Ehmedê Xanî'nin Mem û Zin'inde İkilemeler

Yıl 2024, Sayı: 22, 11 - 30, 31.12.2024

Sevim Hatun Sürücü , Zafer Açar

https://doi.org/10.55253/2024.nubihar.1569071

Öz

Dilbilgisel bir kavram olarak ikileme kavramı ses, biçimbirim ya da sözcük tekrarlarına göndermede bulunur. Yineleme şeklinde adlandırılmış olan ikilemeler, anlatımı güçlendirmek için aynı kelimenin tekrarı, eş anlamlı kelime tekrarları, yakın ya da karşıt anlamlı kelime tekrarları veya eş sesli kelime tekrarları biçiminde kendini göstermektedir. Bu yönleriyle ikilemeler şiir ve nesirde anlatımı zenginleştiren birer kavram olarak edip, şair ve yazarlar tarafından tercih edilmişlerdir. Bu şairlerden biri olan Ahmedi Hani Mem û Zin adlı eserinde ikilemeleri geniş bir biçimde kullanmıştır. Çalışmamız Mem û Zin'in Yıldırım (2010), Şemrexî (2011), Doskî (2013) û ya Dost (2020) tarafından şerh veya tercüme edilen nüshalarını karşılaştırarak eserdeki ikilemeleri analiz etmiştir.
Bu çalışma bir giriş ve iki bölümden oluşmaktadır. Giriş kısmı kısaca kavramsal ve kuramsal çerçeveyi içermekte, çalışmanın yöntem ve materyaline yer vermektedir. Birinci bölüm şekil açısından Mem û Zin'de geçen ikilemeleri gösterirken ikinci bölüm ikilemelerin mensup olduğu dile göre bir ayırıma gitmektedir. Sonunda tespit edilen ikilemeler alfabetik sıraya göre dizilmiş ve çalışmaya eklenmiştir. Sonuç olarak Mem û Zin'de 829 ikileme tespit edilmiş olup bu ikilemelerden birden fazla kategoride yer alabileceği belirtilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Ahmedi Hani, Mem û Zîn, ikileme, tekrar

Cotepeyv di Mem û Zîna Ehmedê Xanî da

Öz

Cotepeyv bûye têgeheke rêzimanî ku amaje bi dubareyên deng morfem an jî peyvan dike. Cotepeyvên ku weke dubareyan jî tên binavkirin ji bo bihêzkirin, xurtkirin û dewlemendkirina wateyê tên bikaranîn. Di van komepeyvan de; yan heman peyv tê dubarekirin, yan peyvên nêzwate û dijwate ligel hev tên bikaranîn yan jî peyvên hevdeng li dû hevdu tên rêzkirin. Bi van taybetiyên xwe ve cotepeyv di helbest û pexşanê da ji bo xurtkirin û dewlemendkirina wateyê ji aliyê edîb, şair û nivîskaran ve hatine bikaranîn. Ehmedê Xanî yek ji wan edîb û nivîskaran e ku di berhema xwe Mem û Zînê de ev komepeyv firawan bi kar anîne. Xebata me, nusxeyên Mem û Zîna Ehmedê Xanî yên wekî ya Yıldırım (2010), Şemrexî (2011), Doskî (2013) û ya Dost (2020) ve hatine amadekirin da ber hev û cotepeyvên berhemê analîz kirin. Ev xebat ji destpêkek û du beşan pêk tê. Destpêk bi kurtasî çarçoveya têgehî û teorîk tevî rêbaz û materyala xebatê dihewîne. Di beşa yekem de cotepeyv ji aliyê teşeyê ve, ya duyem de ji aliyê zimanê hêmanên wê ve hatine dabeşkirin û ew bi mînakên Mem û Zînê hatine nimûnekirin. Di dawiyê de cotepeyvên ku hatine tesbîtkirin bi alfabetîk hatin rêzkirin û li xebatê hatin zêdekirin. Di encamê de divê em bêjin; me di Mem û Zînê de 826 cotepeyv tesbît kirin ku hinek ji wan dikarin daxilî ji kategoriyekê zêdetir bin.

Anahtar Kelimeler

Komepeyv, Cotepeyv, dubare, Ehmedê Xanî, Mem û Zîn.

Reduplications in the Mem û Zin of Ahmedi Khani

Öz

As a grammatical concept, the reduplication refers to the repetition of sounds, morphemes or words. The reduplication, which is named as repetition, manifests itself in the form of repetition of the same word, synonymous word repetitions, close or opposite meaning word repetitions or homophonic word repetitions in order to strengthen the expression. In these respects, the reduplications have been preferred by poets and writers as a concept that enriches the narrative in poetry and prose. Ahmad-i Khani, one of these poets, used reduplications extensively in his work Mem û Zin. Our study analyzed the reduplications in Mem û Zin by comparing the copies of Mem û Zin annotated by Yıldırım (2010), Şemrexî (2011), Doskî (2013) and Dost's (2020). This study consists of an introduction and two chapters. The introduction briefly covers the conceptual and theoretical framework, the methodology and materials of the study. While the first part shows the reduplications in Mem û Zin in terms of form, the second part differentiates the reduplications according to the language they belong to. At the end, the reduplications identified were arranged in alphabetical order and added to the study. As a result, 826 reduplications were identified in Mem û Zin and it was stated that these reduplications can be included in more than one category.

Anahtar Kelimeler

Phrase, reduplication, doubling, Ahmad-i Khani, Mem û Zîn

Kaynakça

• Adak, A. (2013). Destpêka Edebiyata Kurdî ya Klasîk. Çapa Yekem. İstanbul: Nûbihar.
• Ayverdi, İ. (2011). Misalli Büyük Türkçe Sözlük. Dördüncü Baskı. Cilt 2.
• Baran, B. (2012). Rêzimana Kurmancî. Çapa Yekem. Diyarbakır: Belkî.
• Bedirxan C. & Lescot, L. (2000). Kürtçe Dilbilgisi. Beşinci Baskı. İstanbul: Doz Yayınları.
• Develioğlu, F. (2007). Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lûgat. 24. Baskı. Ankara: Aydın Kitapevi Yayınları.
• Doskî, T. Î. (2022). Şerha Dîwana Ehmedê Xanî. Çapa yekem. İstanbul: Nûbihar.
• Dost, J. (2020). Mem û Zîn bi Kurdîya Îro. Çapa Duyem. İstanbul: Avesta.
• Ehmedê Xanî (2011). Mem û Zîn. Amadekar. Huseyn Şemrexî. Çapa Duyem. İstanbul: Nûbihar.
• Ergin, M. (2003). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Yayınları.
• Ertekin, M. Z. û Açar, Z. (2015). Di Kurmancî de Cotepeyv û Cûreyên Wan. Bingol Üniversitesi Yaşan Diller Enstitüsü Dergisi, 1(1), 82-92.
• Gökalp, B. (2017). Zazakî De Çekuyê Diletî. Bingöl Üniversitesi Yaşayan Diller Enstitüsü Dergisi, 2(3), 120-130.
• Hatipoğlu, V. (1972). Türk Dilinde İkileme. Genişletilmiş İkinci Baskı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Inkelas, S., & Zoll, C. (2000). Reduplication as morphological doubling. Manuscript: University of California, Berkeley and Massachusetts Institute of Technology.
• Karaağaç, G. (2016). Türkçenin Dil Bilgisi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Karaman, A. (2021). EskiTürkçede (7-12yy) İkilemeler. Malatya. İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Anabilim Dalı Yayınlanmamış Doktora Tezi. Kayseri: Kubbealtı Neşriyat.
• Kızıl, H. (2019). Berawirdkirina Taybetiyên Daçekên Kurdî bi Daçekên Îngilizî re ('bi'ya Kurdî digel ‘by’a Îngilizî). Şarkiyat 11(3), 1524-1546. https:// Doi. Org/ 10.26791/ Sarkiat.620959.
• Tan, S. (2011). Rêzimana Kurmancî. Çapa Duyem. Stenbol: Weşanên Enstîtûya Kurdî ya Stenbolê.
• Telli, B. (2017). Düneydoğu Anadolu Bölgesi Ağızlarında Geçen İkilemeler Üzerine Bir Değerlendirme. Hikmet-Akademik Edebiyat Dergisi. 3(6), 133-149.
• Travis, L. D. (2001). The syntax of reduplication. In North East Linguistics Society, 31(2), 1-14.
• Tuna, O.N. (1948). Türkçe Tekrarlar. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 3, 429-447. Türkçe Sözlük (2005). 10.Baskı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları
• Xanî, E. (2009). Mem û Zîn (Amd. Huseyîn Şemrexî). İstanbul: Nûbihar.
• Yıldırım, K. (2012). Kürtçe Dilbilgisi. Birinci Baskı. Mardin: Mardin Artuklu Üniversitesi Türkiyede Yaşayan Diller Enstitüsü Yayınları.
• Yıldırım, K. (2014). Dîwan (Ehmedê Xanî Kulliyati-4). Çapa Yekem. İstanbul: Avesta.
• Yıldırım, K. (2016). Mem û Zîn Çeviri ve Kavramsal Tahlil. Üçüncü Baskı. İstanbul: Avesta.
• Yılmaz, E. (2014). Temel Dilbilgisi Terimleri Sözlüğü. Ankara: Pegem Akademi.