A Note on the Hülegü Khan Period Coins in the Inventory of the Museum of Anatolian Civilisations

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 1, 14 - 35, 26.06.2024

Kansu Ekici , Fatmagül Aşcı

https://doi.org/10.48120/oad.1372400

Öz

After Möngke took over the Great Mongol Khanate, Hülegü, who was sent to the west, that is, to the Iranian geography in order to consolidate and continue the Mongolian conquests, dominated the region in a short time and established a Mongolian offshoot state which would later be called the Ilkhanids. Ruling over a vast geography, Hülegü expanded the borders of the state from Oxus to the Euphrates, from the Caucasus to Baluchistan. In this geography generally called the Islamic geography, there were vassal states such as the Seljuks of Rum, the Georgian Kingdom, the Empire of Trebizond, and the Armenian Kingdom of Cilicia under the Mongolian rule. When Hülegü arrived in Iran in 1254 and 1255, he had coins cut bearing the name of his brother, Möngke, whereas he minted coins for himself using the title “Ilkhan” in 1256. The state he founded was called the Ilkhanids, in reference to the title “Ilkhan” used by Hülegü. When the Mongols came to Iran, they immediately adopted the local money minting methods and style, even though they had not yet converted to Islam. Accordingly, the Ilkhanids had first their coins minted entirely in Arabic script in this geography where Islam was dominant. Moreover, it is observed that the Ilkhanid coins were heavily featured with phrases referring to the beliefs of the local population in order to ensure the support of the local population, such as the first sentence of Islam, the word tawhid. Furthermore, it is seen that since the very beginning of their rule, phrases such as the first sentence of Islam, kalima-i tawhid, referring to the beliefs of the local Muslims, were extensively included in the Ilkhanid coins to secure the support of the local people. However, it has been demonstrated that Hülegü minted coins not only reflecting the Islamic notions and concerns but also his own beliefs, traditions and thoughts under the influence of Islam. Until his death in 1265, Hülegü intensively continued getting coins minted thanks to the rich treasures he captured from the regions spreading a wide geography. The coin patterns he created and formed were used and developed by the later Ilkhanids. This study has not only aimed to examine but also catalogue the 16 Ilkhan Hülegü coins registered in the inventory of the Anatolian Civilisations Museum.

Anahtar Kelimeler

Hülegü Khan, Ilkhanids, Coins, Museum of Anatolian Civilisations.

Anadolu Medeni̇yetleri̇ Müzesi̇ Envanteri̇ndeki̇ Hülagü Han Dönemi̇ Si̇kkeleri̇ Üzeri̇ne Bi̇r Değerlendi̇rme

Öz

Büyük Moğol Hanlığına Mengü’nün geçmesinin ardından Moğol fetihlerini pekiştirmek ve devam ettirmek amacıyla batıya yani İran coğrafyasına gönderilen Hülagü kısa sürede bölgeye hâkim olarak daha sonra İlhanlılar olarak adlandırılacak Moğol şube devletini kurmuştur. Oldukça geniş bir coğrafyaya hâkim olan Hülagü devletin sınırlarını Ceyhun’dan Kızılırmak’a Kafkaslardan Belucistan’a kadar genişletmiştir. Genelde İslam coğrafyası olarak adlandırabileceğimiz bu coğrafyada Moğollara bağlı olan Anadolu Selçukluları, Gürcü Krallığı, Trabzon Rum İmparatorluğu ve Ermeni Krallığı gibi vassal devletlerde bulunmaktaydı. Hülagü, İran coğrafyasına geldiğinde 1254 ve 1255 yıllarında kardeşi Mengü adına sikke kestirirken 1256 yılında ise kendisi adına “İlhan” unvanını kullanarak sikkeler darbettirmiştir. Hülagü’nün kullandığı “İlhan” unvanına nispetle kurduğu devlet İlhanlılar adıyla anılmıştır. Moğollar, İran’a geldiklerinde İslam inancına henüz dahil olmamalarına rağmen yerel para darp metotlarını ve tarzını hemen benimsemişlerdir. Bu doğrultuda İlhanlılar, İslam dininin hâkim olduğu bu coğrafyada sikkelerini önceleri tamamen Arap alfabesiyle kestirmişlerdir. Bunun yanında başlangıcından itibaren İlhanlı sikkelerinde yerel halkın desteğini sağlamak amacıyla onların inançlarına referans veren kelime-i tevhid gibi ibarelere yoğun bir şekilde yer verildiği görülmektedir. Bununla birlikte Hülagü’nün İslam dininin tesiri yanında kendi inanç, gelenek ve düşüncelerini de sikkelerin üzerinde darp ettirdiği tespit edilmektedir. Hülagü ölüm tarihi olan 1265’e kadar geniş bir coğrafyada ele geçirdiği zengin hazineler sayesinde yoğun bir şekilde sikke kestirmiştir. Oluşturduğu sikke kalıpları daha sonraki ilhanlar tarafından kullanılmış ve geliştirilmiştir. Bu çalışmada Anadolu Medeniyetleri Müzesi envanterinde bulunan 16 adet İlhan Hülagü sikkesini incelemesinin yanı sıra kataloglaması da yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hülagü Han, İlhanlılar, Sikkeler, Anadolu Medeniyetler Müzesi.

Teşekkür

We are grateful to my colleague and friend Prof. Dr. Ömer Şekerci for his valuable suggestions and for correcting the English text of this article. We would also like to thank Dr. Emre Günay for sharing his valuable insights and suggestions on Ilkhanid coins with us.

Kaynakça

• Akkuş, Mustafa. “Abâkâ Han’ın Dinî Şahsiyeti ve Anadolu’daki Uygulamaları”, Sutad, Vol. 40 (2016): 73-85.
• Alaaddin Ata Melik Cüveyni. Tarih-i Cihan Güşa. Trans. Mürsel Öztürk. Ankara: TTK, 2022.
• Alaedini, Bahram. Persian Coins Mongol Ilkhanid Period. Tahran: 1395.
• Amitai, Reuven, “Hulagu Han”, Encylopaedia Iranica, tome XII, Routledge & Kegan Paul, London-Boston and Henley 2004, 554-557.
• Amitai, Reuven. Mongols and Mamluks. The Mamluk-Īlkhānid War, 1260-1281. Cambridge: 2004.
• Artuk, İbrahim and Artuk, Cevriye. İstanbul Arkeoloji Müzeleri Teşhirdeki İslami Sikkeler Kataloğu, tome II. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1974.
• Aykut, Tuncay. “Moğol ve İlhanlı Para Tarihi.”, in Ak Akçe Moğol ve İlhanlı Sikkeleri, ed. Tuncay Aykut and Şennur Aydın, 24-37. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1992.
• Aykut, Tuncay. “Yapı Kredi Sikke Koleksiyonu”, in Ak Akçe Moğol ve İlhanlı Sikkeleri, ed. Tuncay Aykut and Şennur Aydın, 41-120. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1992.
• Aykut, Tuncay. “The Coins”, Ak Akçe, Moğol ve İlhanlı Sikkeleri (Yapı Kredi Koleksiyonları), in Ak Akçe Moğol ve İlhanlı Sikkeleri, ed. Tuncay Aykut and Şennur Aydın, 122-222. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1992.
• Badarch, Nyamaa. The Coins of Mongol Empire and Clan Tamgha of Khans (XIII-XIV). Ulaanbaatar, Mongolia: 2005.
• Bausani, Alessandro. “İlhanlı Hakimiyeti Zamanında İran’da Din”, Trans. Mustafa Uyar, Tarih Araştırmaları Dergisi XX, Vol. 32, (2002): 223-231.
• Diler, Ömer. İlkhanids. İstanbul: Turkuaz Kitapçılık, 2006.
• Ekici, Kansu. “Some Remarks about the Ilkhanid Ruler Geikhatu’s Coins.” in Research & Reviews in Social, Human and Administrative Sciences, ed. Ayşe Çatalcalı Ceylan and Çağla Melisa Kaya, 163-197. Ankara: Gece Kitaplığı, 2022.
• Erdal, Zekai and Menteşe, Hasan. “Mardin Müzesindeki Nureddin Zengi Sikkeleri.”, Journal of Islamicjerusalem Studies XVIII, Vol. 3 (2018): 91-95.
• Erdem, İlhan. “Türkiye Selçukluları-İlhanlı İlişkileri (1258-1308).” unpublished PhD dissertation., Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1995.
• Grousset, René. Stepler İmparatorluğu. Attilâ, Cengiz Han, Timur. Ankara: TTK, 2011.
• Günay, Emre. “İlhanlı Sikkeleri.” unpublished PhD dissertation., Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2023.
• Ḥamd Allāh Mustaufī. The Geographical Part of the Nuzhat-al-Qulub Composed by Hamd-Allāh Mustawfī of Qazwin in 740 (1340). Trans. G. Le Strange, (GMS 23), Leyden-London: 1919.
• Heideman, Stefan. “Moğol İmparatorluğu’nun Politik, Ekonomik ve Kültürel Belgeleri Olarak Sikkeler.” in Cengiz Han ve Mirasçıları Büyük Moğol İmparatorluğu, ed. Samih Rifat, 285-292. İstanbul: Sabancı Üniversitesi, 2006.
• https://altaycoins.com/collection2.php?&donemID=0
• https://www.zeno.ru/showgallery.php?cat=1804
• İbni Tagrıberdi. En-Nücûmu’z-Zâhire (Parlayan Yıldızlar). Trans. Ahsen Batur. İstanbul: Selenge Yayınları, 2013.
• Kallek, Cengiz, “Miskal”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. tome XXX, TDV Yayınları, Ankara 2020, 182-183.
• Kolbas, Judith. “Mongol Monetary Trends.” in The Mongol World, ed. Timothy May and Michael Hope, 443-457. London and New York: Routledge, 2022.
• Kolbas, Judith. The Mongols in Iran Chingiz Khan to Uljaytu 1220-1309. London and New York: Routledge, 2006.
• May, Timothy. The Mongol Art of War. Chinggis Khan and the Mongol Military System. Pennsylvania: 2007. Morgan, D. O., “Ögedey”, El², tome VIII, 1995, 162-163.
• Namaz, Ahmet. Ahlat Müzesi’nde Bulunan İlhanlı Dönemi Sikkeleri, unpublished master’s thesis., Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2020.
• Nitzan Amitai-Preiss and Reuven Amitai-Preiss. “Two Notes on the Protocol on Hülegü’s Coinage.”, Israel Numismatic Journal, Vol. 10, (1991): 117-128.
• Özgüdenli, Osman Gazi, “Moğollar”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. tome XXX, TDV Yayınları, Ankara 2020, 225-229.
• Özgüdenli, Osman Gazi, “Tümen”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. tome XLI, TDV Yayınları, İstanbul 2012: 461-462.
• Parlar, Gündegül, “İlhanlılarda Sikke Formları”, Türkler, tome VIII, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, 919-927.
• Petrushevsky, I.P.. “The Socio-Economic Condition of Iran Under the Il-Khâns.”, CHI The Saljuq and Mongol Periods, tome V, ed. J. A. Boyle, 483-537. Cambridge: 1968.
• Quatremère. İran Moğolları Tarihi. tome I, Trans. Unknown. (TTK Library, unpublished copy).
• Rashīd al-Dīn Faḍl al-Allāh Hamadānī. Jāmiʿ al-Tawārīkh. ed. ‛Abd al-Karīm ‛Alī-ughlī ‛Alīzāda, Baku: 1957.
• Rashiduddin Fazlullah. Jami‘u’t-tawarikh. Compendium of Chronicles. Ahistory of the Mongols. tome III, Trans. W.M. Thackston. Harvard University, 1998-1999.
• Sahillioğlu, Halil, “Dinar”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. tome IX, TDV Yayınları, İstanbul 1994, 352-355.
• Şihabeddin b. Fazlullah El-Ömerî. Türkler Hakkında Gördüklerim ve Duyduklarım Mesâliku’l Ebsâr. Trans. D. Ahsen Batur. İstanbul: Selenge Yayınları, 2014.
• Spuler, B., “Bālısh”, El², tome I, Brill, Leiden 1986, 996.
• Spuler, B., “Īlkhāns”, El², tome XI, Brill, Leiden 2002, 1120-1123.
• Spuler, Bertold. İran Moğolları Siyaset, İdare ve Kültür İlhanlılar Devri (1220-1350). Trans. Cemal Köprülü. Ankara: TTK, 2011.
• Tekin, Oğuz. “Devletler, Hükümdarları ve Sikkeleri.” in Altının İktidarı, İktidarın Altınları, ed. Oğuz Tekin, 167-278. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2005.
• Tekin, Oğuz, “Sikke”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. tome XXXVII, TDV Yayınları, İstanbul 2009, 179-184.
• Togan, Zeki Velidi. “Moğollar Devrinde Anadolu'nun İktisadi Vaziyeti”, Türk Hukuk ve İktisad Tarihi Mecmuası I, (1931): 1-42.
• Tulay, Ahmet Semih. Genel Nümizmatik Sözlüğü. İstanbul: Kanaat Basımevi, 2001.
• Uyar, Mustafa. İlhanlı (İran Moğolları) Devleti’nin Askeri Teşkilatı (Ortaçağ Moğol Ordularında Gelenek ve Dönüşüm). Ankara: TTK, 2020.
• Yakubovskiy, A. Y.. Altın Ordu ve Çöküşü. Trans. Hasan Eren. Ankara: TTK, 2022.
• Yıldırım, Mustafa and Akyıldız, Ali. “Konya Müzesi Envanterinde Kayıtlı İlhanlı Hükümdarı Ebu Said Bahadır Han Dönemine Ait Sikkelerden Örnekler.”, İstem, Vol. 29 (2017): 61-78.
• Yuvalı, Abdulkadir. İlhanlı Tarihi, Bilge Kültür Sanat Yayınevi, İstanbul, 2017.