Bizans’ın Kendine Özgü Bir Taşra Kenti Philadelphia’da Ekonomik Faaliyetler ve Ticari Mekânlar (XI- XIV. Yüzyıllar)

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 2, 488 - 497, 26.12.2022

Nurcan Barman

https://doi.org/10.48120/oad.1106578

Öz

Philadelphia (Alaşehir), pek çok yönüyle Bizans İmparatorluğu’nun önemli taşra şehirlerinden biri olmuştur. Kent, dini açıdan önemlidir, çünkü İncil’de adı geçen yedi kiliseden biri Philadelphia Kilisesi olup bu kiliseler içerisinde övgüye nail olan iki kiliseden biridir. Bu nedenle kent, önemli hac merkezlerinden birisi olmuştur. İdari yönden ise, kent hanedan mensupları ve önemli komutanlar tarafından yönetilmiştir. Merkezi otoritenin zayıfladığı dönemlerde özellikle 14. yüzyılda kent, yarı özerk bir bölge statüsü elde etmiştir. Askeri yönden de güçlü ordusu ve savunma alanları, surlar, kule, kapılar vb. yapılara sahip olmasıyla bilinmektedir. Aynı zamanda ekonomik faaliyetleri ve ticaret mekânları itibariyle de Philadelphia oldukça karakteristik bir örnektir. Kentin en belirgin ve dikkat çekici ticari faaliyetlerinden birisi tekstildir. Kent bu alanda oldukça gelişmiş ve özellikle de devlet kontrolü altında üretilen ipekli kumaş imalatının yapıldığı önemli merkezlerinden biri olmayı başarmıştır. Aynı şekilde dericilik alanında da faaliyet göstermiş ve yerel ayakkabı üretim merkezi haline gelmiştir. Yukarıdaki ekonomik faaliyetlere ek olarak, kent verimli toprakları ve elverişli iklimi sayesinde tarım ve hayvancılık alanında da faaliyet göstermiştir. Kentin bu söz konusu ekonomik faaliyetlere ve önemli yollara hâkim bir konumda olması, onu yerel ve uluslararası ticaretin yapıldığı bir ticaret merkezi haline getirmiştir. Bu nedenle kent merkeziyle yakın çevresinde ulusal ve uluslararası pazarlar, panayırlar kurulmuştur. Bu çalışmada, güçlü ekonomisiyle Batı Anadolu'da uzun yıllar varlığını sürdüren Philadelphia (Alaşehir) kentinin, ekonomik faaliyetleri ve ticari mekânları ele alınmıştır. Kentin ticari faaliyet gösterdiği; tekstil, deri, gıda ve ticaret gibi alanlardaki faaliyetleri ile bu alanlardaki ticari mekânları incelenmiştir. Bu sayede Bizans İmparatorluğu’nun önemli taşra kentlerinden biri olan Philadelphia’nın ticari faaliyetleri ve mekânsal örgütlenmesi genel hatlarıyla ortaya konmaya çalışılmıştır. Kent tarihinin bir kesitine de ışık tutulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Bizans İmparatorluğu,, Kent,, Philadelphia,, Ekonomik Faaliyetler,, Ticaret,

Financial Affairs and Commercial Organization in the Distinctive Byzantine Provincial City: Philadelphia (XI-XIV Centuries)

Öz

Philadelphia (Alaşehir) was one of the important provincial cities of the Byzantium in many aspects. Initially, the city was important in a religious context because the Church of Philadelphia is one of seven churches mentioned in the New Testament and is also one of two receiving praises so that it became a pilgrim site. Second, famous dynasty members and successful commanders ruled the city. Especially in those times, when the central authority of Byzantium was weakened, it achieved a semi-autonomous status. Moreover, the city was also stark in militaristic aspects, with a solid defense system, including the city walls, towers, and gates. Last but not least, it had a crucial role in terms of financial activities and commerce places. The most significant and remarkable commercial activity of the city was textile. Due to having superior development, Philadelphia became one of those which was allowed silk fabric production under the state controlled. It also had also a significant role in the leather trade and became famous in local shoe production. In addition to the financial activities mentioned above, Philadelphia improved itself in the field of agriculture and husbandry. In brief, the city became a prominent city of Byzantium due to both its financial activities and strategic location, being at the center of trade routes, so it played an essential role in local and international trade. With the effect of trade, it hosted several local and international bazaars and fairs either within the city center or periphery of it. These financial activities led Philadelphia to arise as a powerful city dependent on its economy. This article aims to provide the financial affairs and the commercial organization of Philadelphia (Alaşehir), one of the great cities in Byzantium and accomplished to long survive in the Western Asian Minor because of its well-developed economy. In this study, it is examined textile, leather, food production, and trade in Philadelphia and their possible locations in the city or around the city have been discussed. By doing so, one can better know about marketing and commerce in one of the important rural cities in Byzantium and understand the city's history.

Anahtar Kelimeler

Byzantium, City, Philadelphia, Financial Affairs, Trade

Kaynakça

• Ahrweiler, Helene, “La région de Philadelphie, au XIVe siècle (1290-1390”, Dernier bastiondel ’Hell´enismeen Asie Mineure,” Comptes Rendus de l’Acad´emie des Inscriptions et Belles-Lettres, C. CXXVII, S. 1, 1983, s.175-197.
• Akdağ, Mustafa, Türkiye’nin İktisadi ve İçtimai Tarihi 1243-1453, C. I, Tekin Yayınevi, Ankara, 1979.
• Asgari, Nurşin, “Uşak Selçikler ve Çevresinden Roma Çağı Lahitleri ve Mermer Ocakları”, Türk Arkeoloji Dergisi, S. 25, 1981, s.11-48.
• Âşık Paşazade, Osmanoğulları’nın Tarihi, (Haz. K. Yavuz ve Y. Saraç) Mas Matbaacılık, İstanbul, 2003.
• Akıncı, Recep, Eski Philadelphia Bugünkü Alaşehir, İzmir Ticaret Basımevi, İzmir, 1949.
• Angelov, Dimiter, Imperial Ideology and Political Thought in Byzantium, 1204-1330, Cambridge University Press, Cambridge, 2007.
• Aslan, İsmail, 1844-1845 Yılı Temettûat Defterlerine Göre Alaşehir Kazası’nın Sosyo-Ekonomik ve Demografik Yapısı, Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Uşak, 2010.
• Baskıcı, Murat, Bizans Döneminde Anadolu: İktisadi ve Sosyal Yapı, Phoenix Yayınları, Ankara, 2016.
• Bini, Telesforo, I Lucchesi a Venezia. Alcuni Studi Sopra i Secoli XIII e XIV, Lucca, 1853.
• Buchwald, Hans, “The church of St. John the Theologian in Alasehir' (Philadelphia)”, JÖP, C. XXX, s. 301-318.
• Buchwald, Hans, “Lascarid Architecture”, Form, Style and Meaning in Byzantine Church Architecture, Ashgate Variorum, Sydney, 1999, s. 261-296.
• Chandler, Richard, Travels in Asia Minor and Greece, The Clarendon Press, C. I, Oxford, 1774.
• Choisy, Auguste, Historia de L’Architecture, C. I, Gauthier- Villars, Imprimeur- Libraire, Paris, 1899.
• Christmast, Hennry, İstanbul ve Ege Yollarında: 1851’de İzmir, Efes, Bergama, Salihli, Alaşehir, Denizli, Akhisar, (Çev. Mustafa Özbaş), Kitap Yayınevi, İstanbul, 2012.
• Curtius, Ernst, “Philadelpheia, Nachtrag zu den Beiträgen zur Geschichte und Topographie Kleinasiens” Aus den Abhandlungen der Königl, Akademie der Wissenschaften zu Berlin, Tafel VIII, 1872, s. 93-96.
• Çelgin, Güler, Eski Yunanca Türkçe Sözlük, Alfa Yayınları, İstanbul, 2018.
• Çorapçıoğlu, Gülferah Ö. ve Demet U. Binan, “Su Değirmenlerine Yönelik Bir Belgeleme ve Koruma Yöntemi”, Megaron, C. XII, S. 2, 2017, s.228-248.
• Erdoğan, Meryem K., “Balkanlarda Uluslararası Bir Organizasyon: İslimye Panayırı”, Belleten, C. LXXX, S. 287, 2016, s.123-155.
• Evliya Çelebi, Seyahatname, (Haz. Ali Kahraman), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2010.
• Faroqhi, Suraiya, “16. Yüzyılda Batı ve Güney Sancaklarında Belirli Aralıklarla Kurulan Pazarlar: İçel, Hamid, Karahisar-ı Sahib, Kütahya, Aydın ve Menteşe”, (Çev. Melek Eğilmez), ODTÜ Gelişme Dergisi, Özel Sayı, Ankara,1978, s. 39-85.
• Faroqhi, Suraiya, Osmanlı’da Kentler ve Kentliler: Kent Mekânında Ticaret, Zanaat ve Gıda Üretimi 1500-1650, Türkiye Araştırmaları Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 1993.
• Faroqhi, Suraiya, Osmanlı Şehirleri ve Kırsal Hayatı, (Çev. Emine S. Özcan), Doğu Batı Yayınları, Ankara, 2006.
• Foss, Clive, Bizans ve Türk Dönemlerinde Sardis, (Çev. Çiğdem O. Demiroğlu), Salihli Belediyesi Kültür Yayınları, Ankara, 2011.
• Gimpel, Jean, Ortaçağda Endüstri Devrimi, (Çev. Nazım Özüaydın), Tübitak Yayınları, Ankara, 2004.
• Gökmen, Ertan “XIX Ortalarında Alaşehir”, Tarih İncelemeleri Dergisi, C. XXV, S. 1, 2010, s. 191-230.
• Hemer, Colin J., The Letters to the Seven Churches of Asia in their Local Setting, Jsot Press Sheffield, 1989.
• Heyd, Wilhelm, Yakın Doğu Ticaret Tarihi, (Çev. E. Ziya Karal), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2000.
• Hierokles, Le synekdèmos d'Hiéroklès. Et L'opuscule géographique de Georges de Chypre, (Ed. Ernest Honigmann), Éditions de l'Institut de Philogie et d'Histoire Orientales et Slaves, Brüksel, 1939.
• İhsanoğlu, Ekmeleddin, Osmanlı Devleti ve Medeniyeti Tarihi, C. I, İslam Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi, İstanbul, 1994.
• Kaleli, Emrullah, “Bizans İmparatorluğu’nda İpeğin Rolü ve Kullanımı” Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, C. II, S. 20, 2019, s. 215- 233.
• Klaudios Ptolemaios, The Geography, (Çev. Edward L. Stevenson), Dover Publications, New York, 1991.
• Kapeller Preiser, Johannes, Der Episkopat im späten Byzanz: ein Verzeichnis der Metropoliten und Bischöfe des Patriarchats von Konstantinopel in der Zeit von 1204 bis 1453, Verlag, Saarbrücken, 2008.
• Kılıç, Özlem Ç., Endüstriyel Arkeoloji ve Yel Değirmenleri: Karakol Köyü Örneği, Çanakkale On Sekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Arkeoloji Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale, 2011.
• Koch, Guntram, Türkiye’deki Geç Antik Dönem Önemli Merkezle ile Birlikte Erken Hıristiyan Sanatı, (Çev. Ayşe Aydın), Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul, 2015.
• Laiou, Angeliki ve Cecile Morrisson, Bizans Ekonomisi, (Çev. Bahattin Bayram), Runik Kitap, İstanbul, 2020.
• Lopez, Robert S., “Silk Industry in the Byzantine Empire”. The University of Chicago Press on behalf of the Medieval Academy of America, C. XX, S. 1, 1945, s.1-42.
• Lampakis, Georgios, Oi Epta Asteres tis Apokalypseos, Pournaras P. S., Atina, 1909.
• Macrides, Ruth J. “Blattion” ODB, (Ed. Alexander P. Kazhdan vd.), C. I, OUP, 1991, s. 296.
• Magie, David, Anadolu’da Romalılar: Batı Anadolu ve Zenginlikleri, (Çev. Nezih Başgelen ve Ömer Çapar,) C. II, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul, 2002.
• Maksimos, “Skoteine (Boreine): Testament of Maximos for the Monastery of the Mother of God at Skoteine near Philadelphia”, Çev. George Dennis, Byzantine Monastic Foundation Documents, (Ed. John Thomas ve Angela Constantinides Hero), Dumbarton Oaks, C. III, Washington DC, 2000, s.1176-1195.
• Mango, Marlia M., The Porticoed Street at Constantinople” Byzantine Constantinople Monuments, Topography and Everyday Life, (Ed. Nevra Necipoğlu), Brill Leiden, 2001, s.29-51.
• Meriç, Recep, “1986 Yılı Alaşehir Kazısı Raporu”, (IX. Kazı Sonuçları Toplantısı), C. II, Ankara, 1987.
• Meriç, Recep, “1988 Yılı Alaşehir Kazısı”, (X Kazı Sonuçları Toplantısı), C. I, Ankara, 1990.
• Meriç, Recep, “1987 Yılı Alaşehir Kazısı”, T. C. Kültür Bakanlığı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Başkanlığı, X. Kazı Sonuçları Toplantısı I, Ankara, 1988.
• Meriç, Recep, “1990 Yılı Alaşehir Kazısı”, XIII. Kazı Sonuçları Toplantısı, C. I, Ankara, 1991.
• Meriç, Recep, Hermus (Gediz) Valley in Western Turkey Result of an Archaeological and Historical Survey, Ege Yayınları, İstanbul, 2018.
• Mısırlı, Arif ve Özgüven Burcu, “Bizans Dönemi’nde Kentin Dönüşümü: Agoraların Yeniden Kullanımına İlişkin Bir Değerlendirme”, Türkiye Kentsel Morfoloji Araştırma Ağı, II. Kentsel Morfoloji Sempozyumu DeğişKent: Değişen Kent, Mekân ve Biçim Bildiriler Kitabı, (Ed. Ayşe S. Kubat, Eren Kürkçüoğlu, Ezgi Küçük vd.), Marmara Belediyeler Birliği Kültür Yayınları, İstanbul, 2018, s.539-554.
• Modjtehedi, Rana, Alaşehir'de Mimari Mirasın Durumu, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 1988.
• Nasturel, Ş. Pierre, “Recherches sur le Testament de Maxime de Skoteinè (1247)”, (Ed. Hélène Ahrweiler), Philadelphie Et Autres Etudes, Publications de la Sorbonne, Paris,1984, s.69-100.
• Ostrogorsky, George, Bizans Devleti Tarihi, (Çev. Fikret Işıtan), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara,1991. Özcan, Koray, “Anadolu’da Selçuklu Dönemi Yerleşme Tipolojileri -I Pazar ya da Panayır Yerleşmeler”, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. VI, S. 1, 2006, s.205-224.
• Plinius, The Natural History of Pliny, (Çev. John Bostock ve Henry T. Riley), Henry G. Bohn, MDCCCLV, C. I, London.
• Pralong, Annie, “Les Remparts De Philadelphie”, (Ed. Hélène Ahrweiler), Philadelphie, Et Autres Etudes, Publicatıons De La Sorbonne, Paris, 1984, s.101-125.
• Ramsay, William M., Anadolu'nun Tarihi Coğrafyası, (Çev. Mihri Pektaş), MEB Basımevi, İstanbul, 1960.
• Runciman, Steven Haçlı Seferleri Tarihi, (Çev. Fikret Işıltan), C. III, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2019.
• Redford, Scott, “Caravanserais and Commerce” Trade in Byzantıum Papers from the Third International Sevgi Gönül Byzantine Studies Symposium, Ed. Paul Magdalino, Nevra Necipoğlu ve Ivana Jevti, Koç Üniversitesi, İstanbul, 2013, s. 297-311.
• Sevcenko, Nancy, “Silk” ODB, (Ed. Alexander P. Kazhdan ve diğerleri), C. III, OUP, 1991, s.1896-1897.
• Strabon, Geographika Antik Anadolu Coğrafyası, Kitap XII-XIII-XIV), (Çev. Adnan Pekman), Arkeoloji Sanat Yayınları, İstanbul, 2000.
• Sülek, Eren ve Lütfü Ekinci,” Manisa’nın Alaşehir ilçesinin Yenice Mahallesi’nde 156 Ada 13 Parsel ’de 10. 05. 2016’de Yapılan I ve II Numaralı Sondaj ve Kazı Raporu”, Manisa Arkeoloji Müzesi Arşivi, 2016.
• Steinherr, Irene B., "Notes Pourl' histoired' Alaşehir (Philadelphie) Au XIV Siècle”, (Ed. Hélène Ahrweiler), Philadelphie, Et Autres Etudes, Publicatıons De La Sorbonne, Paris, 1984, s.17-38.
• Stephani Byzantii, "Philadelpheia”, Ethnica, C. V: Φ-Ω Ed. Margarethe Billerbeck Et Arlette Neumann-Hartmann, Walter de Gruyter GmbH, Berlin/Boston, 2017.
• Strabon, Geographika Antik Anadolu Coğrafyası, Kitap XII-XIII-XIV), (Çev. Adnan Pekman), Arkeoloji Sanat Yayınları, İstanbul, 2000.
• Tavukçu, Ali vd., “Alaşehir – Philadelphia Araştırmaları”, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı 32. Araştıra Sonuçları Toplantısı, (Haz. A. Özme) C. I, Gaziantep, 2014, s. 301-320.
• Tekin, Zeki, “Saraçhane” TDV İslam Ansiklopedisi, C. XXXVI, İstanbul, 2009, s. 111-113.
• Texier, Charles, Küçük Asya, (Çev. A. Suat), Enformasyon ve Dokümantasyon Hizmetleri Vakfı, C. I-II, Ankara, 2002.
• Thomson, Homer T., “The Agora at Athens and the Greek Market Place”, Journal of the Society of Architectural Historians, C. XIII, S. 4, 1954, s. 9-14.
• Turnator, Ece, “Trade and Textile Industry in the State of Nicaea through the Romance of Livistros and Rodamne (Thirteenth Century)”, Trade in Byzantıum Papers from the Third International Sevgi Gönül Byzantine Studies Symposium, (Ed. Paul Magdalino, Nevra Necipoğlu ve Ivana Jevti), Koç Üniversitesi, 2013, s.313-321.
• Umar, Bilge, Lydia, Salihli Belediyesi Kültür Yayınları, İzmir, 1989.
• Vryonis, Speros, Küçük Asya’da Orta Çağ Helenizminin Çöküşü ve 11. Yüzyıldan Başlayarak 15. Yüzyıla Kadar İslamlaşma, (Çev. İdem Erman), Kalkedon, İstanbul, 2020.
• Whittow, Mark, Social and Political Structures in the Meander Region of Western Asia Minor on the Eve of the Turkish Invasion”, Philosophy, Oxford University, Doktora Tezi Oxford, 1987.
• Zachariadou, Eliazabeth, Trade and Crusade Venetian Crete and the Emirates of Menteshe and Aydin (1300-1415), Hellenic Institute of Byzantine and Post-Byzantine Studie, Venice, 1983.