Ezrakī-i Herevî’nin Togan Şah’a Sunduğu Methiyeler

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 1, 233 - 248, 26.06.2024

Esengül Uzunoğlu Sayın

https://doi.org/10.48120/oad.1414112

Öz

Büyük Selçuklu imparatorluğu sultanı Alparslan’ın (ö. 1072) oğlu Togan Şah cömert, halkı tarafından sevilen bir komutan, adil bir devlet adamıdır. Babası tarafından Horasan valisi olarak tayin edilmiş, uzun yıllar bu bölgede yaşamıştır. Birçok yönüyle halkının beğeni ve takdirini kazanan Togan Şah, ordusu, savaşçılığı, adaleti, ülkede vuku bulan olaylar karşısındaki tavrıyla halkı tarafından hep saygı görmüş, iltifat bulmuştur. Togan Şah Büyük Selçuklu imparatorları arasında saray şairlerine en çok değer veren ve şiiri en çok seven padişah olarak bilinmektedir.
V. (XI.) yüzyılda yaşayan, şiir ve edebiyata oldukça fazla ilgisi olan ve eserlerinden iyi bir eğitim gördüğü anlaşılan Ezrakī-i Herevî, Büyük Selçuklu imparatorluğu döneminde yaşamış, bu dönemde Horasan valiliği görevine tayin edilen Togan Şah’ın saray şairliğini yaparak ona kasideler yazmıştır. Ezrakī’nin Büyük Selçuklu hükümdarlarından bazılarını da övdüğü ancak devlet adamları içinde en çok Togan Şah’ı sevdiği ve methettiği, Togan Şah’ın vefatından sonra da hiçbir şahı övmediği bilinmektedir.
Çalışmada Togan Şah ve Ezrakī-i Herevî’nin hayatına kısaca değinildikten sonra, Ezrakī’nin Togan Şah için Farsça kaleme aldığı on iki kasidesi Türkçeye tercüme edilmiş, kasideler numaralandırılarak vezin ve kafiyeleri belirlenmiş daha sonra kasidelerin konularına değinilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Alparslan, Togan Şah, Ezrakī-i Herevî, Büyük Selçuklu İmparatorluğu, kaside

The Panegyric Poems of Ezraki Herevi Bestowed on Togan Shah

Öz

Togan Shah, the son of Alparslan, the sultan of the Great Seljuk empire, is a generous commander, loved by his people, and a just statesman. He was appointed as the governor of Khorasan by his father and had lived in this region for many years. Togan Shah, who won the admiration and appreciation of his people in many ways, was always respected and complimented by his people with his army, warriorship, justice and attitude towards the events taking place in the country. Among the Great Seljuk emperors, Togan Shah was known as the sultan who valued the poets of the palace the most and loved poetry the most.
Ezraki Herevi, who lived in the 5th century, had a great interest in poetry and literature and was understood to have received a good education from his works. It was the court poet of Togan Shah, who lived during the Great Seljuk Empire and was appointed as the governor of Khorasan during this period and gave him odes. It is known that Ezrakī also praised some of the Great Seljuk rulers, but among the statesmen, he loved and praised Togan Shah the most and did not praise any king after Togan Shah's death.
In this study, after briefly mentioning the life of Togan Shah and Ezraki Herevi, twelve odes of Ezraki written for Togan Shah in Persian were translated into Turkish, the odes were numbered, their meter and rhyme were determined, and then the subjects of the odes were mentioned.

Anahtar Kelimeler

Alparslan, Togan Shah, Ezraki Herevi, Great Seljuk Empire, ode

Kaynakça

• Albayrak, Nurettin, “Enûşirvân”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 2, TDV Yayınları, İstanbul 1995, 255-256.
• Arûzî, Nizâmî, Çehâr Maḳāle (Neşr. Muhammed-i Muîn – Muhammed-i Kazvînî). Tahran: İntîşârâtgâh-i İrân, 1327 hş.
• Avfi, Nureddin Muhammed, Lübâbü’l-elbâb (Tsh. Edward G. Browne). Tahran: İntişârât-i Firdovsi, 1389 hş.
• Batîslam, H. Dilek, “Divan Şiirinin Mitolojik Kuşları: Hümâ, Anka ve Simurg”. Türk Kültürü İnceleme Dergisi III, S. 7 (Aralık 2002):185-208.
• Çağlayan Esen, Pelin Seval, “Fars Şiirinde Mitolojik Kuşlar: Humâ ve Sîmurg (Anka).” Karaman Uluslararası I. Dil ve Edebiyat Kongresinde bildiri olarak sunulmuştur, Karaman, Kasım 07-09 Kasım 2018 586-603.
• Deştî, Alî, Dâiretü'l-Maârif-i Bozorg-i İslâm, Cilt II, Merkez-i Dâiretü'l-Maârif-i Bozorg-i İslâmî, Tahran, 1377 hş.
• Esen, Pelin Seval, “Senâî-yi Gaznevî’nin Gazellerinde Değerli Taşlarla Süslenmiş Beyitler”, e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi 12, S. 4, (Aralık 2020): 1255-1268.
• Hayyâmpûr, Abdurresûl, Ferheng-i Sohenverân. Tahran: Çâphane-yi fecr-i İslâm, 1368 hş.
• Herevî, Ezrakī, Dîvân (Neşr. Saîd-i Nefîsî). Tahran: Çâp-ı Tehrân Musavvir, 1336 hş.
• Kartal, Ahmet, “Karahanlı, Gazneli ve Selçuklu Saraylarındaki Edebi Faaliyetler Üzerine Düşünceler”, Bilig 17, S. 1, (Haziran 2001): 55-70.
• Kayhan Hüseyin, “Selçuklular Devrinde Türk Saraylarında Fars Şâirleri”, Türkish Studies 6, S.1, (Aralık 2011): 1477-1485.
• Levend, Agâh Sırrı, Divan Edebiyatı Kelimeler ve Remizler Mazmunlar ve Mefhumlar. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2017.
• Merçil, Erdoğan, Fars Atabegleri Salgurlular. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1975.
• Nefîsî, Saîd. Tarih-i Nazm u Nesr Der İran u Der Zebân-i Fârsî. Tahran: Çâphâne-yi mervî, 1363 hş.
• Onay, Ahmet Talat, Divan Şiiri Sözlüğü (Haz. Cemal Kurnaz). Ankara: Berikan Yayıncılık, 2013.
• Özgüdenli, Osman Gazi, “Büyük Selçuklu Sultanlarına Ait Farsça Şiirler”, Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi I, S. 2, (Haziran 2014): 39-67.
• Pala, İskender, "Anka (Tasavvuf)", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 3, TDV Yayınları, İstanbul 1991, ss. 201.
• Pala, İskender, Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Kapı Yayınları, 2012.
• Piyadeoğlu, Cihan, “Büyük Selçuklular Döneminde Horasan (1040-1157).” Yayımlanmış Doktora Tezi., İstanbul Üniversitesi, 2008.
• Rypka, Jan, History of Iranian Literature. Hollanda: D. Reidel Publishing Company, 1968.
• Safâ, Zebîhullâh, Tarih-i Edebiyyât der İran ve der Kalemrov-i Zebân-ı Fârsî. C: I-II, Tahran, 1385hş.
• Semerkandî, Devletşâh, Tezkiretu’ş-şuʻarâ. Tahran: Çâp-ı Peyk-i İrân, 1366 hş.
• Sevim Ali ve Erdoğan Merçil, Selçuklu Devletleri Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1995.
• Sinanoğlu, Mustafa, “Hürmüz”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 17, TDV Yayınları, İstanbul 1998, ss. 495-496.
• Tokmak, A. Naci, “Ezrakī-i Herevî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 12, İstanbul 1995, ss. 69-70.
• Tokmak, Naci, “Vâmık ve Azrâ”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 42, İstanbul 2012, ss. 504-505.
• Tolasa Harun, Ahmet Paşanın Şiir Dünyası. Ankara: Akçağ Yayınları, 2001.
• Turan, Osman, Selçuklular Târihi ve Türk- İslâm Medeniyeti. İstanbul: Boğaziçi Yayınları, 1993.
• Uludağ, Süleyman, Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık, 2012.
• Yeşilbudak, Efe, “Büyük Selçuklular Devrinde Horasan’da İlmî Hayat.” Yayınlanmamış Doktora Tezi., Sakarya Üniversitesi, 2022.
• Yıldırım, Nimet, Fars Mitolojisi Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık, 2017.