Mîrektiya Kêsanê

Yıl 2024, Sayı: 21, 63 - 90, 30.06.2024

Hanifi Taşkın

https://doi.org/10.55253/2024.nubihar.1387589

Öz

Gelek mîrektiyên kurdan hene ku gelek bi hêz temendar bûne. Ji wan yek Mîrektiya Bitlîsê ye ku 760 salî desthilatdar bûye. Mirektiyan Cizîrê û Hekariyê jî bi nav û deng bûne. Bi navê beglik û mîrek wekî Miks, Hîzan Mehmûdî û wekî din jî hebûne. Lêbelê Mîrektiya Kêsanê heta niha nehatiye naskirin. Xebat li ser vê Mîrektiyê nehatine kirin. Me jî xebatek li ser vê mijarê hem di qadê da hem jî di çavkaniyan da kir. Bi alîkriya rêberên herêmê em çûne Sunbanê. Me yek ji endamên wê mîrmalbatê ku Cemîl Begê ye tesbît kir û agahiyên pêwîst jê wergirtin. Çi ku li ser erdnigariya vê binemala mîrektiyê bi hûrgilî yan xebat nehatine kirin, yan jî ji aliyê çand, huner, dîrok û erdkolojiyê ve kêm xebatên zanistî çêbûne. Lewra hê jî gelek cih hene ku li ser herêmeke din tên hesibandin, yan jî nayêne naskirin; lê di nav gel da bi navekî cuda têne binavkirin. Ew herêm yan jî şaxên malmîrekan tam nehatine tesbîtkirin. Zemanê berê, serdema navîn rêveberiya herêma Kurdistanê ji aliyê axa, mîr û begên kurdan ve hatiye îdarekirin. Yek ji wan jî Mîrektiya/Beglika Kêsanê ye. Ev Mîretiya han, ji dema şerê Ulama û Şeref Xanê Bitlîsî bi şûn ve ava bûye û heta dema Murad Begê Kêsanî dewam kiriye. Desthilatdariya Osmanî ew rûxandiye. Mîrekên Kêsanê herçiqas nêzê 250 û 300 sal ev herêm îdare kirine jî dîroka medreseya wê digihîje heta 383 salan berê. Ev herêma ku em ê li serê bixebitin, navenda Mîrektiyê Kêsanê û Keleha Sunbanê derdora 60-70ê gundî nav xwe da dihewîne. Em ê behsa Keleha Mîran, Medreseya ‘Ebdulah Beg, dêr û camiyên wan bikin. Herweha dê jiyana Fileh û Musulmanên ku wê hingê çawa bi awayekî biedalet bi hev ra mi‘amele kirine bibe mijara lêkolînê. Dê şopa çîrok û serpêhatiya vê mîrektiya ku wekî sancaqekê bûye cihê gerandin û nivîstekên medrese û kêlikên têkildarî Begen Kêsanê bihên vekolan.

Anahtar Kelimeler

Mîrektiya Kêsanê, Medreseye Ebdullah Beg, Dêrên Kêsanê, Keleha Sunbanê, Mîrên Kêsanê

The Emirate of Kesan

Öz

There are many Kurdish principalities. Many of them have aged vigorously. As the Principality of Bitlis, it has been in power for 760 years. Some of them have become famous as the Emirates of Cizir and Hakkari. There were names of nobles and princes such as Miks, Hizan Mahmudi and others. However, the Emirate of Kesan has not been recognized until now. No work has been done on this property. That's why we also worked on this topic. We have identified this issue. He investigated this issue both in the field and in the sources. We went to Sunban under the guidances. We interviewed with Cemil Beg, one of that family, and got information from him. What has not been done in detail on the geography of the Kurds. For this reason, there have been few scientific works in terms of culture, art, history and geology. There are still many places that are considered to be in another area, or are not recognized; but they are called by a different name among the people. Those regions or branches of the estates have not been identified exactly. In the past, in the middle ages, the administration of the Kurdistan region was managed by the Kurdish lords, princes and begs. One of them is the Emirate of Kesan. This inheritance has been established since the time of Ulama and Sharef Khan of Bitlisi and it was destroyed again by the hands of Ottomans until the time of Murad Beg Kesani. Although the Emir/Begs of Kesan ruled this area for about 250 to 300 years, the history of its madrasa dates back to 383 years ago. This area that we work on includes the center of Kesan and the Sunban castle from 60 to 70 villages. We give information about the castle of the princes, Madrasa of Abdullah Beg and all the churches and mosques there. We also provide information about the lives of Muslims and how they treated each other fairly. Lastly, give information on the story and experience of this principality/sanjaq of Kesan.

Anahtar Kelimeler

The Emirate of Kesan, Madrasa of Abdullah Beg, Church of Kêsan, Sunban, Bitlis.

Kaynakça

• Aykaç Y. (2020). Kürt Mirliklerinde Edebi Patronaj. Teza Doktorayê. Diyarbekîr: Zanîngeha Dicleyê Enstîtûya Zanistên Civakî. Beşa Ziman û Çanda Kurdî.
• Bitlisi. Ş. (2013). Şerefname Kürt Tarihi. Farsçadan çeviren Abdulah Yegin. (1. Baskı). İstanbul: Nûbihar Yay.
• Doğan C. (2011). Histori Studies, Tanzimatin Vanda Uygulaması ve Han Mahmud İsyanı. V. 03 02 2011.
• Gulnar M. M. (2023). Sîwana Mîrê Zirav. Ber. Hanifi Taşkın. İstanbul: Weşanên Nûbihar.
• Gümüş, E. (2021). Mihrani Ekrad Sancağı: Kadim Bir Aşiret Yurtluk Ocaklığı. Artuklu İnsan ve Toplum Bilim Dergisi 2021/6 (1). r. 1-27.
• İnbaşı M. (2007). XVIII. “Yüzyılda Bitlis Sancağı ve İdareciler” A. Ü. Türkiye Araştırmalar Dergisi. Sayı 33.
• İbn-i Nuh. (2003). Van Tarihi. Zeki Tekin. Van: Ahenk Yayınevi.
• Kılıç O. (2020). Doğu Serhadinin Kilidi Van 16. 18. yy. Van: Van Büyükşehir Belediyesi Yay.
• Tekdal D. (2018). II Abdulhamid Dönemidede Bitlis Vilayeti. Doktora Tezi. Denizli: Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü A.B.D.