Anadolu’da Moğol Tahakkümüne Karşı Aykırı Bir Ses: Beylerbeyi Hatiroğlu Şerafeddin

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 2, 381 - 392, 26.12.2022

Mehmet Emin Şen , Galip Bingöl

https://doi.org/10.48120/oad.1171449

Öz

Zengin ve müreffeh olan Anadolu vilayetleri 1243 Kösedağ Savaşı ile Moğol istilasına maruz kaldı, akabinde de Moğolların tahakkümü altına girdiler ve onların baskısı altında yaşamak zorunda kaldılar. Bu dönemde Selçuklu devlet rüesasının başında Pervane Muineddin Süleyman, ikinci sırada ise Hatiroğlu Şerafeddin bulunmakta idi. Her ikisi de Moğol tahakkümünden bir an evvel kurtulmak için Memlük Sultanı Baybars’ı Anadolu’ya davet ettiler. Lakin Pervane, Baybars’ın Anadolu’ya geleceği vakitte fikir değişikliğine gitti ve onun gelişini erteletmeye çalıştı. Bundan dolayı uzun yıllar birlikte çalışan bu iki dostun arası açıldı. Hatiroğlu Şerafettin’i harekete geçiren en önemli olay buydu; bunların dışında onu isyana götüren nedenler ise; Şerafeddin’in Baybars’a olan güveni, Anadolu’da yeteri kadar Moğol ordusunun olmaması, Selçuklu melikesinin Moğol şehzadesiyle evlendirilmek üzere Tebriz’e götürülmesi, Pervane’nin merkezden ayrılması ve Baybars’ın Anadolu’ya gelmek üzere olduğunu haber alması idi. Devrin kaynakları tetkik edilince Hatiroğlu Şerafeddin’in bu son bilgiyle oyuna getirildiği anlaşılmaktadır.
Bu çalışmada Anadolu’da Moğol tahakkümüne boyun eğmeyen devlet erkânından Beylerbeyi Şerafeddin Hatıroğlu’nun isyanı ele alındı. Onun Türkiye Selçuklu devlet teşkilatında oynadığı rol araştırıldı ve onu isyana götüren nedenler analiz edildi. Böylece Moğol tahakkümüne karşı Anadolu’da çıkan isyanlar hakkında yapılan çalışmalara katkıda bulunmak hedeflendi.

Anahtar Kelimeler

Hatiroğlu Şerafeddin, Moğol Tahakkümü., Türkmen İsyanları, Moğol İstilası

An Opposing Force Against Mongol Domination in Anatolia: Beylerbeyi Hatiroğlu Sarafaddin

Öz

With the Battle of Kosedag in 1243, the rich and prosperous Anatolian provinces were exposed to the Mongol invasion, and then they came under the domination of the Mongols and had to live under their extreme pressure. In this period, Pervane Muınaddın Sulayman was the head of the Seljuk state at its zenith, and Hatiroglu Sarafaddin was in the second place. Both of them invited the Mamluk sultan Baybars to Anatolia in order to get rid of the Mongol domination as soon as possible. However, Pervane changed his mind just before his arrival and tried to delay his arrival. Because of this, the relations between these two friends, who had been working together for many years, fell apart. This was the most important event that prompted Hatiroğlu Şerafeddin to start his campaign. Apart from these, the reasons that led him to revolt can be cited as Sarafaddin’s trust on Baybars, the number of the Mongolian army in Anatolia was not enough to rule, the Seljuk princes was taken to Tabriz to be married to the Mongolian prince. Pervane left the centre and the news that Baybars was about to come to Anatolia. When the sources of the period are examination, it is understood that Hatiroğlu Sarafaddin was tricked to believe it.
In this study, the rebellion of the statesman Beylerbeyi Hatiroglu Şarafaddin, who did not submit to the Mongol domination in Anatolia, was discussed. His role playing in the Turkish Seljuk state organization was studied and his reasons taking him to the rebellion were analysed. Thus, it was aspired to contribute to the studies on the revolts against the Mongol domination in Anatolia.

Anahtar Kelimeler

Mogol Invasion, Turkish Seljuks, Turkmen Revolts, Hatiroglu Sarafaddin

Kaynakça

• Abû'l-Farac (Bar Hebraeus), Abû’l-Farac Tarihi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1999.
• Aksarayî, Müsâmeretü’l-Ahbâr, (Çev. Mürsel Öztürk), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2000.
• Anonim Selçuknâme, Tarîh-i Âl-i Selçuk, (Tercüme ve Notlar: Halil İbrahim Gök-Fahrettin Coşkuner), Atıf Yayınları, Ankara, 2014.
• Atçeken, Zeki, Bedirhan, Yaşar, Malazgirt’ten Vatana Anadolu Selçuklu Tarihi, Eğitim Yayınevi, Konya, 2004.
• Ayaz, Fatih Yahya, “Memlük-Türkiye (Anadolu) Selçuklu Münasebetleri”, Selçuklu Medeniyeti Araştırmaları Dergisi, 1, 2016, ss.73-115.
• Bal, M. Suat, “Moğol İstilâsından Sonra Türkiye Selçuklu Devleti İçinde Çıkan Türkmen (Oğuz) İsyanları (1243-1262)”, KSÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 2(2)-2005, s. 60-68.
• Eflakî, Ahmed, Menâkıbü’l-Arifin (Âriflerin Menkıbeleri), (çev. Tahsin Yazıcı), Hürriyet Yayınları, İstanbul, 1973.
• Ersan, Mehmet, Türkiye Selçuklu Devletinin Dağılışı, Birleşik Yayınevi, İstanbul, 2000.
• Fleet, Kate, Türkiye Tarihi 1071-1453, Bizans’tan Türkiye’ye, (çev. Ali Özdamar), Kitap Yayınevi, İstanbul, 2012.
• Göksu, Melek, “Şerefeddin Hatîroğlu ve Moğollara Karşı İsyanı”, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya, 2000.
• İbn Bîbî, Anadolu Selçukî Tarihi, (çev. F. N. Uzluk), Ankara: Uzluk Basımevi, 1941.
• İbn Bîbî, el-Evamirü’l-Ala’iyye Fi’l-Umuri’l- Ala’iyye (Selçuk Name), (Çev. Mürsel Öztürk), Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1996.
• İbn Şeddad, Baypars Tarihi, (Çev. Ş. Yaltkaya), Ankara, TTK, 2000.
• Kanat, Cüneyt, “Baybars Zamanında Memlûk-İlhanlı Münasebetleri (1260-1277)”, Tarih İncelemeleri Dergisi, 16/1, 2011, s.31-45.
• Kaymaz, Nejat, Anadolu Selçuklularının İnhitatında İdari Mekanizmasının Rolü, TTK, Ankara, 2011.
• Kaymaz, Nejat, Pervane Muinu’d-din Süleyman, DTCF, Ankara, 1970.
• Kopraman, Kâzım Yaşar, “Baybars I” TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1992, 5, s.221-223.
• Makrizî, Sülûk li Ma’rifet-i Düvel’l-Mülûk (thk. M. M. Ziyade), Kahire, 1958.
• Mevlana, Mevlana'nın Mektubları, (nşr. F. N. Uzluk), Uzluk Yayınevi, Ankara 1937.
• Özbek, Süleyman, Moğolları Durduran Türk Sultan Baybars, Berikan Yayınevi, Ankara, 2018.
• Reşîdüddin Fazlullah, Câmiu’t-Tevârih (İlhanlılar Tarihi), (Çev. İsmail Aka, Mehmet Ersan, Ahmet Hesamipour Khelejani), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2013.
• Spuler, Bertold, İran Moğolları Siyaset, İdare ve Kültür İlhanlılar Devri, 1220-1350, (çev. Cemal Köprülü), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2011.
• Sultan Veled, Divan , (Çev. Veyis Değirmençay ), Demavend , İstanbul, 2016.
• Sümer, Faruk, “Abaka”, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul, 1988.
• Sümer, Faruk, “Anadolu’da Moğollar”, Selçuklu Araştırmaları Dergisi, Ankara, 1969, Sayı I, s. 1-147.
• Sümer, Faruk, “İlhanlı Hükümdarlarından Abaka, Argun Hanlar ve Ahmed-i Celayir”, Belleten, 5/3, 1989, s.175-198.
• Şemseddin Sami, Kâmûsü’l-A’lam, Kaşgar Yayınevi, Ankara, 1996.
• Turan, Osman, Selçuklular Zamanında Türkiye, Ötüken Yayınevi, İstanbul, 1971.
• Turan, Osman, Türkiye Selçukluları Hakkında Resmî Vesikalar: Metin, Tercüme ve Araştırmalar, 3. Baskı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2014.
• Turan, Refik, Türkiye Selçuklularında Hükümet Mekanizması, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul, 1995.
• Umar, Bilge, Türkiye’deki Tarihsel Adlar, Inkılap Yayınevi, İstanbul, 1993.
• Ünal, Tahsin, Karamanoğulları Tarihi, Arı Basımevi, Konya, 1986.
• Yazıcızâde Ali, Tevârih-i Âl-i Selçuk (Oğuznâme-Selçuklu Tarihi), (nşr. Hazırlayan Abdullah Bakır), Çamlıca Yayınevi, İstanbul, 2017.
• Yuvalı, Abdulkadir, İlhanlı Tarihi, 2. Basım, Bilge Yayınevi, İstanbul, 2019.