları ve Araştırma Yöntemleri Tarihine Giriş, (10. Basku), İstanbul: Akçağ Yayınları. Salih. Sarıca. & Gündüz, Mustafa. (1998). Güzel Konuşma ve Yazma ve Kompozisyon, İstanbul: Fil Yayınevi.
• Torî, (1999). Ferheng, İstanbul: Weşanên Berfîn.
• Veroj, Seîd. (2003). Ferheng, İstanbul: Weşanên War.
• https://www.academia.edu/31826296/BIR_ADIGE_Cerkes_MASALININ_PROPPUN_BICIMBILIMSEL_ANALIZ_METODU_CERCEVESINDE_INCELENMESI (Tarîxa pêgihaştinê: 24.04.2019)
• [e-mail]. Ferhenga Kurdî(Kurmancî)-Farisî, Koma Kurdîya Kurmancî-Azad Makoyî, Haşim Mehmûdî. (Amd.).