The Soranî Kalams in the Texts of Yarsanî: The Example of Nêrgiz Xanim Şehrezorî

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 17, 131 - 146, 30.06.2022

Sevda Orak Reşitoğlu

https://doi.org/10.55253/2022nubihar.1120270

Öz

Yarsan religion, also known as Ahl-e Haqq, has a strong literature due to its belief. This literature, called kalam, is poetic and has emerged orally. This literature, which was transferred from language to language, was collected and written by Sultan Sehak's clerk, Pîr Mûsî. These words are based on the belief of the yarsans, so we can have information about the religion of the yarsans thanks to them. The most important thing in this regard is that men and women are seen as equal in yarsan, so the words of women are also of great importance. Nêrgiz Xanim Şehrezorî uttered in Sorani, among the kalams that are usually said in Gorani. Since the beginning of Sorani literature is known as the XIX. century, the Sorani words of Nêrgiz Xanim reveal that there was a Sorani literature before this century. The purpose of this study is to examine and interpret these questioning words.

Anahtar Kelimeler

yarsan, kalam, oral literature, sorani literature, Nêrgiz Xanim Şehrezorî

Kelamên Soranî di Metnên Yarsanî de: Mînaka Nêrgiz Xanim Şehrezorî

Öz

Dînê yarsanî yê ku wekî Ehlê Heq jî tê zanîn, bi baweriya xwe re girêdayî, xwedî edebiyateke pir kûr û xurt e. Ev edebiyata ku wek kelam tê binavkirin, bi awayekî helbestkî û devkî dest pê kiriye, bi vî awayî nifş bi nifş berdewam kiriye heta ku nivîsevanê Sultan Sehak, Pîr Mûsî ew kelam tomar kirine û nivîsîne. Van kelaman bingeha xwe li ser bîr û baweriya yarsanan ava kiriye, ji ber vê mirov dikare bi saya van bibe xwedî agahî derbarê dînê wan de. Mijara balkêş ev e ku yarsan ji aliyê jin û mêran ve wekhev têne dîtin û ji ber vê kelamên jinan jî pîroz in. Me di nav kelamên jinan de –yên ku bi piranî goranî ne- yên Nêrgiz Xanim Şehrezorî neqandin ku ev bi soranî hatine gotin. Ji ber ku destpêka edebiyata soranî wekî sedsala XIXmîn tê zanîn, kelamên soranî yên Nêrgiz Xanim nîşan didin ku beriya vê sedsalê jî edebiyata soranî hebû. Armanca vê xebatê ew e ku em van kelamên soranî pêşkêş bikin tevî şiroveyên wan.

Anahtar Kelimeler

yarsan, kelam, edebiyata devkî, edebiyata soranî, Nêrgiz Xanim Şehrezorî

Kaynakça

• Adak, A. (2013). Destpêka Edebiyata Kurdî ya Klasîk. İstanbul: Nûbihar.
• Bois, T. (1966). The Kurds. Beirut: Khayats.
• van Bruinessen, M. (2008). Kürtlük, Türklük, Alevilik-Etnik ve Dinsel Kimlik Mücadeleleri. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Derwîşî, E. Defterî Perdîwerî. Nusxeya çapnebûyî.
• During, J. (1999). Avrupa ve İran'daki Ehl-i Hak Araştırmalarının Eleştirel Bir Değerlendirmesi. E. Ö. T. Olsson (Dü.) içinde,
• Alevi Kimliği (H. T. Bilge Kurt Torun, Çev.). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Elmas, X. Dîwan. Nusxeya çapnebûyî ya Seyîd Xelîl 'Alînejad.
• Hansen, H. H. (1961). The Kurdish Woman's Life. Kobenhavn: Nationalmuseet.
• Hejar. (1990). Henbane Borîne, Ferhengî Kurdî Farisî. Tehran: Enteşarat: Soruş.
• Huseynî, S. M. (1382/2003). Dîwana Gewre. Kermanşah: Enteşaratê Baqê Nêy.
• Jwaideh, W. (2006). The Kurdish Nationalist Movement: Its Origins and Development. Newyork: Syracuse University Press.
• Kurdo, Q. (2010). Tarîxa Edebiyata Kurdî. İstanbul: Lîs.
• Mir-Hosseini, Z. (1994). Redefining the Truth: Ahl-i Haqq and the Islamic Republic of Iran. British Journal of Middle Eastern Studies, 21(2), 211-228.
• Mokri, M. (1974). Cycle des Fidèles Compagnons A L'Epoque de Buhlul (Dawra-y Buhlûl), étude d'hérésiologie islamique et de theme mythico-religieux iranien, Appendice Dawra-y Buhlûl (Cild 5, fasîkûl: 4). (metna goranî ji aliyê M. Mokri ve hatiye amadekirin û wergerandin) Paris: Contribution Scientifique aux études iraniennes.
• Mokri, M. (1977). La Grande Assemblée Des Fidèles de Vérité au tribunal sur le Mont Zagros en Iran (Dawra-y Dîwâna Gawra), Livre Sacré et Inédit en Gourani Ancien, Texte Critique, Traduction, Introduction et Commentaires avec des Notes Linguistiques et Glossaire, E. Paris: Librairie Klincksieck.
• Orak Reşitoğlu, S. (2019). Du Kelambêjên Jin yên Yarsan: Mama Celale û Remzbar. Akademiya Îsmaîl Beşîkçî-1 (r. 73-95). İstanbul: İsmail Beşikçi Vakfı Yayınları.
• Safîzadeh, S. (1376/1997). Daneşnameyê Namaveranê Yarsan, Ehval ve Asarê Meşahîr, Tarîx, Ketab ha ve Estelahaê Erfanî. Tehran: Enteşaratê Hîrmand.
• Sûrî, M. (1344/1965). Sorûdhayê Dînî Yarsan. Tehran: Enteşaratê Emir Kebir.
• Tahirî, T. (2009). Tarîx ve Felsefeyê Serencam. Hewlêr: Dezgayê Tojînewe û Belavkirdinewey Mukriyanî.
• Vali, S. (2011). Les Yârsâns, Aspects Mythologiques-Aspects Doctrinaux. Saarbrücken: Editions universitaires européens.
• Vali, S. (2016). Nasandina Giştî ya Edebiyata Dînî ya Kurdên Yarsanî. (S. O. Reşitoğlu, Wer.) Nûbihar Akademî, 113-119.
• Vali, S. (2018). Kurdên Yarsan-Dîrok û Mîtolojî. (S. O. Reşitoğlu, Wer.) Stembol: Avesta.
• Vali, S. (2020). Yarsan mı? Ehl-i Hak mı? Kürt İnançlarının İsimlendirilmesi Üzerine. Kürt Çalışmaları Bahar Akademisi-1 (r. 161-178). İstanbul: İsmail Beşikçi Vakfı Yayınları.
• Vali, S. (2021). Pîr Şehriyarê Hewramî û Kelamên Wî Di Baweriya Yarsanan De. Nûbihar Akademî(15), 47-65.