CALCULATION OF HEALTHY LIFE EXPECTANCY AND HEALTHY LIFE YEARS LOST BY USING THE LIFE TABLES FOR TURKEY BETWEEN 1920-2019

Yıl 2021, Cilt: 43 Sayı: 1, 30 - 60, 01.08.2022

Şahin Bingöl İdris Beyazit

Öz

Life tables are very important tools that show the mortality pattern and level of countries. The most important of these indicators, life expectancy at birth (e0), is an indicator that is used to predict how many years people will live after they are born. However, especially with the aging process of the population, it has become important to lead a quality and healthy life as well as the length of life. Therefore, besides life expectancy at birth (LEXP), healthy life expectancy (HALE) has also become an important indicator. HALE refers to the average number of years a person is expected to live in full health. HALE indicates how long people are expected to live without illness or disability, as opposed to life expectancy at birth. Also, the indicator of healthy life years lost (HLYL) is the difference between LEXP and HALE. In this study, survivorship rates were calculated with the cohort approach by using the censuses or registration system data for Turkey between 1920 and 2019, and life expectancy at age 5 (e5) values were obtained by using model life tables. Using these values, five-year life tables for both female and male were obtained through the necessary modules of the Mortpak 4.3 program. Using these tables, “healthy life expectancy”, “healthy life years lost” and “person life years lost” were calculated for the five year periods between 1920 and 2019. According to the results, it has been observed that healthy life expectancy in Turkey has increased like life expectancy at birth for both genders and that the healthy life years lost are postponed towards older ages, especially among women. In addition, it was observed that healthy life expectancy increased less than life expectancy at birth due to the increase in healthy life years lost. In addition, the results of this study were compared with the data of the World Health Organization (WHO) and the reliability of the data quality and method of the study were examined

Anahtar Kelimeler

Healthy Life Expectancy, Healthy Life Years Lost, Life Expectancy at Birth, Life Tables, Longevity

1920-2019 YILLARI ARASI TÜRKİYE İÇİN KURULAN HAYAT TABLOLARI KULLANILARAK SAĞLIKLI YAŞAM YILI BEKLENTİSİNİN VE KAYBEDİLEN SAĞLIKLI YAŞAM YILLARININ HESAPLANMASI

Öz

Hayat tabloları ülkelerin ölümlülük örüntüsü ve seviyesini gösteren oldukça önemli araçlardır. Bu göstergelerden en önemli olan doğumda yaşam beklentisi (e0), insanların doğduktan sonra kaç yıl yaşayacaklarını tahmin etmeye yarayan bir göstergedir. Ancak, özellikle nüfusun yaşlanması süreciyle birlikte yaşamın uzunluğu yanında kaliteli ve sağlıklı bir yaşam sürmek de önemli hale gelmiştir. Bu nedenle doğumda yaşam beklentisinin (LEXP) yanında sağlıklı yaşam beklentisi (HALE) de önemli bir gösterge haline gelmiştir. HALE, bir kişinin tam sağlıkla yaşaması beklenen ortalama yıl sayısını ifade etmektedir. HALE, doğumda yaşam beklentisinin aksine, insanların hastalık ve sakatlık olmadan ne kadar süre yaşamalarının beklendiğini gösterir. Ayrıca, kaybedilen sağlıklı yaşam yılı (HLYL) göstergesi de, LEXP ile HALE arasındaki farktır. Bu çalışmada, Türkiye için 1920 ile 2019 yılları arasında yapılmış olan nüfus sayımları ya da kayıt sistemi verilerinden faydalanılarak, kuşak yaklaşımı ile hayatta kalma oranları hesaplanmış ve model hayat tabloları kullanılarak 5 yaşında yaşam beklentisi (e5) değerleri elde edilmiştir. Bu değerler kullanılarak da Mortpak 4.3 programının gerekli modülleri aracılığıyla hem kadınlar hem erkekler için beşer yıllık hayat tabloları elde edilmiştir. Bu tablolardan faydalanılarak 1920-2019 yılları arası beşer yıllık dönemler için “sağlıklı yaşam beklentisi”, “kaybedilen sağlıklı yaşam yılı” ve “kaybedilen kişi yaşam yılları” hesaplanmıştır. Bulunan sonuçlara göre her iki cinsiyet için de Türkiye’de sağlıklı yaşam beklentisinin, doğumda yaşam beklentisi gibi bir artış gösterdiği ve kaybedilen sağlıklı yaşam yıllarının, özellikle kadınlar arasında daha ileri yaşlara doğru ötelendiği gözlenmiştir. Ayrıca, sağlıklı yaşam beklentisinin, kaybedilen sağlıklı yaşam yılının da artması nedeniyle, doğumda yaşam beklentisine göre daha az arttığı gözlenmiştir. Bunlara ek olarak, bu çalışmada bulunan sonuçlar Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) verileriyle karşılaştırılarak çalışmanın veri kalitesinin ve yönteminin güvenilirliği incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

sağlıklı yaşam beklentisi, sağlıklı yaşam yılları kaybı, doğumda yaşam beklentisi, hayat tabloları, uzun ömürlülük

Kaynakça

• Akgün, S., Rao, C., Yardım, N., Başara, B. B., Aydın, Ö., Mollahaliloğlu, S. & Lopez A. D. (2007). Estimating mortality and causes of death in Turkey: methods, results and policy implications. European Journal of Public Health, Vol. 17, No. 6, 2007:593–599.
• Bakar C., Oymak, S. & Maral, I. (2017). Turkey’s Epidemiological and Demographic Transitions: 1931-2013. Balkan Med J 2017;34:323-34.
• Bakar Ö., (2020) 1920-2020 Yılları Arası Bebek Ölüm Olasılıkları Kullanarak Türkiye İçin Bir Dinamik Hayat Tablosu Oluşturma Örneği. Nüfusbilim Dergisi, 42: 45-63
• Beyazit, İ. (2019). Causes of death in Turkey in terms of health institutions: Epidemiologic examination. Yüksek lisans tezi, HÜ Nüfus Etütleri Enstitüsü, Ankara.
• Birleşmiş Milletler (1988). MortPak-Lite The United Nations Software Package for Mortality Measurement. Population Studies No: 104, New York.
• Byess P. (2015). A transition towards a healthier global population?. Umeå Centre for Global Health Research, Department of Public Health and Clinical Medicine, Umeå University, Umeå 90187, Sweden. [e-mail]. August 27, 2015. http://dx.doi.org/10.1016/S0140-6736(15)61476-3
• Demirci M. (1987). Türkiye’nin ölümlülük yaş yapısına model yaşam tablolarından en uygun kalıbın seçimi. Yüksek lisans tezi, HÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, İstatistik Ana Bilim Dalı, Ankara.
• Demographics 2019 Workshop, http://www.asmda.es/demographics2019.html [Erişim Tarihi: 10.05.2021]
• Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ). (2018). WHO methods and data sources for life tables 1990-2016.
• GBD 2013 DALYs and HALE Collaborators. (2015). Global, regional, and national disability-adjusted life years (DALYs) for 306 diseases and injuries and healthy life expectancy (HALE) for 188 countries, 1990–2013: quantifying the epidemiological transition. Correspondence to: Prof Christopher J L Murray, Institute for Health Metrics and Evaluation, Seattle, WA 98121, USA. Lancet 2015; 386: 2145–91. August 27, 2015. http://dx.doi.org/10.1016/S0140-6736(15)61340-X
• Global Health Metrics. (2018). Global, regional, and national age-sex-specific mortality and life expectancy, 1950-2017. GBD 2017 Mortality Collaborators. Correspondence to: Prof Christopher J L Murray, Institute for Health Metrics and Evaluation, Seattle, WA 98121, USA. Lancet 2018; 392: 1684–735.
• Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü (HÜNEE). (2008). Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması.
• Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü (HÜNEE). (2018). Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması.
• Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü (HÜNEE). (2016). Ulusal Hastalık Yükü, 2013 sunumu.
• Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü (HÜNEE). (2010). Türkiye’nin Demografik Dönüşümü: Doğurganlık, Aile Planlaması, Anne-Çocuk Sağlığı ve Beş Yaş Altı Ölümlerdeki Değişimler, 1968-2008.
• Healthy Life Expectancy and How It’s Calculated, https://www.verywellhealth.com/understanding-healthy-life-expectancy-2223919 [Erişim Tarihi: 10.05.2021]
• Heligman, L. & Pollard, J. H. (1980). The age pattern of mortality. Journal of the Institute of Actuaries, 107(1), 49-80
• Hyder, A. A., Rotllant, G. & Morrow, R.H. (1998). Measuring the Burden of Disease: Healthy Life-Years. American Journal of Public Health. February 1998, Vol. 88, No. 2.
• Mathers, C. D., Sadana, R., Salomon, J.A., Murray C. JL. & Lopez, A. D. (2001). Healthy life expectancy in 191 countries, 1999. World Health Report 2000. Lancet 2001; 357: 1685–91.
• Omran, A. R. (1971). The Epidemiologic Transition: A Theory of the Epidemiology of Population Change. The Milbank Memorial Fund Quarterly, Vol.49, No.4, 1971:509-538.
• Özdemir, R., Rao, C., Öcek, Z. & Dinç Horasan, G. (2015). Reliable mortality statistics for Turkey: Are we there yet?. BMC Public Health (2015) 15:545. DOI 10.1186/s12889-015-1904-1
• Romero, D. E., Leite, I. C. & Szwarcwald, C. L. (2005). Healthy life expectancy in Brazil:applying the Sullivan method. Cad. Saúde Pública, Rio de Janeiro, 21 Sup:S7-S18, 2005.
• Sağlık Bakanlığı (2021). Sağlık İstatistikleri Yıllığı, 2019.https://sbsgm.saglik.gov.tr/Eklenti/40564/0/saglik-istatistikleri-yilligi-2019pdf.pdf[Erişim Tarihi: 20.10.2021]
• Saxena, N. ve Sethia, D. (2020). Decomposition of years of life lost due to premature death (YLL): a method for spatial and temporal comparative assessment. Archives of Public Health, (2020) 78:91. https://doi.org/10.1186/s13690-020-00472-5
• Skiadas, C.H. & Skiadas, C. (2018). Exploring the Health State of a Population by Dynamic Modeling Methods, The Springer Series on Demographic Methods and Population Analysis 45, DOI 10.1007/978-3-319-65142-2_4 Springer International Publishing AG 2018.
• Skiadas, C.H. & Skiadas C. (2020). Direct Healthy Life Expectancy Estimates from Life Tables with a Sullivan Extension. Bridging the Gap Between HALE and Eurostat Estimates. Demography of Population Health, Aging and Health Expenditures (pp.25-42). DOI:10.1007/978-3-030-44695-6_3
• Tokuç, B., Ayhan, S. ve Saraçoğlu, G. V. (2016). The Burden of Premature Mortality in Turkey in 2001 and 2008. Balkan Med J 2016;33:662-7.Trakya Üniversitesi, Halk Sağlığı Bölümü. Edirne, Türkiye. Bu çalışma, 19-22 Kasım 2014 tarihlerinde Glasgow, İskoçya, Birleşik Krallık’ta düzenlenen 7. Avrupa Halk Sağlığı Konferansı’nda sunulmuştur.
• Türkiye İstatistik Kurumu (2020). Hayat Tabloları, 2017-2019. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Hayat-Tablolari-2017-2019-33711 [Erişim Tarihi: 11.05.2021]
• Türkiye İstatistik Kurumu (2020). Ölüm Nedeni İstatistikleri, 2018.https://data.tuik.gov.tr/Kategori/GetKategori?p=saglik-ve-sosyal-koruma101&dil=1 [Erişim Tarihi: 14.02.2022]
• Türkiye İstatistik Kurumu (2020).Ölüm ve Ölüm Nedeni İstatistikleri, 2019.https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Olum-ve-Olum-NedeniIstatistikleri-2019-33710 [Erişim Tarihi: 20.10.2021]
• Türkiye İstatistik Kurumu (2021).Doğum İstatistikleri, 2020.https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Dogum-Istatistikleri-2020-37229[Erişim Tarihi: 20.10.2021]
• Türkiye İstatistik Kurumu (2021). Hanehalkı Bilişim Teknolojileri (BT) Kullanım Araştırması, 2021.https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Hanehalki-Bilisim-Teknolojileri-(BT)-Kullanim-Arastirmasi-2021-37437 [Erişim Tarihi: 20.10.2021]
• Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı. (2006). Türkiye Hastalık Yükü Çalışması 2004. T.C. Sağlık Bakanlığı, Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı, Hıfzıssıhha Mektebi Müdürlüğü. Ankara, 2016.
• Shorther and Macura. (1982). Trends in Fertility and Mortality in Turkey, 1935-1975. National Research Council.
• Washington University Institute for Health Metrics and Evaluation (IHME).(2010).Global Burden of Disease (GBD) Profile: Turkey. http://www.healthdata.org/
• World Health Organization (WHO). (2011). Burden of disease from environmental noise: Quantification of healthy life years lost in Europe. The WHO European Centre for Environment and Health, Bonn Office, WHO Regional Office for Europe coordinated the development of this publication. ISBN: 978 92 890 0229 5.
• Yıldırım, F. ve Sucu, M. (2013). Türkiye Ölümlülüğünün Lee-Carter ile Modellenmesi. Nüfusbilim Dergisi, 35(1), 19-30