Sultan Melikshah's Attitude Towards Armenians in Line with the Conception of World Domination

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: 1, 27 - 40, 26.06.2023

Arslan Durdu

https://doi.org/10.48120/oad.1180279

Öz

The main source and main point of the Turkish Conquest philosophy is the notion of world domination. It has been tried to be realized by some Turkish khans, rulers and sultans in various periods of history. The concept of Turkish world domination, which has existed as a general idea in the minds of Turkish rulers since the latest periods of history, is the ancestral legacy of Sultan Melikshah. Sultan Melikshah carried out the conquest movements within the framework of the concept of world domination and implemented his political, social and economic policies in this direction. Armenians living in some parts of Anatolia were living under the rule of Byzantium and Arabs even before the Seljuk Turks came to Anatolia. However, Armenians were subjected to oppression and persecution under the rule of the Byzantine Empire. It was the Seljuk Turks who saved the Armenians from this oppression and persecution of Byzantium and gave them the right to live humanely. In this research, the entry of the Armenians under the domination of the Seljuks and the attitudes and behaviors of Sultan Melikshah towards the Armenians will be evaluated.

Anahtar Kelimeler

Seljuks, Sultan Melikshah, Conception of World Domination, Armenians, Philaretos

Sultan Melikşah’ın Cihan Hâkimiyeti Telâkkîsi Doğrultusunda Ermenilere Karşı Tutumu

Öz

Türk Fütuhat felsefesinin ana kaynağını ve temel noktasını cihan hâkimiyeti telâkkîsi oluşturmaktadır. Tarihin çeşitli dönemlerinde bazı Türk hakanları, hükümdarları ve sultanları tarafından gerçekleştirilmeye çalışılmıştır. Türk hükümdarlarının zihinlerinde tarihin en geç devirlerinden itibaren genel bir düşünce olarak var olan Türk cihan hâkimiyeti telâkkîsi, Sultan Melikşah’a ata mirasıdır. Sultan Melikşah, cihan hâkimiyeti telâkkîsi çerçevesinde fetih hareketlerini yürütmüş, bu doğrultuda siyasi, sosyal ve ekonomik politikalarını hayata geçirmiştir. Anadolu’nun bazı bölgelerinde yaşayan Ermeniler, Selçuklu Türkleri daha Anadolu’ya gelmeden önce Bizans ve Arapların hâkimiyeti altında yaşıyorlardı. Fakat Ermeniler, Bizans İmparatorluğu yönetimi altında baskı ve zulme maruz kalmışlardır. Ermenileri Bizans’ın bu baskı ve zulmünden kurtaran, onlara insanca yaşama hakkı tanıyan Selçuklu Türkleri olmuştur. Bu araştırmada Ermenilerin Selçukluların hâkimiyeti altına girişi ve Sultan Melikşah’ın Ermenilere karşı tutum ve davranışları değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Selçuklular, Sultan Melikşah, Cihan Hakimiyeti Telâkkîsi, Ermeniler, Philaretos

Kaynakça

• Abû’l-Farac, Gregory; Abû’l-Farac Tarihi I, (Çev. Ömer Rıza Doğrul), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1999.
• Ahmed b. Mahmud; Selçuknâme, (Haz. Erdoğan Merçil), Bilge KültürSanat, İstanbul, 2011.
• Aksarayî, Kerîmüddin Mahmud; Müsâmeretü’l-Ahbâr, (Çev. Mürsel Öztürk), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2000.
• Anetsi, Samuel; Tables Samuel d’Ani Chonologiques, (Fransızca’ya çev. M. F. Brosset), St. Petersbourg, 1876.
• Azîmî, Ebû Abdullah Muhammed; Azîmî Tarihi (Selçuklular Dönemiyle ilgili Bölümler H.430-538/1038-39-1143-44), (Çev. Ali Sevim), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2006.
• Bryennios, Nikephoros; Tarihin Özü, (Çev. Bilge Umar), Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul, 2008.
• Cahen, Claude; Türklerin Anadolu’ya İlk Girişi, (Trc. Yaşar Yücel-Bahâü’d-dîn Yediyıldız), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1992.
• Chamic, Michael; History of Armenia by Father Michael Chamich, Cilt: II, (Nşr. J. Avdall), Calcutta, 1827.
• Demirkent, Işın; “Bizans’ın Askerî ve Siyasî Durumu”, Tarih Dergisi, S: XXXIII, 1982, ss.133-146, 1982.
• Donuk, Abdülkadir; “Eski Türkler’de Hükümdarın Vazifeleri ve Vasıfları”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, S: XVII, 1982, ss.103-152.
• Dulaurier, Edouard; Recherches sur la Chronologie Armenienne, Cilt: I, Paris, 1859.
• Durdu, Arslan; Sultan Melikşâh’ın Fetih Siyaseti ve Türk Cihan Hâkimiyeti Telakkisi, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Isparta, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2016.
• Ersan, Mehmet; “Ortaçağ Ermeni Kaynaklarına Göre Selçuklu Sultanları”, Tarih İncelemeleri Dergisi, Cilt: XXV, S: I, 2010, ss.147-154.
• Ersan, Mehmet; “Türk-Ermeni İlişkileri (XI-XIII. Yüzyıllar)”, Tarihte Türkler ve Ermeniler: Ortaçağ, Cilt: II, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2014, ss.161-202.
• Fazlullâh, Reşîdüddîn; Câmi’ü’t-tevârîh, (Haz. Erkan Göksu), Bilge Kültür Sanat, İstanbul, 2014.
• Ganjakets, Kirakos; Kirakos Ganjakets’i’s History of the Armenians, (Nşr. R. Bedrosian), New York, 1986.
• Genç, Reşat; Karahanlı Devlet Teşkilatı (XI. Yüzyıl Türk Hâkimiyet Anlayışı ve Karahanlılar), Kültür Bakanlığı Yayınları, İstanbul, 1981.
• Gökhan, İlyas; “Türkiye Selçukluları ile Kilikya Ermenileri Arasındaki Siyasî İlişkiler”, Nevşehir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C: I, S: II, 2012, ss.70-108.
• Grousset, Rene; Başlangıcından 1071’e Ermenilerin Tarihi, (Çev. Sosi Dolanoğlu), Aras Yayıncılık, İstanbul, 2005.
• Güngör, Erol; Tarihte Türkler, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 2011.
• Honigmann, Ernst; Bizans Devletinin Doğu Sınırı, (Çev. Fikret Işıltan), İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul, 1970.
• İbnü’l-Esîr; El Kâmil Fi’t-Târîh Tercümesi, Cilt IX-X, (Çev. Abdülkerim Özaydın), Bahar Yayınları, İstanbul, 1991.
• Kafesoğlu, İbrahim; “Doğu Anadolu’ya İlk Selçuklu Akını (1115-1021) ve Tarihi Ehemmiyeti”, 60. Doğum Yılı Münasebetiyle Fuad Köprülü Armağanı, İstanbul, 1953, ss.259-274.
• Kafesoğlu, İbrahim; “Melikşâh”, İA, C: VII, Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1979, ss.665-673.
• Kafesoğlu, İbrahim; “Türk Fütuhat Felsefesi ve Malazgirt Muharebesi”, Tarih Enstitüsü Dergisi, S: II, 1971, ss.1-16.
• Kafesoğlu, İbrahim; Sultan Melikşâh Devrinde Büyük Selçuklu İmparatorluğu, Ötüken Yayınları, İstanbul, 2014.
• Kafesoğlu, İbrahim; Türk Millî Kültürü, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 2016.
• Kırzıoğlu, Fahrettin; “Selçukluların Ani’yi Fethi ve Buradaki Selçuklu Eserleri”, Selçuklu Araştırmaları Dergisi, C: II, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1971, ss.111-139.
• Koca, Salim; “Eski Türklerde Devlet Geleneği ve Teşkilatı”, Türkler, Cilt: II, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002, ss.823-844.
• Koca, Salim; Selçuklu Devri Türk Tarihinin Temel Meseleleri, Berikan Yayınevi, Ankara, 2010.
• Komnena, Anna; Alexiad, (Çev. Bilge Umar), İnkılap Yayınevi, İstanbul, 1996.
• Köymen, M. Altay; Büyük Selçuklu İmparatorluğu Tarihi III Alp Arslan ve Zamanı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1992.
• Lastivertc, Aristakes; Lastivertc’i’s History, (Nşr. R. Bedrosian), New York, 1985.
• Mateos, Urfalı; Urfalı Mateos Vekayi-Nâmesi (952-1136) ve Papaz Grigor’un Zeyli (1136-1162), (Çev. Hrant D. Andreasyan, Notlar: Edouard Dulaurer-Halil Yinanç), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2000.
• Metin, Tülay; Selçuklu Çağında Yaşamak (Ortaçağda Türk Şehri), Kronik Yayınları, İstanbul, 2020.
• Metin, Tülay; Selçuklular Döneminde Malatya, Malatya Kitaplığı, Malatya, 2013.
• Mihail, Süryanî, Vekainâme, Cilt: II, (Çev. Hrant D. Andreasyan), Türk Tarih Kurumu (Basılmamış Nüsha).
• Mirhând, Muhamed b. Hâvendşâh; Ravzatu’s-safâ, (Trc. ve Not. Erkan Göksu), Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2015.
• Ocak, Ahmet; Selçukluların Dini Siyaseti (1040-1092), Tarih ve Tabiat Vakfı Tatav Yayınları, İstanbul, 2002.
• Ostrogorsky, George; Bizans Devleti Tarihi, (Çev. Fikret Işıltan), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1991.
• Özaydın, Abdülkerim; “Melikşâh”, DİA, Cilt: XXIX, Türk Diyanet Vakfı Yayınları, 2004, ss.54-57.
• Özgüdenli, Osman G.; Selçuklular I, (Büyük Selçuklu Devleti Tarihi (1040-1157), İsam Yayınları, İstanbul, 2013.
• Râvendî, Muhammed b. Ali b. Süleyman; Rahat-üs-Sudûr ve Âyet-üs-Sürûr, (Çev. Ahmed Ateş), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1999.
• Sevim, Ali; “Süleymanşah I”, DİA, Cilt: XXXVIII, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 2010, ss.103-105.
• Sevim, Ali; Anadolu’nun Fethi Selçuklular Dönemi (Başlangıçtan 1086’ya Kadar), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1988.
• Sevim, Ali; Genel Çizgileriyle Selçuklu Ermeni İlişkileri, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1983.
• Sıbt İbnü’l-Cevzî; Mir’âtü’z-zamân fi Târîhi’l-âyân’da Selçuklular, (Trc. Ali Sevim), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2011.
• Smbat; Başkumandan Sımbat Vekâyinâmesi (951-1134), Türk Tarih Kurumu, (Basılmamış Nüsha), Ankara.
• Sparat, Smbat; Smbat Sparapet’s Chronicle, (Nşr. R. Bedrosian), New Jersey, 2005.
• Tellioğlu, İbrahim; Ermeni Kaynaklarının Gözüyle Anadolu’nun Fethi, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2014.
• Tellioğlu, İbrahim; Türk Ermeni İlişkileri ve 1915 Olayları, Türk Ocakları Trabzon Şubesi Yayınları, Trabzon, 2015.
• Turan, Osman Turan; Selçuklular Zamanında Türkiye, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 2004.
• Turan, Osman; Selçuklular Tarihi ve Türk-İslam Medeniyeti, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 2008.
• Turan, Osman; Türk Cihan Hâkimiyeti Mefkûresi Tarihi, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 2012.
• Vardan, Müverrih; “Türk Fütuhatı Tarihi (889-1269)”, (Çev. Hrant D. Andreasyan), Tarih Semineri Dergisi, Cilt:1, S: II, İstanbul, 1937, ss.154-258.
• Yazıcızâde, Ali; Tevârîh-i Âl-i Selçuk, (Haz. Abdullah Bakır), Çamlıca Basım Yayın, İstanbul, 2017.
• Yinanç, Mükrimin Halil; Türkiye Tarihi Selçuklular Devri, Cilt: I, (Haz. Refet Yinanç), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2013.