Bilim İnsanı ve Bir Filozof Olarak Hypatia

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: 1, 326 - 336, 26.06.2023

Mehmet Fatih Işık , Zeynep Yılmaz Kurt

https://doi.org/10.48120/oad.1272488

Öz

Bilim, sanat, felsefe edebiyat ya da başka disiplin alanlarındaki çalışmalar toplumların ortak mirasıdır ve bu tür çalışmalarda erkekler kadar kadınlar da katkı sunmuşlardır. Ancak çoğu zaman düşünce tarihinde ya da toplumlarda hâkim olan cinsiyet eşitsizliğinden kaynaklanan algısal ve tutumsal tabulardan dolayı kadınların sözü edilen alanlardaki katkıları ve çabaları görmezden gelinmiştir. Oysa düşünce tarihinde başta bilim ve felsefe alanları olmak üzere çeşitli alanlarda başarılarıyla ve yaptıkları katkılarla isimlerinden söz ettiren yüzlerce bilim insanı ve filozof kadından söz etmek mümkündür. Kuşkusuz bu kadınlardan biri de İskenderiyeli Hypatia’dır. İskenderiye Okulu’nun ekollerinden biri olan Yeni-Platonculuk anlayışının en önemli temsilcilerinden biri olan Hypatia, kadim ve güçlü bir düşünce sisteminin eğitiminden geçmiştir. Özellikle matematikçi ve aynı zamanda bilim insanı olan babası Theon, Hypatia’nın iyi bir eğitim alması için ayrıca çaba sarf etmiştir. Çok boyutlu (felsefe, matematik, astronomi…) bir eğitim tedrisatından geçen Hypatia, toplumda egemen olan erkek egemen anlayışa karşı yapmış olduğu cesur mücadelesiyle ve düşüncelerine olan bağlılığıyla tanınan bir filozof ve bilim insanıdır. Farklı inançlara ve düşüncelere sahip olan öğrencilere felsefe ve bilim öğretmiş olan Hypatia, sağduyulu tavrıyla yaşadığı dönemin ileri gelenlerinin dikkatlerini üzerine çekmiştir. Cesareti ve zekasıyla Platon’un ruhuna ve güzelliğiyle Afrodit’in bedenine sahip olan bir insan olarak tanımlanan Hypatia, yaşadığı dönemin etkili filozof ve bilim insanından biri olmuştur. Hypatia’nın yaşamı, bilimsel ve felsefe alanındaki çalışmaları ile tarihte bıraktığı iz, bu çalışmanın amacını oluşturmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Hypatia, Filozof, Pagan, İskenderiye Okulu, Felsefe, Bilim.

Destekleyen Kurum

yok

Hypatia as a Scientist and a Philosopher

Öz

Women contributed to science, art, philosophy, literature etc., the common heritage of civilisation, as much as men did. In human history, however, women’s struggle and contribution in the mentioned fields is mostly ignored due to gender inequality that dominated perceptual and attitudinal taboos. It is possible to mention, in fact, hundreds of women scientists and philosophers who proved themselves through their successful contributions to the history of philosophy. Hypathia of Alexandria is, of course, one of them. One of the most important representatives of Neo-Platonism, a branch of Alexandria School, was educated in an ancient and powerful system of thought. Her father Theon, the mathematician and scientist, especially, struggled for Hypathia to get a good education. Hypathia, who received a multi diciplined education – like pohilosophy, mathematics, astronomy etc., is a scientist and philosopher who is known for strenghth of her mind and her bald struggle against patriarchal order that dominated her society. Hypathia, who has taught philosophy and science to students from various religious and philosophical backgrounds, has attracted the attention of a certain circle with her discreet personality in her time. Defined as owning Plato’s soul by her courage and intelligence and Aphrodite’s body by her beauty, Hypathia became one of the most influential philosophers and scientists of her time. This study aims to reveal Hypathia’s life and her scientific and philosophical success that left a big trace on history despite her tragic end.

Anahtar Kelimeler

Hypathia, philosopher, Pagan, Alexandrian School, Philosophy

Kaynakça

• Alkayış, Ahmet, Aydınlanmacı Eğitim ve İnsan Hakları Çerçevesinde Eğitim ve Dünya Barışı Düşüncesi, Metafizika, Cild: 1, Say: 3, 2018.
• Alkayış, Ahmet, Çağdaş Sorunlar Karşısında İnsan ve Eğitim, Astana Yayınları, Ankara, 2020.
• Andree, Michel, Feminizm, (Çev. Şirin Tekeli), İletişim Yayınları, İstanbul, 1993.
• Arslan, Ahmet, İlkçağ Felsefe Tarihi, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, Cilt:5, 1. Baskı, İstanbul, 2010.
• Birkman, Gabrielle B. Hypatia: Mathematician, Scientist and Philosopher, 2016.
• Cevizci, Ahmet, Felsefe Sözlüğü, Paradigma Yayınları, İstanbul, 1999.
• Cevizci, Ahmet, Felsefenin Kısa Tarihi, Say Yayıncılık, İstanbul, 2012.
• Chollet, Mona, Bugünün Cadıları, (Çev. Z. Hazal Louze), İletişim Yayınları, İstanbul, 2020.
• Çimen, Ünsal, Azizler ve Dahiler (Ortaçağda Bilim ve Sekülerizm), Fol Yayınları, Ankara, 2021.
• Dürüşken, Çiğdem, Antikçağ Felsefesi, Alfa Yayınları, İstanbul, 2014.
• Dzielska, Maria, İskenderiyeli Hypatia, (Çev. Gamze Deniz), Berfin Yayınları, İstanbul, 1999.
• Gleichauf, Ingeborg, Kadın Filozoflar Tarihi, (Çev. Leyla Uslu), ODTÜ Geliştirme Vakfı Yayıncılık ve İletişim, Ankara, 2007.
• Gönenç, Ethem, Zamanının Çok Ötesinde Bir Kadın, Hypatia, 2017, https://www.aydinlik.com.tr/koseyazisi/zamaninin-cok-otesinde-bir-kadin-hypatia-33642 (Erişim tarihi: 06.04.2023).
• Işık, M. Fatih, Felsefe Tarihinde Mizojini Sorunu, Politik Ekonomik Kuram Dergisi, 6(1), 2022, s. 59-72.
• Işık, M. Fatih, Örtbas Edilmiş Mizojini: Imposor Fenomeni, Korumacı Cinsiyetçilik ve Cam Tavan Sendromu, İstanbul Üniversitesi Kadın Araştırmaları Dergisi, Sayı: 25, 2022, s.99-110.
• İsmayılzada, Günay, Feminist Bir Bakış Açısıyla Felsefe Tarihi: Kayıp Kadın Filozoflar, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Bursa, 2022.
• Kia, Rukiye A. Atina’daki Demokrasiden Orta Çağ’a Kadının Dünyası ve Kadın Filozoflar, İÜHFM, C. LXXIII, S. 1, İstanbul, 2015, s. 7-20.
• Özçalışkan, M. Çağının Ötesindeki Kadın:Hypatia, Aktif Felsefe Dergisi, Adana, 2022, https://www.aktiffelsefeadana.org/caginin-otesindeki-kadinhypatia/ (Erişim Tarihi:06.04.2023). Rullmann, Marit, Kadın Filozoflar, (Çev. Tomris Mengüşoğlu), Kabalcı Yayınevi, Cilt:1, İstanbul, 1996.
• Saner, Suzan, 8 Mart 415: İskenderiyeli Hypatia Öldürüldü, 2023, https://catlakzemin.com/8-mart-415-iskenderiyeli-hypatia-olduruldu/ (Erişim Tarihi:20.03.2023).
• Skirbekk, Gunnar- Gilje, Nils, Antik Yunan’dan Modern Döneme Felsefe Tarihi, (Çev. Emrullah Akbaş-Şule Mutlu), Üniversite Kitabevi, İstanbul, 1999.
• Soccio, Douglas J, Felsefeye Giriş, (Çev. Kevser Kıvanç Karataş), Kaknüs Yayınları, İstanbul, 2010.
• Şener, Yılmaz, Yanlış da Olsa Düşünmek Hiç Düşünmemekten Daha İyidir, Destek Yayınları, 21. Baskı, İstanbul, 2022.
• Uslu, Laleş, Antik Yunan’ın Sıra Dışı Kadınları: Filozoflar, Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science Yıl: 5, Sayı: 24, 2018, s. 428-441.
• Watts, Edward J, Hypatia The Life and Legend of an Ancient Philosopher, Oxford University Press, 2017.