Dēw/Demons and Their Manifestations in Kurdish Folklore

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 17, 71 - 100, 30.06.2022

Kenan Subaşı

https://doi.org/10.55253/2022.nubihar.1100092

Cited By: 2

Öz

Dēw/Demons are one of the creatures that appear a lot in myths and are mentioned a lot. Dēws are often depicted as massive, fearsome, powerful and humanoid tangible beings. They are sometimes described as “xul”, fear, delusion, and abstract beings. Iranian nations, especially before Zoroastrianism, believed in Dēws as representations of goodness, gods and goddesses. Along with Zoroastrianism, Dēws were considered representatives of Ahriman. Sometimes they are called with special names, sometimes they are called with a general name “Dēw”. In addition, many beings with the same characteristics but called by different names such as fairy, witch, dragon are also mentioned. While these beings were considered as representations and manifestations of Dēws in many studies, this idea was strongly supported by examples in this study. All of these definitions, namings, beliefs and descriptions about Dēws and more have been transferred in Kurdish Folklore and have survived to the present day. In this study, we discussed Dēws and their relations with magic, their manifestations, types and representations within the framework of Kurdish Folklore. The main basis of this study is Kurdish and Iranian myths. However, the main source of our work is the Avesta book, which is considered the holy book of Zoroastrianism. In addition, many other works in this field have formed the bibliography of our study. Our study consists of two main titles. While our first title is about Dēws in general, our second title is about representations of Dēws such as Fairy, Witch, “Kula Stûbizengil”, “Elk”, “Meyreman”, “Xapxapok”, “Reşê Şevê”, “Rotê Şevê”, “Dêlegur”, “Gurê Manco”, “Xermexozan”, “Psîka Girnexok”, “Gornepaş”, “Zibên” and “Sibat”. In our study, along with the necessary explanations and definitions about these beings, many examples of how and in what context they are mentioned in Kurdish folk narratives are also shared. As a general conclusion, we can say that Dēws and their manifestations, whether with the name Dēw or with different names, have been very vividly transferred to the present day in Kurdish folklore and without much meaning shift.

Anahtar Kelimeler

Dēw/Demons, Representations of Dēws, Magic, Myth, Folklore

Dêw û Formên Wan di Folklora Kurdî de

Öz

Di nav mîtan de mexlûqateke herî berbiçav û pir tê qalkirin, dêw e. Dêw bi piranî weku mexlûqatên şênber ên gir, tirsnak, bihêz û weku mirovan tên şayesandin. Carinan jî ne weku mexlûqeke şênber lê weku xul, saw, xof, hîseke razber hatine pênasekirin. Xisûsen di nav miletên Îranî de berî Zerdeştiyê heyînên baş û heta Xwedavend dihatin hebandin û digel Zerdeştiyê ew hevalkar û temsîlkarên Ehrîmen hatin pênasekirin. Carinan bi navên taybet hatine binavkirin û carinan weku temsîleke giştî bi navê “Dêw” hatine binavkirin. Herwiha bi gelek navên cuda di heman xisûsîyetê de qala mexlûqên weku perî, pîra cadû, elk, hût hwd. tê kirin ku hem di gelek lêkolînan de weku form û tezahurên dêwan hatine qebûlkirin hem jî di lêkolîna me de ev yek bi awayekî zelal hat destnîşankirin. Ev nav û nûçik, bawerî, pênase û şayesandinên kevnar û mîtîk di nav folklora Kurdî da jî bi awayekî xurt hatiye veguhastin û heya roja me hatine. Me di vê xebatê de di nav çarçoveya folklora Kurdî de lêkolîna dêw û peywendîya wan a bi sêhrê re, tezahurên wan, cureyên wan û temsîlên wan kir. Palpişta vê lêkolînê mîta KurdoÎranî ye ku çavkanîya sereke kitêba pîroz a Zerdeştiyê Avesta ye. Helbet gelek xebat û berawirdkariyên ku di wî warî de hatine kirin jî bûne palpişta xebata me. Xebata me li ser du çiqan pêk hatiye ku yek jê rasterast weku mexlûqatek dêw in. Çiqa duyem jî form û tezahurên dêwan ên bi navê Perî, Pîra Cadû, Kula Stûbizengil, Elk, Meyreman, Xapxapok, Reşê Şevê, Rotê Şevê, Dêlegur, Gurê Manco, Xermexozan, Psîka Girnexok, Gornepaş, Zibên, Sibat, Kabûs û hwd. in. Ev mexlûqat di vê xebatê de hem hatine tesnîfkirin û ravekirin hem jî di nav folklora Kurdî de çawa û di çi peywendê de hatibin pênasekirin, bizarkirin û şayesandin bi nimûneyên xwe hatine nîşandan. Weku encameke sereke pir bi eşkere xuya bû ku dêw û formên dêwan çi bi navê xwe û çi jî bi nav û nûçikên cuda di nav folklora Kurdî de bi awayekî pir zindî hatine veguhastin û gihiştine roja me.

Anahtar Kelimeler

Dêw, Formên Dêwan, Sêhr, Mît, Folklor.

Dêw û Formên Wan di Folklora Kurdî da

Öz

Kaynakça

• Attı, H. (2013) Lêkolîneke Folklorî li ser Destana Mem û Zînê, Teza Çapnebûyî ya Masterê, Mardin: Mardin Artuklu Üniversitesi Yaşayan Diller Enstitüsü.
• Bedirxan, C. A. (2014) Çîrokbêj-Çîrokên Kurdmancî, Stembol: Avesta.
• Celîl, O. & Celîl, C. (1978/II) Zargotina Kurdî II, Moskova: Naûka.
• Chaman Ara, B. (2015) The Kurdish Sãhnãma and Its Literary and Religious Ipmlications, Amazon.com.
• Chevalier, J. & Gheerbrant, A. (1386/2007) Ferhengê Nimadha, C.: 3, Tehran: Intişaratê Ceyhûn.
• Chyet, M. L. (2003) Kurdish-English Dictionary/Ferhenga Kurmancî-Înglîzî, New Haven and London: Yale University Press.
• Cîhanî, P. (2013) Şîroveya Mem û Zîna Ehmedê Xanî, Çapa Dueyem, İstanbul: Nûbihar.
• Cindî, H. (2014) Hikyatêd Cimeata Kurda, Berg (I), Stenbol: Rûpel.
• Cindî, H. (2014) Hikyatêd Cimeata Kurda, Berg (II), Stenbol: Rûpel.
• Cindî, H. (2015) Hikyatêd Cimeata Kurda, Berg (VI), Stenbol: Rûpel.
• Demavendî, M. (1379/2000) Cadûyê Pizişkî der Şahname, Metnpijûhîyê Edebî, Payîz, Şomare: 13, 135-153.
• Demir, B. (2021) Çîrok û Motîf: Nirxandineke Binyatger li dor Çîrokên Mîrze Mihemed, Van: Peywend.
• Dustxah, C. (2021) Avesta: Nivîsên Olî yên Ariyan ên Herî Kevnar, (wer.) Tahir Agûr, Stenbol: Avesta.
• Elban, Y. (2017) Carek ji Caran Çîrçîrokên Şevbuhêrkan, Diyarbakır: Dara.
• Eliade, M. (2001) Mitlerin Özellikleri, (Çev.) Sema Rifat, İstanbul: Om Yayınevi.
• Elîşêr (1996) Dem û Rojên bi Nav û Nîşan, Rojnameya Kurmancî, Hejmar: 19, 203-204.
• Evdal, E. (2020) Bawermendiyên Kurdên Êzdî, Diyarbakır: Weşanxaneya Lîs.
• Herrenschmidt, C. & Kelllens, J. (1993) Daiva, Encyclopaedia Iranica, Vol. VI, Fasc. 6, 599-602.
• Îşler, İ. (2014) Mîrze Mihemed û Çavreşa Qîza Mîrê Ereban, Wan: Sîtav.
• Lescot, R. (1942) Textes Kurdes Deuxième Partie Mamé Alan, Beyrouth: Institut Français de Damas Collection de Textes Orientaux.
• Levi-Strauss, C. (2013) Mit ve Anlam, (Çev.) Gökhan Yavuz Demir, İstanbul: İthaki Yayınları.
• Omidsalar, M. (2011) Dīv, Encyclopaedia Iranica, Vol. VII, Fasc. 4, 428-431.
• Öner, N. (2016) Mîrza Mihemed: Gurzek Çîrok ji Herêma Serhedê, Stembol: Avesta.
• Öner, N. (2019) Ji Binbîra Kurdan Baweriyên Gelêrî, Diyarbakır: Wardoz.
• Rencber, M. S. (2020) Ehrîmen, Dîw, Ejdeha, Cadû ve Tilism der Hemaseî Millîyê Îran, 4th International Conference on Language, Literature, History and Civilization, Tblisi/Georgia, 1-14.
• Sefîzade Borekeyî, S. (2021) Nameya Serencamê yan Kelama Xezîneyê, (wer.) Muhsîn Ozdemîr & Sabîr Ebdulahîzad, Van: Sîtav.
• Serkaratî, B. (1350/1971) Perî; Tehqîqî der Haşîyeî Ustûreşinasîyê Tetbîqî, Mecelleî Danişkedeî Edebîyat ve ‘Ulûmî Însanîyî Danişgahê Tebrîz, Şomare 97-100, 1-32.
• Setarî, R. & Xusrewî, S. (1394/2015) Vîjegîhayê Perî der Menzûmehayê Hemasî pes ez Şahname, Costarhayê Edebî Mecelleyê ‘Ilmî-Pijûheşî, Sal: 48, Şomare: 190, Payîz, 7-30.
• Setarî, R. & Xusrewî, S. (1396/2017) Berresîyê Muşebehathayê Perî ve Zenê Cadû der Menzûmehayê Hemasî pes ez Şahname, Metnpejûhîyê Edebî, Sal: 21, Şomare: 74, 7-30.
• Subaşı, K. (2021) Berhevkarî, Vegêr: Zeynelabidîn Subaşı (Temen: 69 Gundê Şêbo/Milazgir) & Sabiha Subaşı (Temen: 68 Gundê Şêbo/Milazgir).
• Sûsika Simo, Evdalê Zeynikê, https://www.youtube.com/watch?v=C8bY7D2i9PQ (28.12.2021)
• Şemîsa, S. (1387/2008) Ferhengê Îşaratê Edebîyatê Farisî, C.: 1, Tehran: Neşrê Mîtra.
• Şemsayî, M. (1395/2016) Caygahê Cadû, Dîw ve Perî der Şahnameî Firdewsî, Konferansê Beynelmilelîyê Hezare Sêwom ve ‘Ulûmê Însanî, Merkezê Tuse’yê Amûzeşhayê Newînê Îran, 1-13.
• Şerîfîyan, M.& Etûnî, B. (1392/2013) Pedîdarşinasîyê Zenê Cadû: Ba Tekye ber Şahname ve Şehriyarname, Feslnameî Edebîyatê ‘Irfanî ve Ustûreşinaxtî, Sal: 9, Şomare: 32, 78-101.
• Thompson, S. (1955-1958) Motif-Index of Folk-Literature: A Classification of Narrative Elements in Folktales, Ballads, Myths, Fables, Mediaeval Romances, Exempla, Fabliaux, Jest-Books, and Local Legends, (Revised and Enlarged Edition), Bloomington: Indiana University Press.
• Ûskan, S. (2017) Payîzxêr: Li ser Salnameya Kurmancî Xebateka Folklorîk, Diyarbakır: Wardoz.
• Vali, S. (2018) Kurdên Yarsan: Dîrok û Mîtolojî, (wer.) Sevda Orak Reşitoğlu, Stenbol: Avesta.
• Wikander, S. (1996) Antolojiya Tekstên Kurdî, İstanbul: Orfeus.
• Xusrevîyan, M. M. (1386/2007) Cadû ve Cadûgerî der Şahnameî Firdewsî, Kitabê Mahê Edebiyat, Şomare 116, 45-54.
• Yaheqqî, M. C. (1386/2007) Ferhengê Esatîr ve Dastanwareha der Edebîyatê Farsî, Tehran: Ferhengî Moasir.