Hadis İlimlerinin Tedrîsâtı Açısından Osmanlı Dârulhadisleri

Yıl 2016, Cilt: 47 Sayı: 47, 39 - 68, 01.04.2016

Kadir Ayaz

https://doi.org/10.18589/oa.582931

Cited By: 2

Öz

Dârulhadis medreseleri, İslâm dünyasında hadis ilimlerinin daha sistemli bir
şekilde tedrîs edilmesi için açılan ve hadis ihtisâs medresesi olarak da bilinen özel
nitelikli eğitim kurumlarıdır. İlk defa XII. asırda Şam’da açılan dârulhadisler, kısa sürede İslâm coğrafyasının çeşitli bölgelerine yayılmış, bu arada XIII. asrın ilk yarısında
Çankırı Dârulhadisi’nin açılması ile Anadolu eğitim ve kültür hayatına girmiştir.
Osmanlılarda da XV. asırda açılan Edirne Dârulhadisi ve XVI. asırdaki Süleymaniye
Dârulhadisi medreselerin en üst basamağında yer almıştır. Son zamanlarda Osmanlı
hadis çalışmaları ile ilgili araştırmalarda, dârulhadislerin müfredâtının tesbitine yönelik incelemeler hız kazanmış durumdadır. Umûmî medrese müfredâtı ile ilgili bilgi
veren birçok yazılı belge ve kaynak bulunmasına rağmen, Osmanlı dârulhadislerinin
programı hakkında şu ana kadar kesin bir bilgiye ulaşılmış değildir. Bu çalışmada
öncelikle konuyla ilgili kaynaklar tahlil edilerek, yüksek pâyeli Edirne ve Süleymaniye
Dârulhadisi’ndeki hadis eğitiminin niteliği ve verimliliği üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Dârulhadis, Hadis Eğitimi

Kaynakça

• Kaynaklar Atay, Hüseyin: Osmanlılarda Yüksek Din Eğitimi Medrese Programları – İcâzetnâmeler Islahat Hareketleri, İstanbul: Dergah Yayınları 1983. Ayaz, Kadir: Molla Gürânî ve el-Kevseru’l-Cârî ilâ Riyâdı Ehâdîsi’l-Buhârî, (Yayımlanmamış Doktora Tezi) Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2014. Baltacı, Cahid: XV. ve XVI. Yüzyıllarda Osmanlı Medreseleri, İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları 2005. İslâm Medeniyeti Tarihi, İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları 2007. Bilge, Mustafa: İlk Osmanlı Medreseleri, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları 1984. Bozkurt, Nebi: “Dârülhadis”, TDV İslâm Ansiklopedisi, VIII (İstanbul, 1993), s. 527-29. Bursalı, Mehmet Tahir Efendi: Osmanlı Müellifleri, haz. A. Fikri Yavuz ve İsmail Özen, İstanbul: Meral Yayınları. Cihan, Sadık: “Osmanlı Devrinde Türk Hadisçileri Tarafından Yazılan Usulü Hadis Eserleri, Risâleleri ve Nuhbetü’l-Fiker Üzerine Yazılan Şerh ve Tercümeler”, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1 (Erzurum, 1976), s. 127-36. Çiftçi, Mehdin: Süleymaniye Dârülhadisi (XVI-XVII. Asırlar), İstanbul: Kitabevi Yayınları 2013. Gökyay, Orhan Şaik: “Kâtib Çelebi; Hayatı – Şahsiyeti - Eserleri”, Kâtib Çelebi Hayatı ve Eserleri Hakkında İncelemeler, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları 1991, s. 3-90. Gül, Ahmet: Osmanlı Medreselerinde Eğitim - Öğretim ve Bunlar Arasında Dâru’lHadîslerin Yeri, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları 1997. Emecen, Feridun M.: Osmanlı Klasik Çağında Siyaset, İstanbul: Timaş Yayınları 2011. Emin Bey: “Tarihçe-i Tarîk-i Tedrîs”, İlmiyye Sâlnâmesi, İstanbul: Matbaa-i Âmire 1334, s. 642-651. Erdem, Elif: “Anadolu’daki Dârü’l-Hadislerin Mahiyeti”, Muhittin Düzenli (ed.), Anadolu’da Hadis Geleneği ve Dâru’l-hadisler, Samsun, 2011, s. 175-189. Halaçoğlu, Yusuf: XIV – XVII. Yüzyıllarda Osmanlılarda Devlet Teşkilâtı ve Sosyal Yapı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları 2007. Hatiboğlu, İbrahim: “Süleyman Fâzıl Efendi”, TDV İslâm Ansiklopedisi, XXXVIII (İstanbul, 2010), s. 86-87. Hüseyin Hüsameddin, Abdîzâde: Amasya Tarihi, İstanbul: Hükümet Matbaası 1327- 1330. İlmiyye Sâlnâmesi, İstanbul: Matbaa-i Âmire 1334. İpşirli, Mehmet: “Medrese (Osmanlı Dönemi)”, TDV İslâm Ansiklopedisi, XXVIII (İstanbul, 2010), s. 327-333. İzgi, Cevat: Osmanlı Medreselerinde İlim, İstanbul: İz Yayıncılık 1997. Karacabey, Salih: “XV ve XVI. Asır Osmanlı Medreselerinde Hadis Öğretimi”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, IV, 4 (Bursa, 1992), s. 227-235. ......, “Osmanlı Medreselerinin Son Dönemi’nde Hadis Öğretimi”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, VIII, 8 (Bursa, 1999), s. 149-169. ......, “Hadis Öğretiminde Medrese ve Dâru’l-hadislerin Yeri”, Muhittin Düzenli (ed.), Anadolu’da Hadis Geleneği ve Dâru’l-hadisler, Samsun, 2011, s. 217-243. Kâtib Çelebi: Mustafa İbn Abdillah, Keşfu’z-zunûn an esâmi’l-kütübi ve’l-fünûn, nşr. Şerafeddin Yaltkaya ve Kilisli Rıfat Bilge, İstanbul, 1941. ......, Mîzanu’l-hak fî İhtiyâri’l- ahakk, nşr. Ebü’z-Ziyâ (Koçi Bey Risâlesi ile beraber), İstanbul, 1306. Kazıcı, Ziya: İslâm Medeniyeti ve Müesseseleri Tarihi, İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları 2010. Kevserî, Muhammed Zâhid: et-Tahrîru’l-vecîz fîmâ yebteğîhi’l-müstecîz, nşr. Abdulfettâh Ebû Ğudde, Haleb: Mektebü’l-matbûâti’l-İslâmiyye 1413/1993. Koçkuzu, Ali Osman: Hadis İlimleri ve Hadis Tarihi, İstanbul: Dergah Yayınları 1983. Kürkçüoğlu, Kemal Edib (haz.): Süleymaniye Vakfiyesi, Ankara: Vakıflar Umum Müdürlüğü Yayınları 1962. Lekesiz, M. Hulûsi: “Osmanlı İlmî Zihniyeti: Teşekkülü, Gelişmesi ve Çözülmesi Üzerine Bir Tahlil Denemesi”, Türk Yurdu, XI, 49 (Eylül-1991), s. 20-31. Memiş, İbrahim: “Anadolu Hadis Geleneğinde Edirne Dâru’l-hadisinin Yeri”, Muhittin Düzenli (ed.), Anadolu’da Hadis Geleneği ve Dârü’l-Hadisler, Samsun, 2011, s. 119- 134. Ocak, Ahmet Yaşar: “Klasik Dönem Osmanlı Düşünce Hayatı”, Türkler, XI (Ankara: Yeni Türkiye Yayınları 2002), s. 15-26. Okiç, M. Tayyib: Bazı Hadis Meseleleri Üzerinde Tetkikler, İstanbul: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları 1959. Özafşar, Mehmet Emin: “Osmanlı Eğitim, Kültür ve Sanat Hayatında Hadis”, Hasan Celal Güzel v.dğr. (ed.), Türkler, XI (Ankara: Yeni Türkiye Yayınları 2002), s. 356-369. Şevketî Efendi, Eşrefzâde: Medâris-i İslâmiyye Islahat Programı, İstanbul: Hürriyet Matbaası 1329. Taşköprizâde, Ahmed İbn Mustafa: eş-Şekâiku’n-Nu’mâniyye fî Ulemâi’d-Devleti’lOsmâniyye, İstanbul, Dersaadet Yayınları. Tobay, Ahmet, Yusuf Efendizâde Abdullah Hilmi ve Hadis Şerhçiliğindeki Yeri, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1991. Topaloğlu, Nuri: Selçuklu Devri Muhaddisleri, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları 1988. Unan, Fahri: Kuruluşundan Günümüze Fâtih Külliyesi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları 2003. ......, “Klasik dönem Osmanlı medreselerinde eğitim üzerine yapılmış çalışmalara dair bir bibliyografya denemesi”, Dîvân İlmî Araştırmalar, 18 (İstanbul, 2005/1) s. 79-114. ......, “Osmanlı Medrese Ulemâsı: İlim Anlayışı ve İlmî Verim”, Koomduk İlimder Jurnalı/ Sosyal Bilimler Dergisi, Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi, 5 (Bişkek, 2003), s. 14-33. Uzunçarşılı, İsmail Hakkı: Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilâtı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları 1988. ......, Büyük Osmanlı Tarihi (Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları) Ünver, A. Süheyl: İstanbul Üniversitesi Tarihine Başlangıç Fatih Külliyesi ve zamanı ilim hayatı, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları 1946. Yardım, Ali: “Osmanlı Devrinde Dârülhadîsler”, Güler Eren (ed.), Osmanlı, VIII (Ankara: Yeni Türkiye Yayınları 1999), s. 163-175. ......, “Dârulhadis (Anadolu Selçukluları ve Osmanlılar’da Dârulhadis)”, TDV İslâm Ansiklopedisi, VIII (İstanbul, 1993), s. 529-532. ......, “Aclûnî”, TDV İslâm Ansiklopedisi, I (İstanbul, 1988), s. 327-28. Yavuz, Yusuf Şevki: “Taşköprizâde” Ahmed Efendi”, TDV İslâm Ansiklopedisi, XL (İstanbul, 2011), s. 151-152. Yıldırım, Selahattin: Osmanlı Dönemi Anadolu Muhaddisleri (Hicrî VII-IX. Asır), (Yayımlanmamış Doktora Tezi) İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1994. ......, Osmanlı İlim Geleneğinde Edirne Dârulhadîsi ve Müderrisleri, İstanbul, 2001. ......, “Osmanlı Muhaddisleri’nin Eserleri ve Bunlar Arasında Kırk Hadis Çalışmalarının Yeri”, Muhittin Düzenli (ed.), Anadolu’da Hadis Geleneği ve Dâru’l-hadisler, Samsun, 2011, s. 139-152. ......, “Osmanlı Muhaddislerinden el-Kemâhî ve el-Müheyyâ Adlı Muvatta Şerhi”, Ekev Akademi Dergisi, 20 (İstanbul, Yaz-2004), s. 197-220. ......, “XVII. Yüzyıl Osmanlı Muhaddisleri ve Eserleri”, Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi, 14 (İstanbul, 2004), s. 152-182. Yücel, Ekrem: “Dâru’l-hadislerin Müfredatı ve Eğitimi”, Muhittin Düzenli (ed.), Anadolu’da Hadis Geleneği ve Dâru’l-hadisler, Samsun, 2011, s. 273-292. Zirikli, Hayreddin, el-A’lâm Kâmûsu terâcimi li eşheri’r-ricâl ve’n-nisâi mine’l-Arabi ve’lmuste’ribîne ve’l-müsteşrikîn, Beyrut, Dâru’l-İlm li’l-melâyîn 2002.