Serman/Seryan Savaşı (514/1120) Beylikler Dönemi Türkiye’sinde Mengücekli - Artuklu - Selçuklu - Danişmendli - Bizans İlişkilerinde Bir Kırılma Noktası

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: 1, 247 - 299, 26.06.2023

Kemal Taşcı

https://doi.org/10.48120/oad.1259991

Öz

Malazgirt savaşından önce Anadolu’ya başlayan Türkmen akınları sayesinde önce Doğu Anadolu’da yığılan Türkmen nüfusu, Malazgirt Savaşı’ndan sonra kurulan beylikler ile beraber yaylak-kışlak hayatı sürdürebilecekleri bölgelere yerleşmeye başladılar. Savaşın hemen sonrasında Kuzey Doğu Anadolu’da Saltuklular, Mengücekliler ve Danişmendliler beylikleri kurulurken, Selçuklu Devleti’nin fetret döneminden sonra ise güney Doğu Anadolu’da Sökmenliler/Ahlatşahlar, Dilmaçoğulları, Artuklular, Çubukoğulları, Yinaloğulları ve Kızılarslanlılar gibi beylikler teşekkül edildi. Türkiye Selçuklu Devleti ve Haçlı tehdidinden sonra mezkûr beylikler, birbirleri ile mücadeleye başladılar. Bu yazıda 1112 yılından sonra Çubukoğullarının hakimiyetindeki Palu, Harput, Çemişkezek ve Hanzit gibi şehirleri ilhak eden ve Malatya Selçuklu Sultanlığı ile akrabalık bağı kuran Artuklular ile bu şehirlerin sınır bölgelerine hâkim olan Kemah merkezli Erzincan, Divriği ve Şarkî Karahisar (Şebinkarahisar, Kögonya) şehirleri ile mücavir beldeleri Türkleştiren ve İslamlaştıran Mengüceklilerin hâkimiyet mücadelesinde bir kırılma noktası olan Serman/Seryan Savaşı incelenmiştir. Savaşa dahil olan Bizans İmparatorluğu’nun Trabzon Dukalığı ve Danişmendlilerin kurulan ittifaklara dahil olmaları sonucunda vuku bulan savaş Kuzey Doğu Anadolu Türk tarihi bakımından ele alınmıştır. Kaynakların verdikleri bilgiler ile çağdaş tarihçilerin bu savaşa dair bilgileri ve kanaatleri tahlil edilmiş ve kaynak-araştırma eser karşılaştırılması yapılmıştır. Savaşın yeri, tarihi ve sonuçlarına dair mülahazalar tafsilatlı bir şekilde değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Mengücekliler, Artuklular, Selçuklular, Danişmendliler, Bizans

The Battle of Serman/Seryan (514/1120) a Breaking Point in Mangujakid - Artukid - Seljukid - Danishmendid - Byzantin Relations in Turkey of the Principaties Period

Öz

Thanks to the Turkoman raids that started in Anatolia before the Battle of Manzikert, the Turkmen population, who first accumulated in eastern Anatolia, began to settle in the regions where they would live their pasture-winter life together with the principalities established after the Battle of Manzikert. While the principalities of Saltukids, Mangujakids and Danishmendids were established in northeastern Anatolia right after the war, principalities such as Sokmanids/Ahlatshahs, Dilmachids, Artuklular, Chubukids, Yinalids and Kizilarslanids were formed in southeastern Anatolia after the interregnum of the Seljuk State. After the threat of the Turkish Seljuk State and the Crusaders, the aforementioned principalities began to struggle with each other. In this article, the Artukids, who annexed cities such as Palu, Kharpert, Chimichkezek and Hanzit, which were under the rule of Chubukids, after 1112 and established kinship with the Melitene Seljuk Sultanate, and the Kamakh-centered cities of Erzinjan, Divrigi and Şarkî Karahisar (Şebinkarahisar, Kögonya) and adjacent cities. The Battle of Serman/Seryan, which was a breaking point in the struggle for dominance of the Mangujakids, who Turkified and Islamized the towns, was examined. The war, which took place as a result of the Byzantine Empire’s Trabzon Duchy and Danishmendids being included in the alliances, was discussed in terms of Turkish history in northeastern Anatolia. The information given by the sources and the information and opinions of contemporary historians about this war were analyzed and a comparison of the source-research work was made. Considerations about the place, date and results of the war were evaluated in detail.

Anahtar Kelimeler

Mangujakids, Artukids, Seljukids, Danishmendids, Byzantin.

Kaynakça

• Akkaya, Şükrü M., “Kitab-i Melik Danişmend Gazi-Danişmendname”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, VIII/1-2, Ankara 1950, s. 131-144.
• Akpınar, Erdal, Şiran İlçesinin Coğrafyası, Pegem Akademi Yayıncılık, Ankara 2007.
• Aksoy, Bilal, Tarihsel Değişim Sürecinde Tunceli, Ankara 1985.
• Aksu, Taştan, Mengücekler ve Şehirleri, Doğu Yayınları, Erzincan 2005.
• Aksüt, Ali Kemali, Erzincan Tarihî, Coğrafî, İçtimaî, Etnoğrafî, İdarî, İhsaî Tetkikat Tecrübesi, Resimli Ay Matbaası Ticaret Limited Şirketi, İstanbul 1932.
• Akyel, Salih, “XIX. Yüzyılda Harput Sancağının Demografik Yapısı Üzerine Bir Değerlendirme”, Tarih Araştırmaları Dergisi, 34/57, Mart 2015, s. 199-220.
• Alıç, Samet, Anadolu Beyliklerinde Siyasi Evlilikler, Selenge Yayınları, İstanbul 2021. Alptekin, Coşkun, “Artuklular”, DİA, 3, İstanbul 1991, s. 415-418.
• Alptekin, Coşkun, “Artuklular”, Doğuştan Günümüze Büyük İslâm Tarihi, VIII, Çağ Yayınları, İstanbul 1989, s. 170-193.
• Alptekin, Coşkun, “Belek b. Behrâm”, DİA, 5, İstanbul 1992, s. 402-403.
• Alptekin, Coşkun, “Selçuklular Zamanında Harput”, Tarih İçinde Harput, (nşr. Nâmık Açıkgöz), Fırat Üniversitesi Fırat Havzası Araştırma Merkezi Yayını, Elâzığ 1992, s. 45-51.
• Alptekin, Coşkun, “Türkiye Selçukluları”, Doğuştan Günümüze Büyük İslâm Tarihi, VIII, Çağ Yayınları, İstanbul 1989, s. 209-407.
• Alptekin, Coşkun, Dimaşk Atabeyliği (Tog - Teginler), Marmara Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1985.
• Anna Komnena, Alexiad: Anadolu’da ve Balkan Yarımadası’nda İmparator Alexios Komnenos Dönemi’nin Tarihi, Malazgirt’in Sonrası, (trc. Bilge Umar), İnkılâp Kitabevi, İstanbul 1996.
• Ardıç, Nureddin, “Harput Artuk Oğulları’na Ait Kitabeler”, İstanbul Üniversitesi Türkiyat Mecmuası, VI, İstanbul 1939, s. 41-48.
• Ardıçoğlu, Nureddin, Harput Tarihi, Harput Turizm Derneği Yayınları, İstanbul 1964.
• Ardıçoğlu, Nureddin, Harput Hükümdarı Balak Gazi, Ankara 1966.
• Artuk, İbrahim, “Artuk Oğlu Emir Balak ve Mezarı”, Belleten, XI/41, Ocak 1947, s. 128-135.
• Artuk, İbrahim, Artuk Oğulları Tarihi, Gençler Kitabevi, İstanbul 1944.
• Aslan, İlhan, Ortaçağ’da Karadeniz ve Türkler (Kelkit Havzası 1018-1228), Post Yayın Dağıtım, İstanbul 2018.
• Aşan, Muhammet Beşir, “Bazı Anadolu Türk Beyliklerinin Trabzon ile Olan İlişkileri”, Trabzon Tarihi İlmî Toplantısı, (Trabzon, 6-8 Kasım 1998), (nşr. Kemal Çiçek - Kenan İnan - Hikmet Öksüz - Abdullah Saydam), Trabzon Belediyesi Kültür Yayınları, Trabzon 1999, s. 123-129.
• Aşan, Muhammet Beşir, “Harput İç Kale Kazılarında Artuklu Kültür Katları”, XVII. Türk Tarih Kongresi, III, (Ankara, 15-17 Eylül 2014), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2018, s. 111-133.
• Aşan, Muhammet Beşir, “Osmanlı Öncesi Harput ve Yöresinde Türk İskânının İzleri”, Dünü ve Bugünüyle Harput Sempozyumu, I - Tarih - Kültür - Şiir - Folklor, (Elazığ, 24-27 Eylül 1998), (nşr. Fikret Karaman), Türkiye Diyanet Vakfı Elazığ Şubesi Yayını, Elazığ 1999, s. 49-60.
• Aşan, Muhammet Beşir, Elazığ, Tunceli ve Bingöl İllerinde Türk İskân İzleri (XI-XIII. Yüzyıllar), Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara 19922.
• Ataoğlu, Remzi, “Harput’ta Artuklu İdaresi”, Tarih İçinde Harput, (nşr. Nâmık Açıkgöz, Fırat Üniversitesi Fırat Havzası Araştırma Merkezi Yayını, Elâzığ 1992, s. 53-57.
• Ataoğlu, Remzi, “Hısn-ı Keyfa Artuklu Hükümdarı Davud’un Siyasi Faaliyetleri”, Tarih Araştırmaları Dergisi, XVI/27, Ankara 1994, s. 33-43.
• Ataoğlu, Remzi, “Selçuklu-Artuklu Münasebetlerine Toplu Bir Bakış”, Prof. Dr. Fikret Işıltan’a 80. Doğum Yılı Armağanı, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Ortaçağ Tarihi Anabilim Dalı - Dünya Yayıncılık, İstanbul 1995, s. 143-175.
• Ayan, Dursun, “Mevlânâ ve Suşehri (Erzincan Akşehiri)”, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türkiyat Araştırmaları, 26, Bahar 2017, s. 23-36.
• Ayan, Ergin, “Trabzon Dukalığı: Gabras Ailesi”, Karadeniz Tarihi Sempozyumu, I - Başlangıçtan 20. Yüzyıla, (Trabzon, 25- 26 Mayıs 2005), (nşr. Kenan İnan - Hikmet Öksüz - Mehmet Okur - Veysel Usta), Karadeniz Teknik Üniversitesi Yayınları, Trabzon 2007, s. 55-66.
• Aytaç, İsmail, “Harput İç Kale Kazılarında Bulunan Artuklu Dönemi Sikkeleri”, Fırat Üniversitesi Harput Araştırmaları Dergisi, V/1, Elazığ 2018, s. 29-55.
• Azharî, Taef Kamal, “The Policy of Balak The Artukids Against Muslims and Crusaders. A Turkmen Identity Dilemma in the Middle East 1090-1124”, International Journal of Humanities and Social Science, 4/4, February 2014, s. 286-293.
• Azîmî, Ebû Abdullah Muhammed b. er-Re’îs Ebû’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Ahmed b. Nizâr et-Tenûhî el-Halebî (556/1061?), Târîhü’l-Azîmî, (nşr. Ali Sevim), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 20062; Azîmî Tarihi: Selçuklular Dönemiyle İlgili Bölümler, (H. 430-538 = 1038/39-1143/44),( trc. Ali Sevim), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 20062; “La Chronique Abrégée d’al-’Azīmī”, (nşr. Claude Cahen), Journal Asiatique, Recueil Trimestriel de Mémoires et de Notices Relatifs aux Études Orientales, CCXXX (230), Paris MDCCCCXXXVIII (1938), s. 353-448.
• Baluken, Yusuf, “Artuklular Devrinde Bingöl”, I. Bingöl Sempozyumu, (Bingöl, 10-11 Haziran 2006), Bingöl Tarih ve Kültür Araştırmaları Dergisi Yayınları, Bingöl 2007, s. 43-50.
• Baluken, Yusuf, “Harput Artukluları”, I. Uluslararası Artuklu Sempozyumu, (Mardin, 25-27 Ekim 2007), I, (nşr. İbrahim Özcoşar), Mardin Valiliği Yayınları, Mardin 2008, s. 221-234.
• Barber, Malcolm, Haçlı Devletleri Tarihi, (trc. Doğan Mert Demir), Kronik Kitap, İstanbul 2021.
• Beihammer, Alexander Daniel, Bizans ve Müslüman Türk Anadolu’nun Doğuşu (1040-1130), (trc. Tarık Özbek), Koyusiyah Yayıncılık, Ankara 2022.
• Berkay, Fügen, “Anadolu’nun Türkleşmesi Sürecinde Malatya ve Yöresi”, I. Battalgazi ve Malatya Çevresi Halk Kültürü Sempozyumu, (Malatya, 22-24 Ekim 1986), İnönü Üniversirtesi Yayını, İstanbul 1987, s. 120-131.
• Bryer, Anthony M. - Fassoulakis, Sterios - Nicol, Donald M., “A Byzantine Family: the Gabrades, An Additional Note”, Byzantinoslavica, 36, Prague 1975, s. 38-45.
• Bryer, Anthony M. - Winfield, David, The Byzantine Monuments and Topography of the Pontos, I, Dumbarton Oaks Research Library and Collection, Washington 1985; Karadeniz’in Ortaçağ Dönemi Eserleri ve Topoğrafyası, I, (harita: Richard Anderson), (çizim: June Winfield), (trc. İsmail Köse), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2020.
• Bryer, Anthony M., “A Byzantine Family: The Gabrades, c. 979-c.1653”, University of Birmingham Historical Journal, XII/2, Birmingham 1970, s. 164-187.
• Cabri, Sibel, Bizans Taşra Aristokrasisisnde Gabras Ailesi (X-XII. Yüzyıllar), Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Neşredilmemiş Yüksek Lisans Tezi, Trabzon 2018.
• Cahen, Claude, “Artukids”, EI2, I, E. J. Brill, Leiden 1986, s. 662-667.
• Cahen, Claude, “Balak”, EI2, I, E. J. Brill, Leiden 1986, s. 983.
• Cahen, Claude, “Khartpert”, EI2, IV, E. J. Brill, Leiden 1997, s. 1084.
• Cahen, Claude, “Le Diyar Bakr au Temps des Premiers Urtukides”, Journal Asiatique ou Recueil de Mémoires, CCXXVII (227), Paris 1935, s. 219-277.
• Cahen, Claude, “Mengüček”, EI2, VI, E. J. Brill, Leiden 1991, s. 1016-1017.
• Cahen, Claude, “The Turkish Invasion: The Selchükids”, A History of the Crusades, I- The First Hundred Years, (nşr. Marshall W. Baldwin), University of Pennsylvania Press, New York 1958, s. 135-176.
• Cahen, Claude, “Türkler’in Anadolu’ya İlk Girişi (XI. Yüzyılın İkinci Yarısı)”, (trc. Yaşar Yücel - Bahaeddin Yediyıldız), Belleten, LI/201, Aralık 1987, s. 1375-1431.
• Cahen, Claude, Pre-Ottoman Turkey: A General Survey of the Material and Spiritual Culture and History, c. 1071-1330, (trc. J. Jones-Williams), Taplinger Publishing Company, New York 1968; Osmanlılardan Önce Anadoluda Türkler, (trc. Yıldız Moran), E Yayınları, İstanbul 1979; Osmanlılardan Önce Anadolu, (trc. Erol Üyepazarcı), Tarihi Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2002; Türkiye’nin Doğuşu Anadolu Selçuklu Devleti: 11. - 14. Yüzyıl, (trc. Nilüfer Epçeli), Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2022.
• Canatan, Emrah, Danişmendli-Haçlı Münasebetleri, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Ortaçağ Tarihi Bilim Dalı, Neşredilmemiş Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2011.
• Chalandon, Ferdinand, Essai sur le Règne d’Alexis Ier Comnène (1081-1118), A. Picard et Fils, Paris 1900.
• Chalandon, Ferdinand, Jean II Comnène (1118-1143) et Manuel I Comnène (1143-1180), A. Picard et Fils, Paris 1912.
• Cöhce, Salim, “Artuklular ve Belek’in Kemah Yöresini İşgali”, Uluslararası Erzincan Sempozyumu, I, (Erzincan, 28 Eylül - 1 Ekim 2016), (nşr. Hüsrev Akın), Erzincan Üniversitesi Yayınları, Erzincan 2016, s. 149-158.
• Cöhce, Salim, “Bin Yıllık Tapu Erzincan”, Günay Çağlar Armağanı, (nşr. Mehmet İnbaşı), Erzurum 2004, s. 32-41.
• Cunbur, Müjgân, “Anadolu Gazileri ve Edebiyatımız”, Erdem, 3/9, Eylül 1987, s. 777-807.
• Çelik, Aydın - Yıldırım, Taner, “İlk İslam Fetihlerinden Beylikler Dönemine Harput”, Geçmişten Geleceğe Harput Sempozyumu, (Elazığ, 23-25 Mayıs 2013), II, (nşr. Enver Çakar), Fırat Üniversitesi Harput Uygulama ve Araştırma Merkezi Yayınları, Elazığ 2013, s. 545-560.
• Çelik, Sebahattin, “Artukoğulları Beyliği’nin Haçlılar ile Mücadelesine Bir Bakış”, Artuklu İnsan ve Toplu Bilim Dergisi, 5/1, Temmuz 2020, s. 15-32.
• Çelik, Sebahattin, “Harput Artuklu Emîri Belek Gazi’nin Haçlı Liderlerini Tutsak Etmesi”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 31/1, Ocak 2021, s. 525-540.
• Çiğdem, Süleyman, Eski Çağ’dan Orta Çağ’a Gümüşhane, Gümüşhane Valiliği Yayınları, Gümüşhane 2012. Çiğdem, Süleyman, Gümüşhane Bölgesinin Tarih ve Arkeoloji Araştırmaları, Gümüşhane Valiliği Yayınları, Erzurum 2008.
• Çolak, Pelin Aydoğdu, “I. Mesud Dönemi Türkiye Selçukluları-Danişmendli İlişkileri”, ASEAD: Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 6/5, 2019, s. 171-182.
• Danık, Ertuğrul, “Harput Kalesi” Vakıflar Dergisi, 26, Ankara 1997, s. 313-334.
• Danık, Ertuğrul, “Harput Kalesi”, Anadolu Selçukluları ve Beylikler Dönemi Uygarlığı (Mimarlık ve Sanat), II, (nşr. Ali Uzay Peker - Kenan Bilici), Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 2006, s. 233-237.
• Danık, Ertuğrul, Orta Çağ Harput’un Kentsel Gelişimi”, Dünü ve Bugünüyle Harput Sempozyumu, I - Tarih - Kültür - Şiir - Folklor, (Elazığ, 24-27 Eylül 1998), (nşr. Fikret Karaman), Türkiye Diyanet Vakfı Elazığ Şubesi Yayını, Elazığ 1999, s. 17-48.
• Danık, Ertuğrul, Ortaçağda Harput (XI-XV. Yüzyıllar), Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Arkeoloji ve Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Neşredilmemiş Yüksek Lisans Tezi, Ankara 1995.
• Dânişmend Gâzi Destanı, (nşr. Mehmet Sert - Bekir Biçer), Akçağ Yayınları, Ankara 2007.
• Dânişmend Gazi Destanı, (nşr. Necati Demir), Hece Yayınları, Ankara 2006; Ötüken Neşriyat, İstanbul 20182. Dânişmend-Name, (nşr. Necati Demir), Akçağ Yayınları, Ankara 2004.
• Darkot, Besim, “Harput”, İA, V/I, Eskişehir 1997, s. 296-299.
• Demirkent, Işın, Haçlı Seferleri, Dünya Yayıncılık, İstanbul 2004.
• Demirkent, Işın, Türkiye Selçuklu Hükümdarı Sultan I. Kılıç Arslan, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1996.
• Demirkent, Işın, Urfa Haçlı Kontluğu Tarihi (1118-1146), II, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1994.
• Dulaurier, M. Edouard, Recueil des Historiens de Croidases, Documens Erméniens, I, Imprimerie Impériale, Paris MDCCCLXIX/1869.
• Dündar, Seval Orhan, Selçuklular Zamanında Anadolu’da Evlilik 1075-1308, Dün Bugün Yarın Yayınları, İstanbul 2021.
• Ebû’l-Ferec - İbnü’l-İbrî, Bar Hebraeus Yuhannâ Mâr Grigorius b. Ehrûn (Hârûn-Aaron) el-Malatî (685/1286), The Chronolography of Gregory Abû’l-Faraj 1125-1286, (trc. Ernest Alfred Wallis Budge), Associated Publishers Amsterdam - Philo Press, Amsterdam 19762; Tarih, II, (trc. Ömer Rıza Doğrul), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1999.
• Elisséeff, Nikita, Nûr ad-Dîn: un Grand Prince Musulman de Syrie au Temps des Croisades, (511-569 H./1118-1174), II, Institut Français de Damas, Damas 1967.
• Erdem, İlhan, “Doğu Anadolu Türk Devletleri”, Türkler, VI, Ankara 2002, s. 383-424.
• Erdem, İlhan, “Haçlılar ile Mücadelede Menbic ve Emir Belek”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Araştırmaları Dergisi, 37/64, Eylül 2018, s. 191-204.
• Ersan, Mehmet, Selçuklular Zamanında Anadolu’da Ermeniler, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2007.
• Fallmerayer, Jakob Philiph, Trabzon İmparatorluğunun Tarihi, (trc. Ahmet Cevat Eren), (nşr. Celalettin Yavuz - İsmail Hacıfettahoğlu), (not. İbrahim Tellioğlu), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2011.
• Finlay, George, The History from its Conquest by the Crusaders to its Conquest by the Turks and of the Empire of Trebizond, 1204-1406, William Blackwood and Sons, Edinburgh - London MDCCCLI/1851. Gâmidî, ‘Alî Muhammed Avde, el-Mücâhidü’l-Müslim Gümüştegîn b. Dânişmend, Mektebetü’s-Sıddık, Tâ’if 1411/1991.
• Gelibolulu Mustafa ‘Âlî (1008/1600), Mirkâtü’l-Cihâd, (nşr. Ali Akar), Mirkâtü’l-Cihâd Dil İncelemesi - Metin - Dizin, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Eski Türk Dili Bilim Dalı, Neşredilmemiş Doktora Tezi, İstanbul 997; Mirkâtü’l-Cihâd [Cihadın Basamakları], Dil İncelemesi - Metin - Dizin, (nşr. Ali Akar), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2006.
• Geyikoğlu, Hasan, “Selçuklular’dan Osmanlılar’a Kemah”, Uluslararası Erzincan Sempozyumu, I, (Erzincan, 28 Eylül - 1 Ekim 2016), (nşr. Hüsrev Akın), Erzincan Üniversitesi Yayınları, Erzincan 2016, s. 209-216.
• Günal, Zerrin, “Selçuklu Hizmetinde Gabras’lar ve Vezir İhtiyareddîn Hasan”, Prof. Dr. Erdoğan Merçil’e Armağan, (nşr. Emine Uyumaz - Muharrem Kesik - Aydın Usta - Cihan Piyadeoğlu), Bilge Kültür Sanat Yayınları, İstanbul 2013, s. 200-210.
• Halîl, İmâdeddîn, el-İmârâtü’l-Artukiyye fî’l-Cezîre ve’ş-Şâm (H. 465-812/M. 1072-1409) (‘Aleye’l-Mukâvemeti’l-İslâmiyyeti’s-Salîbiyyîn ve’t-Tatar), Müessesetü’r-Risâle, Beyrût 1980.
• Honigmann, Ernst, “Malatya”, EI2, VI, Leiden 1991, s. 230-231.
• Honigmann, Ernst, Bizans Devletinin Doğu Sınırı, (trc. Fikret Işıltan), İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1970.
• Honingmann, Ernst, “Malatya (İslâm Devri)”, İA, VII, Eskişehir 1997, s. 232-239.
• Houtsma, Martinus Theodorus, “La Dynastie des Benu Menguček”, Keleti Szemle, V, Budapest 1904, s. 277-282; “Mengücekoğulları Hanedanı”, (trc. Ahmed Said Yalçınkaya), Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14/1, Haziran 2021, s. 244-248.
• İbnü’l-Adîm, Kemâleddîn İbn Ebû’l-Kâsım Ömer b. Ahmed b. Hibetullah el-Ukaylî el-Halebî (660/1262), Zübdetü’l-Haleb min Târîhi Haleb, II, (nşr. Sâmî ed-Dehhân), el-Me’hadü’l-Faransî bi’d-Dimaşk li’d-Dirâsâti’l-Arabiyye, Dimaşk 1951; Zübdetü’l-Haleb min Târîhi Haleb’de Selçuklular (H. 447-521 = 1055-1127), (trc. Ali Sevim), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2014.
• İbnü’l-Esîr, İzzeddîn Ebû’l-Hasan Alî b. Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî (630/1233), el-Kâmil fî’t-Târîh, XII (H. 480 - H. 529), (nşr. Mektebetü’t-Turâs), Dâru İhyâu’t-Turâsi’l-’Arabiyye; Beyrût 1430/20092; el-Kâmil fî’t-Târîh, VIII-IX, (trc. Ahmet Ağırakça - Beşir Eryarsoy - Zülfikar Tüccar - Abdülkerim Özaydın - Yunus Apaydın - Abdullah Köşe), Hikmet Neşriyat - Ocak Yayıncılık, İstanbul 2016.
• İbnü’l-Ezrak, Ahmed b. Yûsuf b. Alî el-Fârikî (510-577?/1116-1182), Târîhu Meyyâfârıkîn ve Âmid: Kısmu’l-Artukiyyîn: A Critical Edition of the Artukid Section in Târîkh Mayyâfârikîn wa Âmid, (nşr. Ahmet Savran), Atatürk Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi Yayını, Erzurum 1987; Meyyâfârikîn ve Âmid Târihi (Artuklular Kısmı), (trc. Ahmet Savran), Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yayını, Erzurum 1992; A Muslim Principality in Crusader Times: The Early Artuqid State, (nşr. - trc. Carole Hillenbrand), Nederlands Historisch-Archaelogisch Instituut, İstanbul 1990; Târîhu Meyyâfârikîn, nşr. Fârûk el-Hûlî - Yusuf Baluken, Nubihar, İstanbul 2014.
• İbnü’l-Kalânisî, Ebû Ya’la Hamza b. Esed b. ‘Alî b. Muhammed et-Temîmî ed-Dimaşkî (555/1160), Zeylu Târîhu Dimaşk, (nşr. Henry Frederick Amedroz), E. J. Brill, Leiden 1908; Târîh-i Ebû Ya’la Hamza İbnü’l-Kalânisî el-Ma’rûf Zeylu Târîhu Dimaşk, Mektebetü’l-Mütenebbî, Kâhire 1985; Târîhu Dimaşk, (nşr. Süheyl Zekkâr), Dâru Hassân li’t-Tibâ’ati ve’n-Neşr, Dimaşk 1403/1983; Zeylu Târîhi Dimaşk, (nşr. ‘Ârif Ahmed ‘Abdulğânî), Dâru Sa’deddîn - Dâru Kinân, Dimaşk, 1434/2013; The Damascus Chronice of the Crusades, (trc. Hamilton Alexander Roskeen Gibb), Luzac and Co., London 1932; Dover Publications, Mineola - New York 20022; Damas de 1075 à 1154: l’Histoire de Damas d’Ibn al-Qalānisī, (trc. Roger le Tourneau), Institut Français de Damas, Damas 1952; Şam Tarihine Zeyl - I. ve II. Haçlı Seferleri Dönemi -, (trc. Onur Özatağ), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2015.
• İnce, Fatma, “Selçuklu Hakimiyeti Esnasında Malatya Ermenileri-Selçuklu İlişkileri”, Uluslararası Selçuklular Döneminde Maraş Sempozyumu, (Kahramanmaraş, 17-19 Kasım 2016), IIII, Kahramanmaraş Büyükşehir Belediyesi Yayınları, Kahramanmaraş 2016, s. 55-95.
• İstek, Gülşen, “Haçlılarla Mücadele Eden Bazı Müslüman Liderlerin Evlilikleri Üzerine Bir Değerlendirme”, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8/107, Ağustos 2020, s. 79-95.
• Kafesoğlu, İbrahim, “Doğu Anadolu ve İzmir Türkmen Beylikleri”, Türk Dünyası El Kitabı, I - Coğrafya - Tarih, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara 2001, s. 379-384.
• Karpov, Sergey Pavloviç, Trabzon İmparatorluğu Tarihi, (trc. Enver Uzun), Kübak: Kültür Bilimleri Akademisi, İstanbul 2016.
• Kâtip Ferdî, Mardin Artukluları Tarihi, (nşr. Ali Emirî), Mardin Halkevi Neşriyatı, Cumhuriyet Matbaası, İstanbul 1939.
• Kaya, Abdullah, “Danişmendli - Mengücekli İlişkileri”, Cumhuriyet Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 40/1, Haziran 2016, s. 107-116.
• Kaya, Abdullah, “Mengücekliler Beyliğinin Kuruluşu ve Beyliğin Bölgedeki Türkleşmedeki Rolü”, Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi, 11, Mart 2008, s. 149-176.
• Kaya, Abdullah, Mengücekoğulları Beyliği Tarihi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Ortaçağ Tarihi Bilim Dalı, Neşredilmemiş Doktora Tezi, Konya 2006.
• Kayhan, Hüseyin, “Anadolu’da İlk Türk Beyliklerinin Ermenilerle İlişkileri”, Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, 3/2, Güz 2018, s. 50-79.
• Kayhan, Hüseyin, “Artuklu-Dânişmendli İlişkileri Hakkında”, Belleten, LXXII/264, Ağustos 2008, s. 475-481.
• Kayhan, Hüseyin, “Mengücük Gâzi’nin Kimliği ve Mengücüklü Devletinin Kuruluşu Hakkında”, Tarih Peşinde, 4/7, Konya 2012, s. 106-116.
• Kayhan, Hüseyin, Irak Selçukluları (514-590 / 1120-1194), Çizgi Kitabevi Yayınları, Konya 2001.
• Kesik, Muharrem, “Dânişmendliler”, Anadolu Beylikleri El Kitabı, (nşr. Haşim Şahin), Grafiker Yayınları, Ankara 2016, s. 15-50.
• Kesik, Muharrem, “Emîr (Melik) Gazi (1104-1134)”, Avrasya İncelemeleri Dergisi, III/2, 2014, s. 157-181.
• Kesik, Muharrem, “Sultan I. Kılıç Arslan’dan Sonra Türkiye Selçuklu Devleti Tahtına Kim Çıktı”, XIV. Türk Tarih Kongresi, I, (Ankara, 09-13 Eylül 2002), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2005, s. 305-312.
• Kesik, Muharrem, Anadolu Türk Beylikleri, Bilge Kültür Sanat Yayınları, İstanbul 2018.
• Kesik, Muharrem, Dânişmendliler: Orta Anadolu’nun Fâtihleri, (1085-1178), Bilge Kültür Sanat Yayınları, İstanbul 2017.
• Kesik, Muharrem, Selçukluların Haçlılarla İmtihanı, Timaş Yayınları, İstanbul 2018.
• Khoniates, Niketas, Historia (Ioannes ve Manuel Komnenos Devirleri), (trc. Fikret Işıltan), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1995.
• Kırcaer, Büşra, Danişmendli Beyliğinin Dış Siyaseti, Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Neşredilmemiş Yüksek Lisans Tezi, Tokat 2020.
• Kırzıoğlu, M. Fahrettin, “Osmanlı “Tapu-Tahrir” ve “Mühimme” Defterlerinde Gümüşhane Bölgesi Türk Boy / Oymak Hatıraları ve Madenler Üzerine “Hükümler”den Örnekler”, Geçmişte ve Günümüzde Gümüşhane Sempozyumu, (Gümüşhane, 13-17 Haziran 1990), (nşr. Nasuhi Ünal Karaaslan), Gümüşhane Valiliği Yayınları, Ankara 1991, s. 69-77.
• Kinnamos, Ioannes, Historia (118-1176), (trc. Işın Demirkent), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2001.
• Koca, Salim, “Sultan Melikşâh’ın Güney-Doğu Anadolu Politikası: Diyâr-ı Bekr Bölgesinin Fethi ve Türkleştirilmesi”, Selçuklu Devri Türk Tarihinin Temel Meseleleri, Berikan Yayınevi, Ankara 2011, s. 147-187. Koca, Salim, Türkiye Selçukluları Tarihi (Sultan Alp Arslan’dan Uluğ Keykubâd’a) (1071-1220), Berikan Yayınevi, Ankara 2016
• Köprülü, Mehmed Fuad, “Artuk Oğulları”, İA, I, Eskişehir 1997, s. 617-625.
• Kramers, Johannes Heindrik, “Kharpūt”, EI, II, Leiden - London 1927, s. 914-916.
• Kul, Eyüp, “1642 Tarihli Avârız Defterine Göre Şiran Kazâsı ve Köyleri”, Gümüşhane Tarihi: İl Oluşunun 85. Yılında Gümüşhane Tarihi ve Ekonomisi Sempozyumu, (Gümüşhane, 25-26 Mayıs 2010), (nşr. Bayram Nazır - Kemal Saylan), Gümüşhane Üniversitesi Yayınları, Gümüşhane 2016, s. 154-171.
• Laflı, Ergün, “Kahraman Maraş İli’nin Selçuklu Vilayeti Haline Gelmesinin Arkeolojik Kalıntıları”, Uluslararası Selçuklular Döneminde Maraş Sempozyumu, (Kahramanmaraş, 17-19 Kasım 2016), II, Kahramanmaraş Büyükşehir Belediyesi Yayınları, Kahramanmaraş 2016, s. 25-49.
• Laurent, Joseph, Byzance et les Turcs Seldjoucides Dans l’Asie Occidentale Jusqu’en 1081, Annales de l’Est Publiees par la Faculte des Lettres de l’Universite de Nancy, Paris - Nancy 1913.
• Mélikoff, Irène, “Dānishmendids”, EI2, II, E. J. Brill, Leiden 1991, s. 110-111.
• Mélikoff, Irène, La Geste de Melik Dānismend Étude Critique du Dānişmendnāme, I, Bibliotheque Archeologique et Historique de l’Institut Français d’Archeologie d’Istanbul, Paris 1960.
• Merçil, Erdoğan, Müslüman-Türk Devletleri Tarihi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2000.
• Metin, Tülay, “Emîr Necmeddin İlgâzi Dönemi Artuklu-Haçlı Münasebetleri ve Afrin Zaferi (28 Haziran 1119)”, Belleten, LXXXIII/298, Aralık 2019, s. 817-852.
• Metin, Tülay, “Sultanlığı Meşruiyet Kazanmamış Bir Selçuklu Şehzadesi: Tuğrul Arslan”, USAD: Selçuk Üniversitesi Selçuklu Araştırmaları Dergisi, 6, Güz 2017, s. 35-52.
• Metin, Tülay, “XII. Yüzyılın İlk Yarısında Malatya’da Güç ve Hâkimiyet Mücadelesi (Selçuklular-Dânişmendliler-Artuklular-Haçlılar)”, Uluslararası Malatya’nın Fethi ve Danişmendliler Sempozyumu, (Malatya, 19-21 Eylül 2018), (nşr. Salim Cöhce - Murat Zengin - Recep Özman), İnönü Üniversitesi Yayınları, Malatya 2020, s. 318-327.
• Metin, Tülay, Selçuklular Döneminde Malatya, Malatya Kitaplığı Yayınları, Malatya 2013.
• Miroğlu, İsmet, Kemah Sancağı ve Erzincan Kazası (1520-1566), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1990.
• Mitford, Timothy Bruce, “Biliotti’s Excavations at Satala”, Anatolian Studies, 24, December 1974, s. 221-244. Muheymîd, ‘Alî b. Sâlih el-, ed-Dânişmendiyyûn ve Cihâduhum fî Bilâdi’l-Anâdûl, Müessesetu Şebabi’l-Câmia, İskenderiyye 1414/1994.
• Norwich, John Julius, Bizans, III - Gerileme ve Çöküş Dönemi (MS 1082-1453), (trc. Selen Hırçın Riegel), Kabalcı Yayınevi, İstanbul 2013.
• Oral, M. Zeki, “Anadolu’da San’at Değeri Olan Ahşap Minberler, Kitabeleri ve Tarihçeleri”, Vakıflar Dergisi, V, Ankara 1962, s. 23-77.
• Orkun, Hüseyin Namık, Türk Tarihi, III, Akba Kitabevi Yayını, Ankara 1946; Türk Tarihi, II, (nşr. Necati Demir), Altınordu Yayınları, Ankara 2022.
• Öğün Bezer, Gülay, “Harput’ta Bir Türkmen Beyliği Çubukoğulları”, Belleten, LXI/230, Nisan 1997, s. 67-92. Öngül, Ali, “Mengücekler”, Türkler, VI, Ankara 2002, s. 452-460.
• Öngül, Ali, Anadolu Selçukluları, Çamlıca Basım Yayın, İstanbul 2017.
• Öngül, Ali, Selçuklular Devri Anadolu Beylikleri, Çamlıca Basım Yayın, İstanbul 2018.
• Öngül, Ali, Urfa Tarihi: İslâm Fetihlerinden Osmanlı Hâkimiyetine Kadar (639/1517), Emek Matbaası, Manisa 2004.
• Özaydın, Abdulkerim, Sultan Muhammed Tapar Devri Selçuklu Tarihi (498-511/1105-118), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1990. Özaydın, Abdülkerim, “Büyük Selçuklular Döneminde Malatya”, Uluslararası Malatya’nın Fethi ve Danişmendliler Sempozyumu, (Malatya, 19-21 Eylül 2018), (nşr. Salim Cöhce - Murat Zengin - Recep Özman), İnönü Üniversitesi Yayınları, Malatya 2020, s. 64-71.
• Özaydın, Abdülkerim, “Dânişmendliler”, DİA, 8, İstanbul 1993, s. 469-474.
• Özaydın, Abdülkerim, “Danişmendliler”, Doğuştan Günümüze Büyük İslâm Tarihi, VIII, Çağ Yayınları, İstanbul 1988, s. 121-140.
• Özaydın, Abdülkerim, “Mengücükler”, Anadolu Beylikleri El Kitabı, (nşr. Haşim Şahin), Grafiker Yayınları, Ankara 2016, s. 101-113.
• Özaydın, Abdülkerim, “Mengücükler”, Doğuştan Günümüze Büyük İslâm Tarihi, VIII, Çağ Yayınları, İstanbul 1988, s. 141-154.
• Özdemir, Mustafa, Refahiye Tarihi: Eskiçağlardan Cumhuriyet’e Kadar, İstanbul 2007.
• Özkan, Haldun - Yurttaş, Hüseyin, Orta Çağ’dan Günümüze Gümüşhane, Gümüşhane Valiliği Yayınları, Gümüşhane 2012.
• Özme, Adil, “Mengücekli Sikkeleri”, Sanat Tarihi Dergisi, XIII/1, Nisan 2004, s. 95-105.
• Özmen, Mustafa, Türkiye Selçuklu Devletinde Atabeglik, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türk Tarihi Anabilim Dalı Ortaçağ Tarihi Bilim Dalı, Neşredilmemiş Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2007. Parmaksızoğlu, İsmet, “Trabzon’un Fethi / 21 Muharrem 866 - 26 Ekim 1961”, Öncesi ve Sonrasıyla Trabzonun Fethi, (nşr, İsmail Hacıfettahoğlu), Trabzon Belediyesi Kültür Yayınları, Ankara 2001, s. 59-69.
• Piyadeoğlu, Cihan, “Büyük Selçuklular’ın Doğu Karadeniz Bölgesi’ne Yönelik Faaliyetleri”, Uluslararası Giresun ve Doğu Karadeniz Sosyal Bilimler Sempozyumu, I, (09-11 Ekim 2008), (nşr. Halit Çal - Necati Demir - Feridun Emecen - Bahaeddin Yediyıldız), Giresun Belediyesi Yayını, Ankara 2009, s. 86-92.
• Polat, Muhammed Said, Selçuklu Göçerlerinin Dünyası Karacuk’tan Aziz George Kolu’na, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2004.
• Richard, Jean, Haçlı Seferleri Tarihi, (trc. Özge Özdemir), Selenge Yayınları, İstanbul 2022.
• Runciman, Steven, Haçlı Seferleri Tarihi, II - Kudüs Krallığı ve Frank Doğu (1100-1187), (trc. Fikret Işıltan), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 20194.
• Sakaoğlu, Necdet, Türk Anadolu’da Mengücekoğulları, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2005.
• San, M. Salih, Doğu Anadolu ve Muş’un İzahlı Kronolojik Tarihi, (nşr. Gürsan Öner,) Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara 1982.
• Sarıcı, Burak Nazif, Haçlıları Durduran Selçuklu Sultanı I. Kılıç Arslan, Kronik Kitap, İstanbul 2022.
• Sauvaget, Jean, “La Tombe de l’Ortoḳide Balak”, Ars Islamica, V/2, Michigan MCMXXXVIII/1938, s. 207-215.
• Sevim, Ali, “Artuk Oğlu İlgazi”, Belleten, XXVI/104, Ekim 1962, s. 649-691.
• Sevim, Ali, “Dilmaçoğulları”, DİA, 9, İstanbul 1994, s. 301-302.
• Sevim, Ali, Anadolu’nun Fethi Selçuklular Dönemi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1993.
• Solmaz, Sefer, “Dânişmendliler”, Türkler, VI, Ankara 2002, s. 430-451.
• Solmaz, Sefer, “Melik Gazi”, DİA, Ek-2, İstanbul 2019, s. 245-247.
• Solmaz, Sefer, Danişmendliler Devleti ve Kültürel Mirası, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Ortaçağ Tarihi Bilim Dalı, Neşredilmemiş Doktora Tezi, Konya 2001.
• Sunguroğlu, İshak, Harput Yollarında, I, Elazığ Kültür ve Tanıtma Vakfı Yayınları, İstanbul 1958.
• Sümer, Faruk, “Mengücükler”, İA, VII, Eskişehir 1997, s. 713-718.
• Sümer, Faruk, “Mengücüklüler”, DİA, 29, Ankara 2004, s. 138-142.
• Sümer, Faruk, Selçuklular Devrinde Doğu Anadolu’da Türk Beylikleri, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1998.
• Süryânî Mihâil, Chronique de Michel le Syrien, Patriarche Jacobite d’Antioche (1166-1199), (nşr. - trc. Jean Baptiste Chabot), Ernest Leroux, I- Paris 1899, II- Paris 1901, III, Paris 1905, IV- Paris 1910; Târîhu Mâr Mîhâ’îlu’s-Suryânî el-Kebîr Bıtrîku Antâkiyye, I-III, (trc. Mâr Grîgûryûs Salîbâ Şem’ûn), (nşr. Mâr Grîgûryûs Yûhannâ İbrâhîm), Dâru Mârdîn, Haleb 1996; Süryanî Patrik Mihail’in Vakainamesi, İkinci Kısım (1042-1195), (trc. Hrand Der Andreasyan), Türk Tarih Kurumu Kütüphanesi, Neşredilmemiş Daktilo Nüsha, 1944; The Syriac Chronicle of Michael Rabo (The Great) A Universal History from the Creation, I-IV, (trc. Matti Moosa), Publication of Syriac Orthodox Church for the Eastern United States - Beth Antioch Press, Teaneck - New Jersey 2014.
• Süryânî Vekayinâmesi, “The First and Second Crusades from an Anonymous Syriac Chronicle”, (trc. Arthur Stanley Tritton), (not. Hamilton Alexander Rosskeen Gibb), Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland, London 1933, I, s. 69-101, II, s. 273-305; I. ve II. Haçlı Seferleri Vakayinamesi, (trc. Vedii İlmen), Yaba Yayınları, İstanbul 2005; Anonim Süryani Kroniği (I. ve II. Haçlı Seferleri), (trc. İlhan Aslan), Post Yayın Dağıtım, İstanbul 2019.
• Şahin, Tahir Erdoğan, Erzincan Tarihi, II - Mengüceklilerden Osmanlılara, Berikan Yayınevi, Ankara 2019.
• Taşcı, Kemal, “Birinci Oğuz Muhacereti Esnasında Anadolu Türkmenlerinin Merkezi Olan Ahlat ve Malazgirt Savaşı’na Neden Olan Türkmen Akınları”, Düşünce Dünyasında Türkiz, Siyaset ve Kültür Dergisi, Bağımsızlıkların 30. Yılında Türk Devletleri ve Zaferler Ayı Ağustos, 12/59, Ağustos 2021, s. 55-117.
• Taşcı, Kemal, “Ortaçağ Döneminde İdari Yapı”, Erzincan 2019, (nşr. Hüsrev Akın), Erzincan Valiliği Yayınları, Erzincan 2019, s. 137-142.
• Taşcı, Kemal, “Ortaçağda Erzincan”, Erzincan 2019, (nşr. Hüsrev Akın), Erzincan Valiliği Yayınları, Erzincan 2019, s. 107-120.
• Taşcı, Kemal, “Selçuklular Zamanında Anadolu’nun Türkleşmesi ve İslâmlaşmasına Karşı Bizans Devletinin Aldığı Askerî ve Siyasî Tedbirler (1018-1071)”, 2016 Hoca Ahmet Yesevi Yılı Anısına Uluslararası Türk Dünyası Eğitim Bilimleri ve Sosyal Bilimler Kongresi, (Antalya, 1-4 Aralık 2016), IV - Tarih, (nşr. Sinan Demirtürk), Türk Eğitim-Sen Genel Merkezi Yayınları, Ankara 2016, s. 537-553.
• Taşcı, Kemal, Selçuklular Zamanında Van Gölü Havzası (1018-1243), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Ortaçağ Tarihi Bilim Dalı, Neşredilmemiş Doktora Tezi, Erzurum 2013. Tekindağ, M. C. Şehabeddin, “Trabzon”, İA, XII/1, Eskişehir 1997, s. 455-477.
• Tellioğlu, İbrahim, “Anadolu’nun Fethi Döneminde Erzincan”, Uluslararası Erzincan Sempozyumu, I, (Erzincan, 28 Eylül - 1 Ekim 2016), (nşr. Hüsrev Akın), Erzincan Üniversitesi Yayınları, Erzincan 2016, s. 415-421.
• Tellioğlu, İbrahim, “Harput’un Türkleşmesinde Artukoğulları’nın Rolü”, Dünü ve Bugünüyle Harput Sempozyumu, I - Tarih - Kültür - Şiir - Folklor, (Elazığ, 24-27 Eylül 1998), (nşr. Fikret Karaman), Türkiye Diyanet Vakfı Elazığ Şubesi Yayını, Elazığ 1999, s. 11-16.
• Tellioğlu, İbrahim, Osmanlı Hakimiyetine Kadar Doğu Karadeniz’de Türkler, Serander Yayınları, Trabzon 2004.
• Toksoy, Ahmet, “Akşehir-i Erzincan”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 10, Erzurum 1998, s. 185-193.
• Toksoy, Ahmet, “Doğu Anadolu’da Türk Hakimiyeti”, Yeni Türkiye Türkoloji ve Türk Tarihi Araştırmaları Özel Sayısı, II, 8/44, Ankara 2002, s. 18-27.
• Tufantoz, Abdurrahim, “Türkiye Selçuklu Çağında Elbistan”, Uluslararası Selçuklular Döneminde Maraş Sempozyumu, (Kahramanmaraş, 17-19 Kasım 2016), III, Kahramanmaraş Büyükşehir Belediyesi Yayınları, Kahramanmaraş 2016, s. 192-202
• Turan, Osman, “Süleyman-Şah I”, İA, XI, Eskişehir 1997, s. 201-219.
• Turan, Osman, Doğu Anadolu Türk Devletleri Tarihi: Saltuklular, Mengücikler, Sökmenliler, Dilmaç Oğulları ve Artukluların Siyasi Tarih ve Medeniyetleri, Ötüken Neşriyat, İstanbul 20047.
• Turan, Osman, Kunlar ve Eski Türkler (Hunlar ve Selçuklular Çağında Türkler), (nşr. Altan Çetin - Bilal Koç), Hitabevi Yayınları, Ankara 2014.
• Turan, Osman, Selçuklular Zamanında Türkiye: Siyasi Tarih Alp Arslan’dan Osman Gazi’ye (1071-1328), Ötüken Neşriyat, İstanbul 2011.
• Tutar, Adem, “Anadolu’yu Türk Yurdu Haline Getirme Sürecinde Bizans ve Haçlılar Karşısında Dânişmendliler”, Uluslararası Malatya’nın Fethi ve Danişmendliler Sempozyumu, (Malatya, 19-21 Eylül 2018), (nşr. Salim Cöhce - Murat Zengin - Recep Özman), İnönü Üniversitesi Yayınları, Malatya 2020, s. 204-210.
• Ulusoy, Ahmed Tevhid, Mûze-i Hümâyûn Meskûkât-ı Kadîme-i İslâmiyye Katâlôğû Kısm-ı Râbi’: IV - Türkistân Hâkânları, Âl-i Sebüktegîn, Horâsân ve Irâk Selçûkîleri, Benî Salduk, Benî Mengûc, Dânışmendlûlar, Rûm Selçûkîleri, Kirmân, Aydîn, Sârûhân, Menteşâ, Germiyân ve İsfendiyâr Oğulları, Benî Ertenâ, Kara Koyûnlu ve Ak Koyûnlu Meskûkâtı, Müze-i Hümâyûn - Mahmûd Bey Matbaası, Kostantîniyye / İstanbul 1321/1906.
• Urfalı Mateos (1144), Chronique de Mattieu d’Édesse (962-1136) Avec la Continuation de Grégorie le Prétre Jusqu’en 1162, (trc. - not. M. Edouard Dulaurier), A. Durand, Libraire, Rue des Grés, Paris MDCCCLVIII/1858; Vekayi-Nâme (952-1136), (trc. Hrant Der Andreasyan), (not. trc. Mükrimin Halil Yinanç), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2000; Armenia and the Crusades Tenth to Twelfth Centuries: The Chronicle of Matthew of Edessa, (trc. Ara Edmond Dostourian), Universty Press of America, Lanham - New York - London 1993.
• Usta, Aydın, “Artuklular ve Haçlılar, Haçlıların Bölgeye Gelişlerinden Belek’in Ölümüne Kadar (1098-1124)”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, Prof. Dr. İsmet Miroğlu Hatıra Sayısı, 37, İstanbul 2002, s. 358-374.
• Usta, Aydın, “Artuklular”, Türkler, VI, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s. 471-483.
• Usta, Aydın, “Artukoğlu Belek Gazi’nin Siyasî Faaliyetleri”, Prof. Dr. Ramazan Şeşen Armağanı, (nşr. Emine Uyumaz - Süleyman Kızıltoprak), İslam Tarih, Sanat ve Kültürünü Araştırma Vakfı Yayınları, İstanbul 2005, s. 355-367.
• Usta, Aydın, Çıkarların Gölgesinde Haçlı Seferleri, Müslüman-Haçlı İttifak Münasebetleri, Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2008.
• Ünal, Mehmet Ali, “Harput”, DİA, 16, İstanbul 1997, s. 232-235.
• Ünal, Mehmet Ali, “XVI Yüzyılda Çemişgezek Sancağı -İdarî Yapısı-”, Osmanlı Araştırmaları, XII, İstanbul 1992, s. 367-390.
• Ünal, Mehmet Ali, XVI. Yüzyılda Çemişkezek Sancağı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1999.
• Ünal, Mehmet Ali, XVI. Yüzyılda Harput Sancağı (14518-1566), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1989.
• Üremiş, Ali, Türkiye Selçuklularının Doğu Anadolu Politikası, Babil Yayıncılık, Ankara 2005.
• Väth, Gerhard, Die Geschichte der Artugidishchen Fürstentümer in Syrien und der Ğazîra’l-Furâtîya (496-812/1102-1409), Klaus Schwarz Verlag, Berlin 1987.
• William Archbishop of Tyre, A History of Deeds Done Beyond the Sea, I, (trc. Emily Atwater Babcock - August Charles Krey), Columbia University Press, New York 1943.
• Yasar, Abdîzâde Hüseyin Hüsâmeddîn, Amasya Tarihi, II, (nşr. Mesut Aydın - Güler Aydın), Amasya Belediyesi Yayınları, Ankara 2008.
• Yaşa, Recep, “Artuklular”, Anadolu Beylikleri El Kitabı, (nşr. Haşim Şahin), Grafiker Yayınları, Ankara 2016, s. 51-88.
• Yaşa, Recep, “Selçuklular Zamanında Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da Kurulan Türk Beylikleri ve Ermeni İlişkileri”, Tarihte Türkler Ermeniler, II - Ortaçağ, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2014, s. 231-246.
• Yıldırım, M. Zahit, “Tarih-i Ebü’l-Ferec’te Malatya ve Maraş”, Uluslararası Selçuklular Döneminde Maraş Sempozyumu, (Kahramanmaraş, 17-19 Kasım 2016), I, Kahramanmaraş Büyükşehir Belediyesi Yayınları, Kahramanmaraş 2016, s. 235-271.
• Yılmazçelik, İbrahim - Çelik, Sebahattin, “Malatya Melikesi Ayşe Hatun ile Belek Gazi’nin İzdivacı”, Uluslararası Malatya’nın Fethi ve Danişmendliler Sempozyumu, (Malatya, 19-21 Eylül 2018), (nşr. Salim Cöhce - Murat Zengin - Recep Özman), İnönü Üniversitesi Yayınları, Malatya 2020, s. 280-297.
• Yinanç, Mükrimin Halil, “Belek”, İA, II, Eskişehir 1997, s. 468-473.
• Yinanç, Mükrimin Halil, “Danişmendliler”, İA, III, Eskişehir 1997, s. 468-479.
• Yinanç, Mükrimin Halil, Türkiye Tarihi: Selçuklular Devri, I, (nşr. Refet Yinanç), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2013.
• Yinanç, Refet, “Mengücükler”, Tarihte Türk Devletleri, II, Ankara Üniversitesi Yayınları, Ankara 1987, s. 461. “Balak”, EI, I, Leiden - London 1913, s. 612.
• “Diyarbakır’da Gömülü Olan Meşhur Adamlar”, Ziya Gökalp Kültür Dergisi, VI/35, Temmuz-Eylül 1984, s. 25-66.