TÜRKÇE LİTERATÜRDE FARKLI DİSİPLİNLERDEN MOBİLİTE (HAREKETLİLİK) ÇALIŞMALARININ TOPLUMSAL CİNSİYET BOYUTU ÜZERİNDEN İNCELENMESİ

Yıl 2022, Cilt: 44 Sayı: 1, 27 - 58, 31.12.2022

Hanife Aliefendioğlu , Fatma Umut Beşpınar

Öz

Mobilite çalışmaları fiziksel ve ilişkisel olan mobiliteleri, insanların yanı sıra nesnelerin, fikirlerin ve anlamların mobilitesini kapsayan ve yeni gelişen kuramsal bakış açısı sunmaktadır. Aynı zamanda mobilite çalışmaları hareketliliğin toplumsal cinsiyetli olduğunun altını çizmekte böylelikle mobiliteye söylem ve temsil düzeyinde verilen anlam ve mobilite deneyim ve anlatıları toplumsal cinsiyete göre değişmektedir. Bu çalışmada, Türkiye’de bu konuda yapılan yayınların toplumsal cinsiyet boyutu üzerinden incelenerek bu yaklaşımın kullanıldığı alanlar için bir tespit yapmak ve mobilite çalışmalarının potansiyeli ve sınırlılıklarını ortaya koymak hedeflenmiştir. Bu doğrultuda, öncelikle mobilite çalışmalarının göç çalışmalarından ayrıldığı noktalar irdelenmiş ve bu literatüre olası katkısı tartışılmıştır. Ardından Ulusal Tez Merkezi ve Dergipark’ta ilgili anahtar sözcüklerle taranan tez ve makaleler incelenerek kentsel deneyim, yerel bölgesel ve uluslararası boyutta mobilite deneyimi ve bu boyutları çapraz kesecek biçimde hareketliliğin cinsiyeti temaları tanımlanmıştır. Anahtar sözcük olarak yapılan aramayı takiben makale ve tezlerin içerikleri incelenmiş, ilgili bulunan yayınların içerik analizi yapılmıştır. Bu çerçevede taranan makale ve tezlerin toplumsal cinsiyet boyutunu ele alıp almamaları da bir değerlendirme ölçütü olmuştur. Taranan makale ve tezlerde mobilite literatürünün şehir ve bölge planlaması, mimarlık, coğrafya, turizm ve eğitim bilimleri disiplinleri tarafından kullanıldığı tespit edilmiştir. Farklı disiplinlerde mobiliteye ilişkin farklı odaklanmalar görülmüştür; toplumsal cinsiyet teması özellikle kentsel ve ulusal ölçekte rastlanmakla birlikte son yıllarda mobilite kavramının en yoğun kullanıldığı disiplinlerden biri olan eğitim bilimlerinde bu temanın yeterince işlenmediği gözlenmiştir. Mobilite, disiplinlerarası çalışmalara çok uygun ve açık bir kavram olmasına ve uluslararası literatürde bu tür çalışmaların daha sık görülmesine rağmen Türkiye literatüründe bu kavramı kullanan disiplinlerarası çalışmaların azlığı dikkat çekmektedir. Sonuç kısmında bu konunun Türkçe literatürde yeni olduğu, demografi alanı da dahil olmak üzere sosyal ve beşeri bilimlerde mimari, tasarım ve kent planlamasına göre çok daha sınırlı kaldığı, bu nedenle disiplinlerarası bir perspektifle bu teorinin çalışmalara dahil edilmesi önerilmiştir.

Anahtar Kelimeler

mobilite teorisi, mobilitenin cinsiyeti, Türkiye'de mobilite tartışmaları, motilite

A REVIEW ON MOBILITY STUDIES FROM GENDER PERSPECTIVE IN DIFFERENT DISCIPLINES IN TURKISH LITERATURE

Öz

Mobility studies offer an emerging theoretical perspective that encompasses physical and relational mobility, mobility of objects, ideas and meanings as well as people. At the same time, mobility studies underline that mobility is gendered, so the meaning of mobility at the level of discourse and representation, and the experiences and narratives of mobility vary according to gender. In this study, it is aimed to reveal the potential and limitations of mobility studies by examining the publications on this subject in Turkey through the gender dimension, making a determination for the areas where this approach is used. In this direction, first of all, the points where mobility studies differ from migration studies are examined and its possible contribution to this literature is discussed. Then, the theses and articles monitored with the relevant keywords in the National Thesis Center and Dergipark were examined and the themes of urban experience, mobility experience at local, regional and international dimensions and gender of mobility were defined in a way that crossed these dimensions. Following the keyword search, the content of the articles and theses were read, and the content analysis of the relevant publications was made. In this context, whether the articles and theses scanned address the gender dimension has also been an evaluation criterion. In the scanned articles and theses, it has been determined that the mobility literature is used by the disciplines of city and regional planning, architecture, geography, tourism and educational sciences. Different focuses on mobility have been seen in different disciplines; although the gender theme is encountered especially in urban and national scales, it has been observed that this theme is not sufficiently covered in educational sciences, which is one of the disciplines where the concept of mobility is used most intensively in recent years. Although mobility is a clear concept that is very suitable for interdisciplinary studies and such studies are seen more frequently in the international literature, it is noteworthy that there are few interdisciplinary studies using this concept in the Turkish literature. In the conclusion part, it is suggested that this subject is new in Turkish literature, it is much more limited in social and human sciences, including the field of demography, than in architecture, design and urban planning, therefore, this theory should be included in the studies with an interdisciplinary perspective.

Anahtar Kelimeler

mobility theory, gender of mobility, mobility debates in Turkey, motility

Kaynakça

• Adey, P (2009). Mobility. London and NY: Routledge.
• Altıntaş, N. (2021). Erasmus EFL Exchange Students’ Beliefs About Their Linguistics and Academic Competences Before and After Mobility. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Akgün, A. (2019). Kentsel hareketlilikte queer kimliğin gündelik yaşam pratikleri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul.
• Armağan, Yeşim (2022). Cinsiyetli Mekânsal Hareketlilikler: İş ve Evin Müzakere Alanları. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, İstanbul.
• Aybar, D. H. (2016) Erasmus Hareketliliği Programının Türk Kamu Üniversitelerinin Uluslararasılaşması Sürecine Etkisi. Akdeniz Üniversitesi Örneği. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Antalya.
• Bauman, Z. (2017a). Akışkan Modern Dünyadan 44 Mektup. (çev.P. Siral). İstanbul: Habitus.
• Bauman, Z. (2017). Akışkan Modernite. (çev.S. O. Çavuş) İstanbul: Can Yayınları. Brandenburg, U.; O. Taboadela, and M. Vancea (2015). Mobility Matters: the ERASMUS Impact Study. International Higher Education. 82:5-7.
• Baykara, İ. (2013). Hatay Orta Paleolitik Dönem toplumlarında Mobilite ve Yerleşim Sistemleri, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi 53, 2 (2013) 181-199.
• Birekul, M. & Alkın, R. C. (2019). Beşeri Sermaye Olgusu Işığında Türkiye’nin 2010’li Yıllardaki Uluslararası Öğrenci Politikasına Giriş. Ekonomi Bilimleri Dergisi, 11(2) , 79-92
• Bölen, M. C.; Çeliker, O. (2021). Paylaşımlı Elektrikli Scooter Hizmetlerini Kullanma Niyetinde Etkili Olan Faktörler. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 35 (3): 1101- 1123.
• Castles ve Miller (2008). Göçler Çağı: Modern Dünyada Uluslararası Göç Hareketleri. (çev. B. U. Bal ve İ. Karabulut). İstanbul: Bilgi Üniversitesi.
• Cohen, J. H; İ. Sirkeci (2001). Handbook of Culture and Migration. Edward Elgar Publishing
• Cover, Rob. (2022). Population, Mobility and Belonging: Understanding Population Concepts in Media, Culture and Society. London, NY: Routledge.
• Cresswell, T. (2006). On the Move. London NY: Routledge.
• Cresswell, T. (2010). Mobilities I: Catching up. Progress in Human Geography, 35(4), 550-558.
• Cresswell, T. ve P. Merriman (2010). Geographies of mobilities. Practices, Spaces Subjects. Routledge.
• Cresswell, T. (2013). Geographic Thought: A Critical Introduction. Oxford: Wiley- Blackwell
• Dereli, G. (2021). Türkiye’de Yalnız Seyahat Eden Kadınlar Üzerine Bir Araştırma. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Diehl, K. and P. Cerny (2021). Women on the Move: Sustainable Mobility and Gender. Women on the Move: Sustainable Mobility and Gender | Heinrich Böll Stiftung | Brussels office - European Union (boell.org).
• Deleuze, G ve F. Guattari (1987). A Thousand Plateaus: Capitalism and Schizophrenia. Minenapolis: University of Minnesota Press.
• Eşki-Uğuz, H., & Yılmaz, F. H. Kaçınma, Değişim, Gelişim: Yeni Normalde Sürdürülebilir Hareketlilik İçin Bir Anlatı. İdelakent, 12(34), 1063-1089.
• Flamm, M. & V. Kaufmann (2004). Operationalising the Concept of Motility: A Qualitative Exploration. Paper presented at the ad-hoc Session of the 32. Kongress der Deutschen Gesellschaft für Soziologie Munich, October 7, 2004.
• Florida, Richard (2003). Cities and the Creative Class. City & Community, 2(1), 3–19.
• Freedman, J. (2016). Sexual and gender-based violence against refugee women: A hidden aspect of the refugee “crisis”. Reproductive Health Matters, 24, pp.18 - 26. ff10.1016/j.rhm.2016.05.003ff. ffhalshs-01441147f
• Green, B. & A. Pécoud (2022). How does the UN talk about human mobility? A textual analysis of narratives by IOM and UNHCR on migrants and refugees Working Paper No. 2022/7. Toronto Metropolitan Centre for Immigration and Settlement (TMCIS) and the CERC in Migration and Integration at Toronto Metropolitan University.
• Gibson, H. (2001). Theoretical perspectives on gender and tourism. In Y. Apostolopoulos, S. Sonmez, & D. Timothy (Eds.). Women as Producers and Consumers of Tourism in Developing Regions (pp.19-43). Westport: Praeger.
• Hannam, M. Sheller ve J. Urry (2006). Editorial. Mobilities, immobilities and moorings. Mobilities. 1(1)1-22.
• Hoyer Lievestad, H. (2016). Motility in Critical Engagements (ed) Noel B. Salazar, Kiran Jayaram, Keywords of Mobility: Critical Engegaments. New York: Berghahn Books, p. 133-151.
• İskenderoğlu, K (2021). Sınırları Zorlamak: Türkiye’den Yurtdışına Seyahat Eden Kadınların Kısıtlayıcıları ve Deneyimleri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta.
• IOM (2008) World Migration 2008: Managing Labour Mobility in the Evolving Global Economy. World Migration Report 2008: Managing Labour Mobility in the Evolving Global Economy | IOM Publications Platform
• IOM (2020) World Migration 2020: Managing Mobility in the Evolving Global Economy. https://publications.iom.int/sytem/files/pdf/wmr 2000.pdf
• Işıldar, H. T.; Öcalır, E. V. COVID-19 Pandemisinin Ankara’da Toplu Taşım Kullanımına Etkisi. İdealkent, 12(34), 1125-1145.
• Jarvis, H; P. Kantor; S. Cloke (2009). Cities and Gender. NY London: Routledge
• Kağnıcı, S. (2016). The Impact of EU Mobility Programmes on the Construction of European Identity: A Study on Turkish Erasmus Students. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yaşar Üniversitesi, İzmir.
• Kamacı, E. (2014). Kent-içi Hareketlilik ve Sosyo-Mekansal Değişim. 2000 yılı İstanbul’una Bir Bakış. Artium, 2(1): 1-15.
• Kara, H. (2016). Understanding Female Domestic Workers’ Daily Mobilities: A Case Study in Ankara. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara.
• Karasu- Asnaz (2019). Cornerstones of a Smart City: More Sustainable and More Versatile. Nevşehir Bilim ve Teknoloji Dergisi (Enar Özel Sayı) 8: 104-110.
• Kaypak, Ş. (2014). Toplumsal Cinsiyet Bakış Açısından Kente Bakmak. Niğde Üniversitesi İİBF Dergisi. 7(1): 344-357.
• Kaufmann, V. (2002). Re-thinking Mobility. Burlington: Ashgate
• Kaufmann, V. (2014). Mobility as a tool for sociology. Sociologica, 8(1), 0-0. Kervankıran, İ., M. F.
• Bağmancı (2020). Turizm Hareketliliğine Karşı İstikametten Bakmak: Türkiye’den Yurt Dışına Olan Seyahatlerin Görünümü. Gaziantep University Journal of Social Sciences.2020 19(3): 686-712.
• Kervankıran, İ.; M. F. Bağmancı (2020). Bildiğimiz turizmin sonu mu? COVID-19’un Türkiye’deki turizm hareketliliğine etkisi. Türk Coğrafya Dergisi. 76: 19-32. Kotzur, M. and L.
• Amaru (2021). A culture of mobility? Perspectives on the human rights-based migration government In J. H. Cohen and İ. Sirkeci Handbook of Culture and Migration. (25-39). Edward Elgar Publishing.
• Leary, J. (2014). Past Mobilities Archaeological Approaches to Movement and Mobility. University of Reading Press.
• Kumar, M. and A. Moledina (2017). Challenging Borders Mobility vs Migration – Challenging Borders (wooster.edu)
• Massey, D. (1994). Space, Place and Gender. Minneapolis: University of Minnesota Press.
• Massey, D. (2005). For Space. London NY: Sage.
• McDowell, L. (1999). Gnder, Identity and Place: Understanding Feminist Geographies. Minneapolis: University of Minnesota Press.
• McKenzie, G. (2019). Spatiotemporal comparative analysis of scooter-share and bike- share usage patterns in Washington, DC. Journal of transport geography, 78, 19- 28.
• Merriman, P. (2012). Mobility Space and Culture. London NY: Routledge Mobile Students in the world https://www.statista.com/statistics/296766/ internationally-mobile-students-in-the-world/)
• Mulcar, V. (2019) The Role of Erasmus Plus Ka2 Mobilities in Learners’ Intercultural Sensitivity And Attitudes Towards English Language. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Muğla. Oğuz, G. (2013). Academic Mobility between European Union Countries and Turkey Avrupa ülkeleri arasında akademik hareketlilik ve Türkiye. Yüksek Öğrenim Dergisi. 3(3):151-164.
• Önen, S. (2016). Kenti Yürüyerek Keşfetmenin Sosyolojisi. İdealkent. 18(7): 286-303. Özispa, N., & Arabelen, G. Fiziksel Engelli Bireyler İçin Toplu Taşımaya Yönelik Erişilebilirlik Stratejileri. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 227-248.
• Öztürk, E. (2015). Avrupa Birliği Comenius Programı’na Katılan Öğretmenlerin Hareketlilik Programının Etkililiğine İlişkin Görüşlerinin Değerlendirilmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Uşak Üniversitesi, Uşak.
• Pelek, D. (2019). Migrant workers in Turkish agriculture: Patterns of mobility and dispossession (1990-2018). Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Boğaziçi Üniversitesi Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul.
• Pekiner, A. B. (2019). Yalnız Seyahat Eden Kadınların Motivasyon Ve Deneyimleri: Diyarbakır’ı Ziyaret Eden Kadınlar Üzerine Bir Araştırma. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Batman Universitesi, Batman. Penttinen, E.; A.
• Kynsilehto (2017). Gender and Mobility: A Critical Introduction. London: Rowman & Littlefield.
• Rivera-Sánchez, L.& F. Lozano-Ascencio (2014). (Eds) The Practice of Research on Migration and Mobilities. Springer.
• Sadık, E. (2017). Küreselleşme Sürecinde Uluslararası Öğrenci Hareketliliğinin Sorunları: Türkiye’deki Kosovalı Öğrenciler Örneği. Yüksek Lisans Tezi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Salazar, N. B. (2016). Keywords of Mobility: Critical Engagements. New York: Berghahn Books.
• Santara, O. (2016) Öğrenci hareketliliği bağlamında Türkiye’deki üniversitelerde okuyan Malili öğrencilerin sorunları üzerine ampirik bir araştırma. Yüksek Lisans Tezi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Sassen, S (1998). Globalization and Its Discontents. NY: The New Press.
• Sassen, S. (2007). The Global City: Recovering places and social practices. In Sociology of Globalization. Norton Company. pp: 97-12.
• Schiller, N. G., & Faist, T. (Eds.). (2010). Migration, development, and transnationalization: A critical stance (Vol. 12). Berghahn Books.
• Sever, İ. A. COVID-19 Pandemisi Sonrası Normalleşme Sürecinde Mobil Mekânların Mimari Tasarım Ölçütleri ve Bir Çözüm Önerisi. Mimarlık ve Yaşam, 5(2), 477- 485.
• Sezgin, G. (2001). The Factors Affecting the Urban Creative Mobility in Turkey: A Case Perspective of Academicians of ÖYP. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara.
• Sheller, M., & Urry, J. (2006). The new mobilities paradigm. Environment and planning A, 38(2), 207-226.
• Sheller, M. (2008). Gendered Mobilities: Epilogue. In T. Cresswell and T. P. Uteng. Gendered Mobilities (pp: 257-265). Aldershot: Ashgate
• Sheller, M. (2018). Mobility Justice: The Politics of Movement in an Age of Extremes. NY: Verso.
• Skeggs, B. (2004). Class, Self, Culture. London: Routledge.
• Sirkeci, İ. & J. H. Cohen (2015). Hareketlilik, Göç, Güvensizlik. İdealkent 15: 8-21.
• Swain, M. (1995). Tourism: A Gender Analysis. Annal of Tourism Research. 22(2), 247-266.
• Şafak, G. N. (2020). Nevşehir’de Kadınların Kent Deneyimi Üzerine Bir İnceleme. Fe Dergisi. 12(1), 30-43.
• Tükenmez, E. G. (2019). Türkiye’de Yalnız Seyahat Eden Kadınlar: Deneyimleri, Tercihleri, Motivasyon Ve Kısıtları. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Urry, J. (2000). Sociology Beyond Society: Mobilities for Twenty First Century. Routledge.
• Urry, J. (2007). Mobilities. Cambridge: Polity Press.
• Uşar, G. (2019). Sosyal inşacılık: Vatandaş oluşturma sürecinde eğitimin rolü ve Erasmus öğrenim hareketliliği. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Uteng, T. P. (2012). Gender and mobility in the developing world. World Development Report. World Bank.
• Uteng, T. P. ve Cresswell, T. (Eds).(2008). Gendered Mobilities: Towards a Holistic Understanding. Aldershot: Ashgate.
• Yerli, B. (2019). A Comparison of EU’s And Turkey’s Sustaınable Urban Mobility. Marmara Üniversitesi Avrupa Topluluğu Enstitüsü Avrupa Araştırmaları Dergisi, 27(1), 169-190.
• Yılmaz, B. (2021). “Gidecekler mi? Kalacaklar mı?”: İstanbul Üniversitesi Örneğinde Uluslararası Öğrencilerin Mezuniyet Sonrası Hareketlilik Eğilimleri. Yüksek Lisans Tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta.
• Ziegler, F., and T. Schwanen. (2011). ‘“I Like to Go out to Be Energised by Different People”: An Exploratory Analysis of Mobility and Wellbeing in Later Life’, Ageing and Society 31(5): 758–81.