Qehwexane û Rewşenbîr: Tesîra Qehwexaneyên Kurdan ên Stenbolê li ser Geşedana Neteweperwerîya Kurdî

Yıl 2024, Sayı: 21, 103 - 122, 30.06.2024

Ömer Fırat Bavli

https://doi.org/10.55253/2024.nubihar.1491028

Öz

Qehwexane, li Rojhilata Navîn ji sedsala 16emîn û vir ve yek ji mekanên sereke yên jîyana civakî ne. Ligel hevdîtin û suhbetan ji bo mirovan yek ji fonksîyona herî giring a qehwexaneyan berbelavkirina agahî û ramanan e. Ji ber vê yekê zemîna ku qehwexaneyan ava dikir ji bo rayedarên sîyasî tim dibû sedema endîşeyan. Weke encameke vê endîşeyê pêrgî qedexe, astengî û cezayan hatin, lêbelê dîsa jî heta îro hebûna xwe domandin. Di sedsala 19emîn de li Dewleta Osmanî qehwexane yek ji qada giştî ya herî bitesîr bû. Qehwexaneyên vê serdemê di veguherînên sîyasî û civakî de rolên girîng leystin. Di dawîya sedsala 19emîn û destpêka 20emîn de li Stenbolê gelek qehwexane hebûn ku weke qehwexaneyên kurdan dihatin naskirin. Ev qehwexane ne tenê ji bo hevgirtin û danûstandinên civakî, ji bo çalakî û xebatên rewşenbîran jî wargeh bûn. Di geşedana neteweperwerîya kurdî de rola qehwexaneyan di vegêranên otobîyografîk de bi awayekî zelal tê dîtin. Armanca vê xebatê vekolîna tesîra qehwexaneyan a li ser geşedana netewewerîya kurdî ye. Di vê xebatê de tesîra van qehwexaneyan bi rêya otobîyografîyên Ekrem Cemîlpaşa, Kadrî Cemîlpaşa û Nûrî Dersîmî hatîye vekolîn. Di encamê de tê dîtin ku qehwexaneyên serdemê yên Stenbolê di geşedana neteweperwerî û rewşenbîrîya kurdî de xwedan tesîreke dîyar in.

Anahtar Kelimeler

Rewşenbîr, qehwe, qehwexane, neteweperwerî, qada giştî

Coffeehouses and Intellectuals: The Impact of Istanbul Kurdish Coffeehouses on the Development of Kurdish Nationalism

Öz

Coffeehouses have been one of the most important places in social life in the Middle East since the 16th century. In addition to meeting and chatting, the most important function of coffeehouses is the dissemination of information and ideas. For this reason, the ground created by coffeehouses caused concern among rulers. As a result of this concern, they were banned, prevented and penalized, yet they have continued to exist until today. In the 19th century, the coffeehouse was one of the most important public spaces in the Ottoman Empire. The coffeehouses of the period played important roles in social and political transformations. In the late 19th and early 20th centuries, there were many coffeehouses known as Kurdish coffeehouses. These coffeehouses were a base not only for solidarity and social relations but also for the activities and work of intellectuals. The role of coffeehouses in the development of Kurdish nationalism is clearly visible in autobiographical narratives. This study aims to examine their influence on the development of Kurdish nationalism. In this study, the influence of coffeehouses is analyzed through the autobiographies of Ekrem Cemîlpaşa, Kadrî Cemîlpaşa and Nûrî Dersîmî. As a result, it is seen that the coffeehouses of the period in Istanbul had a significant impact on the development of Kurdish nationalism and intelligentsia.

Anahtar Kelimeler

Intellectual, coffee, coffeehouse, nationalism, public space

Kaynakça

• Akyazıcı Özkoçak, S. (2018). Kamusal Alanın Üretim Sürecinde Erken Modern İstanbul Kahvehaneleri. A. Yaşar (Amd.) Kahve ve Kahvehaneler; Mekân, Sosyalleşme, İktidar, (19-42). İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Alakom, R. (2012). Eski İstanbul Kürtleri. İstanbul: Avesta.
• Anastassiadou, M. (2022). Son Osmanlılar Döneminde Selanik Kahvehaneleri. H. Desmet-Gregoire û F. Georgeon (Ed.). Doğu'da Kahve ve Kahvehaneler, (81-92). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Bruinnessen, M. V. (2015). Ağa, Şeyh, Devlet. B. Yalkut (Wer.) İstanbul: İletişim.
• Cemilpaşa, E. (2016). Muhtasar Hayatım. İstanbul: Avesta.
• Cemilpaşa, K. (2014). Doza Kurdistan, Kürdistan Davası, Kürt Milletinin 60 Seneden Beri Esaretten Kurtuluş Savaşı Hatıratı. İstanbul: Avesta.
• Çaksu, A. (2018). 18. Yüzyıl Sonu İstanbul Yeniçeri Kahvehaneleri. A. Yaşar (Amd.) Kahve ve Kahvehaneler; Mekân, Sosyalleşme, İktidar, (91-110). İstanbul: Kitap Yayınevi.
• David, J. C. (2022). Osmanlı Döneminde Halep'teki Kahvehaneler: Çarşı ve Mahalle Kahvehaneleri. H. Desmet-Gregoire û F. Georgeon (Ed.). Doğu'da Kahve ve Kahvehaneler, (114- 128). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Deguilhem, R. (2022). Şam Kahvehaneleri (19. 20. yüzyıl). H. Desmet-Gregoire û F. Georgeon (Ed.). Doğu'da Kahve ve Kahvehaneler, (129- 140). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Dersimi, N. (1992). Dersim'e ve Kürt Milli Mücadelesine Dair Hatıratım. Ankara: Öz-Ge Yayınları.
• Habermas, J. (2004). Kamusal Alan. M. Özbek (Ed.). Kamusal Alan, (95-102) İstanbul: Hill Yayın.
• Hattox, R. S. (1996). Kahve ve Kahvehaneler, Bir Toplumsal İçeceğin Yakındoğu’daki Kökenleri. N. Elhüseyni (Wer.). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Georgeon, F. (2022). Osmanlı İmparatorluğu'nun Son Döneminde İstanbul Kahvehaneleri. H. Desmet-Gregoire û F. Georgeon (Ed.). Doğu'da Kahve ve Kahvehaneler, (40-80). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Goushegir, A. (2022). Safeviler'den Günümüze İran'da Kahve ve Kahvehaneler. H. Desmet-Gregoire û F. Georgeon (Ed.). Doğu'da Kahve ve Kahvehaneler, (141- 177). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Jwadieh W. (2012). Kürt Millîyetçiliğinin Tarihi: Kökenleri ve Gelişimi. İ. Çeken & A. Duman (Wer.). İstanbul: İletişim.
• Kırlı, C. (2009). Sultan ve Kamuoyu Osmanlı Modernleşme Sürecinde "Havadis Jurnalleri” (1840-1844). İstanbul: Türkîye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Kurdî, S. (2013). Dersên Civakî. A. Yıldız, A. Samur & M. Î. X. Amedî (Wer.). İstanbul: Zehra Yayıncılık.
• Malmîsanij. (2011). İlk Kürt Gazetesi Kurdistan’ı Yayımlayan Abdurrahman Bedirhan (1868-1936). İstanbul: Vate.
• Peçevi, İ. E. (1981). Peçevi Tarihi 1. B.S. Baykal(Amd.). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Saraçgil, A. (2022). Kahve'nin İstanbul'a Girişi (16. ve 17. Yüzyıllar). H. Desmet-Gregoire û F. Georgeon (Ed.). Doğu'da Kahve ve Kahvehaneler, (25-39). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Tevfik. (1998). - . M. E. Bozarslan (Amd.). Kürd Teavün ve Terakkî Gazetesi, (39- 40) Uppsala: Deng.
• Tunaya, T. Z. (1988). Türkîye'de Sîyasi Partiler: Cild 1, İkinci Meşrutîyet Dönemi 1908- 1918.İstanbul: Hürrîyet Vakfı.
• Yaşar, A. (2018). “Küllîyen Ref”ten “İbreten Li’l Ğayr”e Erken Modern Osmanlı’da Kahvehane Yasaklamaları. A. Yaşar (Amd.) Kahve ve Kahvehaneler; Mekân, Sosyalleşme, İktidar, (43-54). İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Zinar, M. (2022). Said Kürtlüğün Kayıp Risalesi. İstanbul: Nûbihar.