Alifname in Classical Kurdish (Kurmanji) Literature

Yıl 2024, Sayı: 21, 35 - 62, 30.06.2024

Numan Yurt

https://doi.org/10.55253/2024.nubihar.1491447

Öz

In this article, six alifnames of Kurdish (Kurmanji) literature are introduced as a literary style and Siyahpoş and Sheikh Ehmedê Feqîr’s elifnames are analyzed in detail. The alifnames of Siyahpoş, Sheikh Ehmedê Feqîr, Weda‘î and Ce‘ferqulî Zengelî were written in the field of classical literature and in Kurdish. Yûsifê Terxanî’s alifname was written in folk literature and in Kurmanji, while Mela Ebdulfettahê Hezroyî’s was written in classical literature and in Arabic. The aim of this study is to introduce elifnames written in Kurmanji dialect of Kurdish literature and to examine their characteristics. For this purpose, after the introductory chapter, the conceptual framework, subject matter, characteristics and organization of alifnames, as well as the place of elifnames in Kurmanji literature are mentioned and six Kurmanji alifnames are analyzed in terms of organization and content. Subsequently, the subjects of elifnames, their organization, and their place in Kurmanji literature are mentioned, and six examples of Kurmanji literature are analyzed in terms of their organization and content. The characteristics of Siyahpoş’s and Fakir’s alifnames have been determined in detail and their organization is shown in tables. The texts of both elifnames are included at the end of the study. As a result of the research, we understand that Kurmanji poets preferred flat alifnames in terms of organization. Siyahpoş û Feqîr experimented with an original style, which shows their productivity. Kurmanji poets wrote about the existence, unity and sovereignty of Allah, the love and praise of the Prophet, some religious subjects and human love.

Anahtar Kelimeler

Classical Kurdish (Kurmanji) Literature, Siyahpoş, Sheikh Ehmedê Feqîr, Literary style, Alifname.

Elîfname di Edebiyata Kurdî (Kurmancî) ya Klasîk de

Öz

Di vê gotarê de wek şêwazeke edebî şeş elîfnameyên edebiyata kurdî (kurmancî) hatine danasîn û elîfnameya Siyahpoş û Şêx Ehmedê Feqîr bi hûrgilî hatine vekolan. Elîfnameya Siyahpoş, Şêx Ehmedê Feqîr, Weda‘î û Ce‘ferqulî Zengelî mînakên ji qada edebiyata klasîk û bi kurmancî ne. Elîfnameya Yûsifê Terxanî mînakek ji qada edebiyata gelêrî û bi kurmancî, ya Mela Ebdulfettahê Hezroyî ji qada edebiyata klasîk û bi erebî ye. Armanca vê xebatê danasîna elîfnameyên kurmancî û vekolîna taybetmendiyên wan e. Bi vê mebestê piştî destpêka xebatê behsa çarçoveya têgihî, mijar, taybetmendî û rêzbendiya elîfnameyan herwiha cihê elîfnameyan di edebiyata kurmancî de hatiye kirin û şeş elîfnameyên edebiyata kurmancî ji hêla rêzbendî û naverokê ve hatine dahûrîn. Taybetmendiyên elîfnameya Siyahpoş û Şêx Ehmedê Feqîr jî bi hûrgilî hatine diyarkirin û bi tabloyan şiklê rêzbendiyê hatiye nîşandan. Metnên her du elîfnameyan di dawîya xebatê de hatine bicihkirin. Di encama vekolînê de em têdigihîjin ku helbestvanên kurmanc ji hêla şiklê tertîbê ve elîfnameyan rast tercîh kirine. Siyahpoş û Feqîr şêwazeke resen ceribandine ku ev, dahêneriya helbestvanên kurmanc e. Helbestvanên kurmanc elîfnameyên xwe li ser hebûn, yekîtî û hikûmraniya Xwedê, pesn û hezkirina Resûlê Xwedê, hin mijarên dînî û evîna beşerî nivîsîne.

Anahtar Kelimeler

Edebiyata kurmancî ya klasîk, Siyahpoş, Şêx Ehmedê Feqîr, Şêwaza edebî, Elîfname

Kaynakça

• Acar, H. (2016). Dîwana Şêx Ehmedê Feqîr. Stenbol: Nûbihar.
• Adak, A. (2014). Destpêka Edebiyata Kurdî ya Klasîk. Stenbol: Nûbihar
• Adak, A. (2019). Teşeyên Nezmê di Edebiyata Kurdî ya Klasîk de. Stenbol: Nûbihar.
• Akkuş, M. (2014). Klâsik Türk Şiirinin Anlam Dünyası: Edebî Türler ve Tarzlar. Erzurum: Fenomen Yayınları.
• Aksu, H. (1998). Hurûf-ı Mukattaa. İslâm Ansiklopedisi (18, 408-412). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Bilgegil, M. K. (2023). Edebiyat Bilgi ve Teorileri. Konya: Salkımsöğüt Yayınları.
• Çelebioğlu, A. (1998). Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları. Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Dilçin, C. (1983). Örneklerle Türk Şiir Bilgisi. Ankara: Türk Dil kurumu Yayınları.
• Doskî, T. Î. (2012). Dîwana Fethî, Mela Ebdulfettah Hezroyî. Stenbol: Nûbihar.
• Doskî, T. Î. (2020). Baxê Îrem. (Amadekar: Zahir Ertekin). Diyarbekir: Weşanên Dara.
• Duman, Z. & Altundağ, M. (1998). Hurûf-ı Mukattaa. İslâm Ansiklopedisi (18, 401-408). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Ergin, M. C. (2006). “Seydayê Hezroyî Haci Abdulfettah Yazıcı”, Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. VIII, h.1, Diyarbakır.
• Ezodî, E. (2007). Dîwana Ceferqulî Zengelî û Mecmûaya Şair Ehmed Ezodî. Bocnurd: Weşanxaneya Azodî.
• Fuzulî, (1958). Türkçe Divan. (Hazırlayanlar: Kenan Akyüz ve diğerleri). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Güzel, A. & Torun, A. (2003). Türk Halk Edebiyatı El Kitabı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kaçar, B. (1997). Türk Edebiyatında Elif-Nameler, V. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi – Halk Edebiyatı Seksiyon Bildirileri I. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. s.310, 311.
• Kaya, D. (2007). Ansiklopedik Türk Halk Edebiyatı Terimleri Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kılıç, M. E. (1996). el-Fütûhâtü’l-Mekkiye. İslâm Ansiklopedisi (13, 250-258). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Kılınç, A. (2015). Mana Medeniyetinin Bir Meyvesi: Elifname, 2. İslami Türk Edebiyatı Sempozyumu, rr. 217-224.
• Levend, A. S. (2018). Divan Edebiyatı (Kelimeler ve Remizler Mazmunlar ve Mefhumlar). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Çakır, S. Ö. (2023). Klâsik Edebiyatımızda Elifnâmeler ve Harf Simgeciliği Bağlamında Muhibbî’nin Dîvânı ile Elifnâmesi. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Trakya Üniversitesi, Edirne.
• Öztoprak, N. (2009). Elifnamelerin Tertip Hususiyetleri ve Metin Tesisindeki Yeri. Uluslararası Türklük Bilgisi Sempozyumu Bildiriler 2 (s. 817-829).
• Öztoprak, N. (2006). Bursalı Feyzi Efendi'nin Elifnameleri. İÜ Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 35. 17.05.2024, Wergirtin ji 2007c35.pdf (dergipark.org.tr).
• Sami, Ş. (2015). Kamus-ı Türkî. İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Siyahpoş. (2011). Seyfu-l Milûk û Bedîu-l Cemal (amadekar: Bedirxan Amedî). Stenbol: Nûbihar.
• Siyahpûş. (1999). Çend Xezel û Helbest (Tîpguhêziya ji erebî: M. Reşît Irgat). Stenbol: Weşanên Enstîtuya Kurdî ya Stenbolê.
• Tökel, D. A. (2010). Deneysel Edebiyat Yönüyle Divan Şiiri. Ankara: Hece Yayınları.
• Yalar, M. (2012). Hazro’lu Abdulfettah Yazıcı ve Şairliği. Çağmar, M. E. Gürhan, V. & Gümüş E. (Ed.). Uluslararası Silvan Sempozyumu (459-468), İstanbul: Artuklu Üniversitesi Yayınları.
• Zengelî, C. (2018). Le Xakê Xurasanê (Amadekar: Mehdî Jafarzadeh & Mehmet Salih Bedirxan). Stenbol: Avesta