TÜRKİYE’DE DEVLETÇİ İKTİSAT POLİTİKALARI ÇERÇEVESİNDE YABANCI SERMAYELİ İKTİSADİ TEŞEKKÜLLERİN MİLLİLEŞTİRİLMESİ VE EKONOMİYE YANSIMALARI

Yıl 2015, Cilt: 10 Sayı: 1, 20 - 36, 27.01.2015

MEHMET Özer

Öz

Kişilerin veya şirketlerin mamelek haklarının devletin eline geçmesine yol açan en önemli kamu hukuku müesseseleri kamulaştırma, millileştirme veya devletleştirmedir. Millileştirme,  özel mülkiyet konusu teşebbüs ve malların ulusun, yani devletin mülkiyetine geçirilmesidir. Bu makalenin amacı, 1930- 1939 yılları arasında devletçi iktisat politikaları çerçevesinde yabancı sermayeye ait olan iktisadi teşekküllerin millileştirilme çabalarını ve bu çabaların ekonomiye yansımalarını ortaya koymaktır. Bu çalışmanın sonucunda, çeşitli sektörlerde yapılan önemli millileştirmelerin, hükümete, bu alanlardaki politikaların genel iktisat politikalarına uygun olarak yürütülmesi imkânını sağladığı görülmektedir. Millileştirmeler devlet eliyle sanayileşme politikalarının yürütülmesine destek olmuş, 1933- 1939 yılları arasında devletçi iktisat politikalarıyla yakalanan sanayileşme ve büyüme temposuna olumlu katkı sunmuşlardır. Bu yönüyle millileştirmeler ülke ekonomisini canlandırmada etkin bir politika aracı haline dönüşmüşlerdir. Bu çalışmayla, günümüzde yaşanan uluslararası ekonomik krizlerle beraber bir müdahale aracı olarak tekrar gündeme gelen devletleştirme- millileştirme tartışmalarına iktisadi boyutuyla katkı sunulması hedeflenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Devletçilik, Millileştirme, Yabancı Sermaye, Kamulaştırma, İmtiyaz Hakları

Kaynakça

• Alkin, E., (2010). Kurumlarla Yakın Ekonomi Tarihi. İstanbul: İTO Yayınları.
• Alpar, C., (1983). Yabancı Sermaye. Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi: Cilt.2, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Ateş, D., (2011). Ekonomik Kriz Uluslararası İlişkiler ve Küreselleşmenin Geleceği. Doğuş Üniversitesi Dergisi: Cilt: 12, Sayı 1, ss:1- 16.
• Azrak, A.Ü., (1971). Millileştirme ve Kamu Hizmeti. İ.Ü. Hukuk Fakültesi Mecmuası: Cilt 36, Sayı 14, ss.44- 78.
• Borotav, K., (1983). Türkiye’de Devletçilik. Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi: Cilt.2, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Bozdemir, M., (2011). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Endüstriyel Mirasımız. İstanbul: İTO Yayını, Yayın No.2010- 79.
• Başvekâlet İstatistik Umum Müdürlüğü(BİUM),(1944). 1942- 1943 İstatistik Yıllığı. Yayın No.226,Ankara: Recep Ulusoğlu Basımevi.
• Başvekâlet İstatistik Umum Müdürlüğü(BİUM), (1955). 1939- 1940 İstatistik Yıllığı. Yayın No.159, İstanbul: Hüsnü Tabiat Basımevi.
• Cem, İ., (1989). Türkiye’de Geri Kalmışlığın Tarihi. İstanbul: Doğan Ofset.
• Gül, H.İ., (2012). “İstanbul Su Şirketi” Sözleşmesinin Bazı Maddelerinin Tahlili, Şirketin Su Verme Serüveni Ve Karşılaştığı Zorluklar. Uluslar arası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi: Cilt 8, Sayı 17, ss:115- 128.
• Delion, A.G., (1963). Le Statut Des Entreprises publiques, Paris.
• Göğer, E., (1969). Kamulaştırma ve Millileştirmenin Devletler Hususî Hukukuna Getirdikleri Sorunlar. A.Ü Hukuk Fakültesi Dergisi: Cilt 26, Sayı 1, ss.165- 192.
• Koç, Y., (2000). Atatürk’ün Millileştirmeleri ve Devletleştirmeleri Günümüzün Özelleştirmeleri. Ankara: Türk-İş Eğitim Yayınları, Yayın No.55.
• Kuruç, B., (1988). Belgelerle Türkiye İktisat Politikası. Cilt.1, Ankara: A.Ü.SBF Yayınları.
• Ökçün, A.G., (1997). 1902- 1911 Yılları Arasında Osmanlı Maden Üretiminin Dağılımı Ve Bu Üretimde Türk, Azınlık Ve Yabancı Payları, İktisat Tarihi Yazıları. Ankara: SPK Yayınları.
• Şahin, H., (2006). Türkiye Ekonomisi. Bursa: Ezgi Kitapevi Yayınları.
• Şahingiray, Ö., (1999). Celâl Bayar’ın Söylev ve Demeçleri, Ekonomik Konulara Dair 1921- 1938. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• İlhan, S., (2012). Küreselleşme ve Yoksulluk: Çok Uluslu Şirketlerin Ağır Faturası. NWSA: Social Sciences, Volume: 7, Number: 3, pp: 235-243.
• İnan, A., (1972). Devletçilik İlkesi ve Türkiye Cumhuriyetinin Birinci Sanayi Planı- 1933. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Parasız, İ., (2009). Finans Krizinin Güven Krizine Dönüşmesi, Küresel Kriz. Bursa: Ezgi Kitapevi.
• Ripert, G., (1946). Aspects Juridiques du Capitalisme Moderne. Paris.
• Tahsin, H. ve Saka, R., (1930). Sermaye Hareketi. İstanbul: Âmedi Matbaası.
• Talas, C., (1974). Ekonomik Sistemler. Ankara: Doğan Yayıncılık.
• TBMM, Mudanya Bursa Demiryolunun Mubayaası Hakkında 1/53 numaralı Kanun Layihası ve Nafıa ve Bütçe Encümenleri Mazbataları,(1931). Sıra No. 16, Ankara.
• TBMM, Mudanya- Bursa Demiryolunun Mubayaası hakkında Kanun, (1931). Kanun No.1815, Ankara.
• TBMM, İzmir- Kasaba ve temdidi Demiryollarının Satın Alınmasına Dair Olan Mukavelenamenin Tasdiki Hakkında Kanun, Kanunu No.2487, 31 Mayıs 1934.
• TBMM, Aydın Demiryollarının Satın Alınmasına Dair Olan Mukavelenin Tasdiki Hakkında Kanun Layihası ve Nafıa ve Bütçe Encümenleri Mazbataları, (1935). Sıra No.221, Ankara.
• TBMM, İstanbul Telefon Tesisatının Satın Alınmasına Dair Hükümetle Şirket Arasında Akdedilen Mukavelenin Tasdiki Hakkında Kanun,(1936). Kanun No.3026, Ankara.
• TBMM, Kanun No.2745, 30 Mayıs 1935.
• TBMM, Hükümetle Ereğli Şirketi Arasında 28 ikinci teşrin 1936 Tarihinde Akdedilmiş Olarak Satın Alma Mukavelesinin Tasdikine Dair Kanun Layihası ve İktisat, Maliye ve Bütçe Encümenlerinin Mazbataları,(1937). Sıra No.114, Ankara.
• TBMM, Kanunu No.3146,31 Mart 1937.
• TBMM, İstanbul Su Şirketi İmtiyazı ile Tesisatının Satın Alınmasına Dair 1/563 Numaralı Kanun Layihası Ve Nafıa, Dâhiliye ve Bütçe Encümenleri Mazbataları,(1933). Sıra No. 178, Ankara.
• TBMM, İstanbul Rıhtım, Dok ve Antrepo Türk Anonim Şirketinin Malları ile İmtiyaz Haklarının Satın Alınmasına Dair 1/1199 Kanun Layihası ve Bütçe Encümeni Mazbatası, (1934). Sıra No.90, Ankara.
• TBMM, İstanbul Rıhtım Dok Antrepo Türk Anonim Şirketinin Malları ve İmtiyaz Haklarının Satın Alınmasına Dair Kanun, Kanun No.2665, 23 Aralık 1934.
• TBMM, İstanbul Türk Anonim Su Şirketi İmtiyazıyla Tesisatın Satın Alınmasına Dair Kanun, Kanun No.2198, 20 Mayıs 1933.
• TBMM, İzmir Telefon Tesisatının Satın Alınmasına Dair Hükümetle Şirket Arasında Akdedilen Mukavelenin Tasdiki Hakkında 1/976 Nolu Kanun Layihası ve Nafıa ve Bütçe Encümenleri Mazbataları,(1938). Sıra No.148, Ankara.
• TBMM, İzmir Telefon Tesisatının Satın Alınmasına Dair Hükümetle Şirket Arasında Akdedilen Mukavelenin Tasdiki Hakkında Kanun, Kanun No.3375, 25 Nisan 1938.
• TBMM, İstanbul Elektrik, Tramvay ve Tünel İdareleri Teşkilat ve Tesislerinin İstanbul Belediyesi’ne Devrine Dair Kanun, Kanun No.3645, 16 Haziran 1939.
• TBMM, Ankara Elektrik ve Havagazı ve Adana Elektrik Türk Anonim Şirketleri Hisse Senetleriyle Elektricitaets Liefurung Gesellschaft (E.L.G) ve Didier Werke A- G Alman Şirketlerinin Bu Üç Şirketten Matluplarının Satın Alınmasına Dair Akdolunan Mukavelenamenin Tasdiki Hakkında 1/207 kanun Layihası ve Muvakkat Encümen Mazbatası,(1939). Sıra No.185, Ankara.
• TBMM, Ankara Elektrik, Ankara Havagazı, Adana Elektrik Türk Anonim Şirketleri Hisse Senetleriyle Hak ve Vecibelerinin Satın Alınmasına Dair Mukavelelerin Tasdiki ve Bu Şirketlerin Muvakkat İşletmeler ile Satın Alma Bedellerinin Tesviye Tarzına Dair Kanun, (1939). Kanun No.3688.
• Tekeli, İ. ve İlkin, S., (1982). Uygulamaya Geçerken Türkiye’de Devletçiliğin Oluşumu, Ankara: ODTÜ Yayını, Yayın No.39.
• Tekeli, İ. ve İlkin, S., (2004a). Cumhuriyet’in Harcı, Köktenci Modernitenin Ekonomik Politikasının Gelişimi, Cilt 2, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Tekeli, İ. ve İlkin, S., (2004b). Cumhuriyetin Harcı, Modernitenin Altyapısı Oluşurken, Cilt 3, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Tekeli, İ. ve İlkin, S., (2009). 1929 Dünya Buhranında Türkiye’nin İktisadi Politika Arayışları. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları, İstanbul.
• Toluner, S., (1968). Millileştirme ve Milletlerarası Hukuk. İstanbul: S. Garan Matbaası.
• Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi(TCBCA), 28.07.1930 Tarih 030.0.010.000.000.152.76.6 Nolu Belge.
• TCBCA, 1.2.1931 Tarih 10576 Sayılı Belge.
• TCBCA, 9.3.1937 Tarih 6134 Sayılı Belge.
• Ülken, Y., (1989). Atatürk ve Dünya Ekonomisinin Bütünleşmesi. IX. Türk Tarih Kurumu Kongresi (Ayrı Basım), Ankara: TTK Basımevi.