A Comparison Of Dersim Alevism and Yarasanizm in Terms of Belief, Worship, and Organization

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 17, 147 - 164, 30.06.2022

Mutlu Can

https://doi.org/10.55253/2022nubihar.1125484

Öz

The belief in Alevism in Dersim and the belief in Yarsanism (Ahl-e Haqq), whose members live inside the official boundaries of Iran and Iraq, are examined in terms of belief, worship, and organization in this research. Who are the Yarsans? What designations are used for them? What name do the Yarsan call themselves and how do they introduce their beliefs? What are the common and different points between the Alevis of Dersim and the Yarsans? Such questions were generally sought to be answered. This study's contents are studies on both beliefs. The research technique is to review the literature on both beliefs. Such queries were generally attempted to be answered. This study's resources include studies on both beliefs. The research procedure includes a review of the literature on both beliefs.

Anahtar Kelimeler

Dêrsim Alevism, Yarsanism, Faith, Similarity, Difference

Hetê Bawerî, Îbadet û Organîzebîyayîşî ra Pêveronayîşê Elewîtîya Dêrsimî û Yarsanîye

Öz

Na xebate de bawerîya Elewîtîya Dêrsimî û bawerîya Yarsanîye (Ehl-î Heq) yo ke mensûbê aye sînoranê fermîyan yê Îran û Îraqî de ciwîyenê, hetê bawerî, îbadet û organîzebîyayîşî ra pêvero ronîyenê. Na xebate de ame kerdene ke bi hawayê pêroyî cewabanê persanê sey Yarsanî kam ê? Seba înan kamcîn nameyî ênê xebitnayene? Yarsanî bi xo, xo senî name kenê û bawerîya xo bi çi şekilî pênas kenê? Bawerîyanê Elewîyanê Dêrsimî û Yarsanan mîyan de kamcîn xususê muşterekî û yê cîyayî estê? bêrê dayene. Melzemeyê ke na xebate de ci ra ame îstîfadekerdene xebatê ke her di bawerîyan ser o ameyê kerdene yê. Metodê cigêrayîşî, tagêrayîşê çimeyanê literaturê cigêrayîşan o ke ê derheqê her di bawerîyan de bîyê yo. Peynîya xebate de ame kerdene ke mabênê Elewîtîya Dêrsimî û Yarsanîye de hetê bawerî, îbadet û organîzebîyayîşî ra kîşta cîyayîyan de estbîyayîşê pêmendişanê girîngan zî bêrê tesbîtkerdene.

Anahtar Kelimeler

Elewîtîya Dêrsimî, Yarsanîye, Bawerî, Pêmendiş, Cîyayîye

Kaynakça

• Babacan, İ. (2005). “İran Türkleri Arasında Yaygın Bir İnanç: Ehl-i Hak ve Kutsal Kitapları Bayrak Kuşçuoğlu’nun Kelâmlaro”. Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, s. 33, s. 213-230
• Bruinessen, M. V. (2008). Kürtlük, Türklük, Alevilik: Etnik ve Dinsel Mücadeleleri. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Çem, M. (2011). Dêrsim Merkezli Kürt Aleviliği Etnisite, Dini İnanç, Kültür ve Direniş. İstanbul: Vate Yayınevi.
• Gezik, E. (2012). Dinsel Etnik ve Politik Sorunlar Bağlamında Alevi Kürtler. Ankara: Kalan Yayınları.
• Gülpâygâni, A. B. (2014). Kelâmî Mezhepler ve Fırkalar. İstanbul: Önsöz Yayıncılık.
• Hamzeh’ee, M. Reza. (2008). Yaresan (Ehl-i Hak). İstanbul: Avesta Yayıncılık.
• Kaplan, D. (2010). Yazılı Kaynaklarına Göre Alevilik. Ankara: TDV Yayınları.
• Marr, Y. N. (2013). “Ehl-i Hakk Tarikatının Zikir Töreni”. Musalı, N. Rus Oryantalistlere Göre Ehl-i Haklar. İstanbul: Önsöz Yayıncılık.
• Minorsky, V. (1997), “Ehl-i Hak”, İA. Cilt 4, Eskişehir: TDV Yayınları
• Minorsky, V. (2006). “Ehl-i Hak Mezhebi”. çev. Çetiner, A., Folklora Doğru Dergisi, s. 66, 5-20
• Minorsky, V. F (2013). “İran’daki Ehl-i Hakk veya Ali – İlahi Tarikatını Öğrenmek İçin Kaynaklar”. Musalı, N. Rus Oryantalistlere Göre Ehl-i Haklar. İstanbul: Önsöz Yayıncılık.
• Mir – Hüseyni, Z. (2003). Ehl-i Hakk’ta İnanç, Ayinler ve Kültür. Kürt Kimliği ve Kültürü. ed. Philip Kreyenbroek, Christine Allison. İstanbul: Avesta Yayıncılık.
• Moradî, G. (2014). “Ehl-i Hak’ın Kutsal Kitabı: Zebur-ê Hakikat”. Bayrak, M. Êzidî, Kızılbaş-Yaresan Kürtler [Belgelerle Kürdistan’da Gizli Dinler]. Ankara: Özge Yayınları. Musalı, N. (2013). Rus Oryantalistlere Göre Ehl-i Haklar. İstanbul: Önsöz Yayıncılık.
• Noyan. B. (1995). Bektaşilik Alevilik Nedir?. İstanbul: Ant Yayınları
• Ocak, A. Y. (1996). Türk Sufiliğine Bakışlar. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Özdemir, U. U. (2009). Bir Halk Çalgısının Sosyal ve Kültürel Kimlik Bağlamında İncelenmesi: Ehl-i Hak’ın Kutsal Sazı Tanbur. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Yıldız Teknik Üniversitesi. İstanbul. Valî, Sh. (2017). “Mamosta Şahab Valî Reyde Yarsanan Ser o Roportaj”. Rop: Sermiyan, U., Vate, s. 54. s. 31-43
• Vali, Sh. (2018). Kurdên Yarsan (Dîrok û Mîtolojî). Wergera ji Fransî. Reşitoğlu, S. O., İstanbul: Avesta Yayıncılık
• Vali, Sh. (2020). Yarsan mı? Ehl-i Hak mı? Kürt İnançlarının İsimlendirilmesi üzerine. Kürt Çalışmaları, Bahar Akademisi-1, ed. Yarkın, G., İstanbul: İBV , s. 161-179
• Yaman (Dede), M. (2011). Alevilik: İnanç, Edep, Erkan. İstanbul: Demos Yayınları.