Pîr Şehriyarê Hewramî û Kelamên Wî Di Baweriya Yarsanan De

Yıl 2021, Cilt: 4 Sayı: 15, 47 - 65, 28.09.2021

Shahab Vali

Öz

Diyarkirin û tesbîta navdar û zanyarên her neteweyê, lazimeyeke ji bo nasîna tarîxa fikr û ramana wê neteweyê. Lê hebûna tarîxî ya piranîya kesayetên berê yên kurdan kêm caran ji aliyê nivîskarên ne Kurd ve hatine teyîdkirin. Ji ber vê jî hemû nivîsên der barê vê mijarê ji bo lêkolînê bi qîmet in. Yek ji wan kesayetên giring jî Pîr Şehriyarê Hewramî (sedsala 4emin a koçî) ku agahîyên me li ser jîyan û ramana wî pir kêm û sînordar in. Armanca sereke ya vê vekolînê hewldanek e ji bo zelalkirina kesayet, cih û ramana Pîr Şehriyarê Hewramî weku yek ji navdar û zanayên Kurd, bi rêya nirxandina metnên dînî yên Kurdên Yarsan.

Anahtar Kelimeler

Pîr Şehriyar, Şah Xoşîn, Yarsan, Ehlê Heqq, Kelam, Hewraman

Pîr Shahriyar Hewrami and His Kelam’s in Yarsan Faith

Öz

Determining and identifying the celebrities and scholars of any nation, is a necessity for knowing the history of thought of that nation. But the historical existence of most of the former Kurdish Personalities has rarely been conformed by non-Kurdish writers. Therefore all articles on this topic are valuble for reaserch. On of those important personalities is Pir Shahriyar Hewrami (4. Hegira Century) whose information about his life and thought is very limited. The main aim of this study is to try to clarify the personality, place and thought or Pir Shahriyar as one of the famous Kurdish thinkers, by evaluating the religious texts of the Yarsan Kurds.

Anahtar Kelimeler

Pîr Shahriyar, Shah Khoshin, Yarsan, Ehlê Heqq, Kelam, Hewraman

Kaynakça

• Adak, A. (2013). Destpêka Edebiyata Kurdî ya Klasîk. İstanbul: Nûbihar.
• Afshari, M. (1385). Yaddaşthayî Derbarey Xurremdînan, di nav Taze bi Taze No bi No, Mecmue Meqaleha Derbarey Esatîr, Tehran: Neşrê Çeşme.
• Alînijad, S.X. ( 1384). Risaley Alî Qelender, nusxeya ofsetê çap nebûyî. Tehran.
• Amir-Moezzi, M.A., Jambet, C. (2004). Qu’est-ce que le shî’isme ?. Paris: éditions Fayard.
• Boyce, M.( 1987), “ĀTAŠKADA,” Encyclopædia Iranica, III/1, rr. 9-10.
• Derwîşî, E. (1968). Defterê Perdîwerî. Nusxeya Xetî.
• Dînewerî, E.H. (1364). Exbar el-Tival, wer. M. Mehdevî Damixanî. Tehran: Neşrê Ney.
• During, J. ( 1998). A Critical Survey On Ahl-e Haqq Studies in Europe and Iran. di nav Alevi Identity, Cultural, Religious and Social Perspectives, ed. Olsson, T., Özdalga, E., Raudvere, C., London: Routledge, rr. 125-151.
• During, J. (2005), Notes Sur L'Angéologie Ahl-e Haqq. di nav Syncrétisme et Hérésies Dans l'Orient Seldjoukide et Ottoman (XIVe-XVIIIe Siècles), Actes du Colloque du Collège de France, octobre 2001, Sous la direction de Gilles Venstein, Paris: Peeters, rr. 129-153.
• Guidi, M. (1991), « Mazdak », EI2, vol. VI., rr. 949-952.
• Hamza’î, R.F. ( 1990). The Yaresan, A Sociological, Historical and Religio-Historical Study of a Kurdish Community, Berlin: Klaus Schwarz Verlag.
• Huseynî, S.M. (ed.) (1382). Dîwana Gewre, Kermanşah: Enteşaratê Baqê Ney.
• Ivanow, W. (1953), The Truth-Worshippers of Kurdistan, Ahl-i Haqq Texts, edited in the Original Persian and analysed by W. Ivanow, Published for the Ismaili Society, Holland: by Successors of E.J.Brille.
• Izady, M. (1992). The Kurds: A Concise Handbook, Washington: Taylor & Francis Inc.
• Madelung, W. (1986) “Khurramiyya”. EI2, vol. V., rr. 63-65.
• Merdûx, B. (1382). Tarîxê Meşahîrê Kurd, cild. 1, ed. M.M.Merdûx Rûhanî, cape 2., Tehran, İntişaratê Sorûş.
• Mir-Hosseini, Z. (1994). Inner Truth and Outer History: The Two Worlds Of The Ahl-i Haqq Of Kurdistan. in IJMES, Vol. 26. 2., rr. 267-285.
• Mokri, M. (1977). La Grande Assemblée Des Fidèles de Vérité au tribunal sur le Mont Zagros en Iran (Dawra-y Dîwâna Gawra) , Livre Sacré et Inédit en Gourani Ancien, Texte Critique, Traduction, Introduction et Commentaires avec des Notes Linguistiques et Glossaire, Etudes d’Hérésiologie Islamique et de Thèmes Mythico-Religieux Iraniens, Paris: Librairie Klincksieck.
• Mokri, M. (1994). Notes sur la Généalogie des Fondateurs de la secte des Fidèles de Vérité (Ahl-i Haqq) d’après un manuscrit inédit de source sunnite. JA, Tome CCXXXII, Numéro 1, Paris. rr. 37-109.
• Mokri, M. (1997). Mythe Historisé de l’Epoque Islamique au Luristan, La Geste du Roi Khôchîn, le Cavalier de la Montagne. Etude d’ethno-lexicologie (première partie). Extrait du JA, Tome CCLXXXV, Paris.
• Mokri, M. (1999). Mythe Historisé de l’Epoque Islamique au Luristan, La Geste du Roi Khôchîn, le Cavalier de la Montagne. Etude d’ethno-lexicologie (deuxième partie). Extrait du JA, Tome 287, Paris.
• Nafisi, S. (1384). Babekê Xurremdîn. Tehran: Enteşaratê ‘Ettar.
• Ölmez, C. & Vali, Sh. (2020). Mem û Zîna Hewramî. İstanbul: Nûbihar.
• Petrushevsky, I.P.(1353). Islam der Iran. werger: Kerim Keşaverz, çapa 3mîn. Tehran: Enteşaratê Peyam.
• Reîsnia, R. (1358). Ez Mezdek ta Be’d. Tehran: Enteşaratê Peyam.
• Sedîqî, G. (1372). Conbeşhayê Dînî yê Îranî der Qernhayê Dovvom ve Devvomê Hicrî. Tehran: Pajeng.
• Sefîzade, S. (1375) Nameyê Serencam, Kelamê Xezane, yekî ez motûnê kohenê Yarsan. Tehran: Enteşaratê Hîrmend.
• Shamisa, S. (1374). Seyrê Ruba’î. Tehran: İnteşaratê Tûs.
• Shams, E. (1393). Folklor ve Tarîxê Kurd, Tehran: Mecmeê Zexayirê Îslamî.
• Sultanî, M.A. (1376). Qiyam ve Nehzetê ‘Eleviyanê Zagros der Hemedan, Kermanşahan, Kurdistan, Xuzisan ve Azerbeycan, ya Tarîxê Tehlîli Ehl-ê Heqq. cild 1., Kirmanşah: Moesseseh Ferhengi Neşrê Soha, Kermanşah.
• Sourdel, D. (1986). “Bâbak”, EI2, vol. I., r. 844.
• Sûrî, M. (1344). Sorûdhayê Dînî yê Yarsan, Tehran: Enteşaratê Emir Kebir.
• Tafazzoli, A. (1999), “Fahlaviyât”, Encyclopaedia Iranica, Vol. IX, fasc.2., rr. 158-162.
• Taherî, T. (2009). Tarîx ve Felsefeyê Serencam Şerhî ber Nihlehayê Fikrî ve İtiqadî der Kurdistan, Hewlêr: Dezgay Toyjînewe û Belavkirnedewey Mukriyanî.
• Tarîxê Sîstan, (1381). ed. M.T. Bahar. Tehran: Enteşaratê Moin.
• Vali, Sh. (2011). Les Yarsan, Aspects Mythologiques-Aspects Doctrinaux, Saarbrücken: Editions Universitaires Européennes.
• Vali, Sh. (2012). La littérature Religieuse des Kurdes Yarsan. di nav Etudes Kurdes no XI: La Littérature Kurde, Paris: Editions Harmattan, rr. 57-65.
• Vali, Sh. ( 2020). Yarsan mı? Ehl-i Hak mı? Kürt İnançlarının İsimlendirilmesi üzerine. di nav Kürt Çalışmaları, Bahar Akademisi-I, ed. Yarkın, G., İstanbul: İBV, rr. 161-179.
• Xeznedar, M. (1998). Mêjûy Edebî Kurdî, bergî yekem, le seretawe ta sedey çuwardem, Hewlêr: Dezgay Çap û Belavkirdenewey Aras.
• Yasemî, R. (bê tarîx). Kurd ve Peyvestegiyê Nejadî ve Tarîxiyê Û. çapa 3mîn, Tehran: Enteşaratê Ibn Sînâ.
• Zerrînkûb, E. (1376). Custujû der Tesevvufê Iran, çapa 5mîn, Tehran, Moesseseyê Enteşaratê Emîr Kebîr.
• Zerrinkûb, E. (1381). Du Qern Sokût, çapa 16mîn, Tehran: Enteşaratê Suxen.