Alp Arslan’ın Şehzadelik Dönemi ve Doğum Tarihi Meselesi

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 2, 511 - 531, 26.12.2024

Bilal Koç , Tunahan Şahin

https://doi.org/10.48120/oad.1476027

Öz

Alp Arslan, Horasan Hâkimi Çağrı Bey’in oğlu ve Büyük Selçuklu Sultanı Tuğrul Bey’in yeğenidir. Kaynaklarda doğum için H. 420/1029, 421/1030, 424/1032-1033 ve 431/1039 gibi farklı tarihler verilmektedir. Ancak yapılan incelemede bu tarihler arasından 421/1030 tarihinin çok daha güvenilir olduğu anlaşılmaktadır. Dandanakan Savaşı'ndan sonra Selçuklu hanedan üyelerinin bir araya geldiği Merv Kurultayı’nda, Tuğrul Bey'in hizmetine girmiş ve yaklaşık üç sene yanında kalarak oldukça ciddi idari tecrübeler edinmiştir. Çağrı Bey’in 435/1043 tarihinde ciddi bir şekilde hastalanması üzerine ise Horasan’a geri dönmüştür. Aynı tarihte Gazneliler Horasan’a saldırınca, onları mağlup ederek ilk askeri başarısını elde etmiştir. Elde ettiği bu başarı üzerine Çağrı Bey tarafından Büyük Selçuklu Devleti’nin doğu sınırının koruyucusu ilan edilmiştir. Tuğrul Bey’in 442/1050 tarihinde İsfahan’ı kuşatması üzerine, Fars bölgesindeki zengin şehirlerden Fesâ’yı ele geçirip, oldukça yüksek miktarda ganimet elde etmiş ve tekrardan Horasan’a dönmüştür. Karahanlılar ve Gaznelilerle oldukça fazla mücadeleye girmiş ve ciddi başarılar elde etmiştir. İbrahim Yınal’ın 450/1058 yılında isyan edip, Tuğrul Beyi müşkül bir durumda bırakmasıyla, amcasına yardım ederek ve isyanın bastırılmasında önemli bir etken olmuştur. Çağrı Bey’in 451/1059 yılında hayatını kaybetmesiyle veliahdı olarak onun yerine Horasan meliki olmuştur. Çalışmada Alp Arslan’ın şahsiyetinin daha iyi anlaşılabilmesi hedeflenmiştir. Bu suretle Alp Arslan’ın doğum tarihinden başlayarak Horasan meliki olduğu 451/1059 yılına kadarki şehzadelik dönemi ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Alp Arslan, Çağrı Bey, Tuğrul Bey, Selçuklular, Gazneliler

Alp Arslan’s Princedom Period and the Question of His Birthdate

Öz

Alp Arslan was the son of Chaghri Beg, the ruler of Khorasan, and the nephew of Tughril Beg, the Great Seljuk Sultan. Sources give different dates for his birth, such as 420/1029, 421/1030, 424/1032-1033 and 431/1039 AH. However, the date 1030 is considered much more reliable among these estimates. Following the Battle of Dandanaqan, he joined Tughril Beg’s service during the Merv Kurultai, a gathering of Seljuk dynasty members. He remained under his patronage for approximately three years, acquiring significant administrative expertise. When Chaghri Beg became seriously ill in 435/1043, Alp Arslan returned to Khorasan. Around the same time, when the Ghaznavids attacked Khorasan, he defeated them and achieved his first military success. Following this victory, he was appointed as the protector of the eastern border of the Great Seljuk Empire by Chaghri Beg. When Tughril Beg besieged Isfahan in 442/1050, Alp Arslan captured Fesa, a wealthy city in the Fars region, secured substantial spoils, and returned to Khorasan. He engaged in conflicts with the Qarakhanids and Ghaznavids, achieving significant victories. When Ibrahim Yınal rebelled in 450/1058 and left Tughril Beg in a difficult situation, he helped his uncle and was an crucial role in suppressing the rebellion. When Chaghri Beg died in 451/1059, he succeeded him as the heir apparent and became the ruler of Khorasan. This study aims to better understand the personality of Alp Arslan. Thus, starting from the date of Alp Arslan's birth until 451/1059, when he became the ruler of Khorasan, the period of his princedom is analyzed.

Anahtar Kelimeler

Alp Arslan, Chagri Beg, Tughril Beg, Seljuks, Ghaznavids

Kaynakça

• Ahmed b. Mahmûd. Selçuk-Nâme. C. I. haz. Erdoğan Merçil. İstanbul: Kervan Kitapçılık, 1977.
• Akyol, Edip. “Selçukluların Hilafet’le İlk Teması ve Büveyhiler’le İlişkileri”. İSTEM, S. 19 (Aralık 2012), 237-252.
• Bayur, Yusuf Hikmet. Hindistan Tarihi. C. I. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1987.
• Çalışkan, Mehmet. “El-Hüseyni el-Yezdi'nin el-Urâza fi'l-Hikâyeti's-Selcûkiyye adlı Farsça Eserinin Türkçe Tercümesi.” Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi., Marmara Üniversitesi, 2019.
• Deniz, Ahu. “Habîbü’s Siyer Adlı Eserin Selçuklular ile İlgili Kısmının Çeviri ve Değerlendirilmesi.” Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi., Ankara Üniversitesi, 2016.
• el-Bündârî. Zubdetü’n-nusra ve Nuhbetü’l-‘usra: Irak ve Horasan Selçukluları Tarihi. çev. Kıvameddin Burslan. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1943.
• el-Cûzcânî. Tabâkat-ı Nâsırî. terc. Erkan Göksü. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2020.
• el-Hüseynî. Ahbâr üd-Devlet is-Selçukiyye. terc. Necati Lügal. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1943.
• er-Râvendî. Râhat-Üs-Sudûr ve Âyet-Üs-Sürûr. çev. Ahmed Ateş. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2020.
• Gök, Halil İbrahim. “İbn Hallikân’da Selçuklu Biyografileri-II”. Selçuk Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, S. 16 (Aralık 2006): 49-58.
• Göksu, Erkan. Selçuklular Muhteşem Çağın Mütevazi Çocukları. İstanbul: Kronik Kitap, 2019.
• Hudûdü’l Âlem Mine’l-Meşrik İle’l-Magrib. çev. Abdullah Duman ve Murat Ağarı. İstanbul: Ayışığıkitapları, 2020.
• İbn Havkal. 10. Asırda İslâm Coğrafyası: Sûrat El-Arz. terc. Ramazan Şeşen. İstanbul: Yeditepe Yayınları, 2014.
• İbnü’l-Adîm. Bugyetü’t-taleb fî târîhi Haleb: Biyografilerle Selçuklular Tarihi. çev. Ali Sevim. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1982.
• İbnü’l-Esîr. El-Kâmil Fi’t-Tarih: İslam Tarihi. C. IX-X. çev. Abdülkerim Özaydın. İstanbul: Bahar Yayınları, 1991.
• İnalcık, Halil, “Mehmed II”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 28, TDV Yayınları, Ankara 2003, 395-407.
• Kaçkın, Bülent. Selçuklu Hatunları. İstanbul: Bilge Kültür Sanat, 2017.
• Kafalı, Mustafa, “Cengiz Han”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 7, TDV Yayınları, İstanbul 1993, 367-369.
• Kafesoğlu, İbrahim, “Alparslan”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 2, TDV Yayınları, İstanbul 1989, 526-530.
• Kazvinî. Târih-i Güzide. çev. Mürsel Öztürk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2018.
• Kesik, Muharrem. Malazgirt’in Kahraman Kumandanı Sultan Alp Arslan. İstanbul: Okçular Vakfı Yayınları, 2021.
• Köymen, Mehmet Altay. Büyük Selçuklu İmparatorluğu Tarihi. C. I-III. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2021.
• Merçil, Erdoğan. Gazneliler Devleti Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2007.
• Merçil, Erdoğan. Kirmân Selçukluları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1989.
• Mîrhând. Ravzatu’s-Safâ (Tabaka-i Selçûkiyye). terc. Erkan Göksu. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2015.
• Mîrhând. Ravzatu’s-Safâ (Mülûk-i Gazneviyye). terc. Erkan Göksu. İstanbul: Kronik Kitap, 2021.
• Öntürk, Vural. “Târih-i Sistân Adlı Eserin Tercüme ve Tanıtımı.” Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi., Yüzüncü Yıl Üniversitesi, 2016.
• Özbek, Süleyman. “Siyâsetnâmelerdeki Hükümdar Özellikleri Açısından Sultan Alp Arslan”. Oğuz-Türkmen Araştırmaları Dergisi 5, S. 2 (Aralık 2021): 53-76.
• Özgüdenli, Osman Gazi. “Selçuklu Paraları Işığında Çağrı Bey’in Ölüm Tarihi Meselesi”. Tarih Araştırmaları Dergisi 23, S. 35 (Mayıs 2004): 155-170.
• Özgüdenli, Osman Gazi, “Zahîrüddîn-i Nîşâbûrî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 44, TDV Yayınları, İstanbul 2013, 102-103.
• Özkuzugüdenli, Bülent. “Hasan-ı Yezdî’nin Câmi’u’t-Tevârîh-i Hasenî İsimli Eserinin Selçuklular Kısmı.” Yayımlanmamış Doktora Tezi., Marmara Üniversitesi, 2014.
• Piyadeoğlu, Cihan. “Selçuklu Hanedanının Önemli Bir Mensubu: İbrahim Yınal”. Türkiyat Mecmuası 23, S. 2 (Aralık 2013): 117-143.
• Piyadeoğlu, Cihan. Çağrı Bey Selçuklular’ın Kuruluş Hikâyesi. İstanbul: Kronik Kitap, 2020.
• Piyadeoğlu, Cihan. Sultan Alp Arslan Fethin Babası. İstanbul: Kronik Kitap, 2022.
• Reşidü’d-din Fazlullâh. Cami’ü’t-Tevârih Selçuklu Devleti. çev. Erkan Göksu ve H. Hüseyin Güneş. İstanbul: Selenge Yayınları, 2010.
• Şebânkâreî. Mecma’u’l-Ensâb (Hânedanlar Târihi). terc. Fahri Unan. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2021.
• Sevim, Ali, “Garsünni’me”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 13, TDV Yayınları, İstanbul 1996, 386-387.
• Sevim, Ali, ve Erdoğan Merçil. Selçuklu Devletleri Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1995.
• Şeşen, Ramazan. “Alparslan’ın Hayatı ile İlgili Arapça Kaynaklar”. Türkiyat Mecmuası 17, (Aralık 2010): 101-112.
• Şimşir, Mehmet. Sultan Alp Arslan. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Yayınları, 2021.
• Solmaz, Sefer. “Selçuklu Tarihinin Kronoloji Problemlerine Bir Örnek: Selçuk Bey’in Cend’e Göç Tarihi Meselesi”. Tarihin Peşinde Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmaları Dergisi, S. 22 (Ekim 2019): 345-363.
• Turan, Osman. Selçuklular Târihi ve Türk-İslâm Medeniyeti. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2009.
• Zahîru’d-Dîn Nîşâbûrî. Selçuknâme. terc. Ayşe Gül Fidan. İstanbul: Kopernik Kitap, 2018.
• Zeki, İzzetullah. “Sultan Abdürreşîd Dönemi Gazneli Devleti’ndeki Olayların Temel Kaynaklara Yansıması”. Selçuk Üniversitesi Selçuklu Araştırmaları Dergisi, S. 10 (Temmuz 2019): 161-78.