Barsbay Döneminde Mısır’da Beşerî Olayların ve Doğal Felaketlerin Toplum ve İktisadî Hayat Üzerinde Etkileri 1422–1438

Yıl 2007, Cilt: 5 Sayı: 1, 15 - 63, 01.01.2007

İlyas Gökhan

Öz

Bu çalışma, Memlûk sultanlarından Barsbay döneminde 1422–1438 meydana gelen iktisadî buhran ve veba salgınları hakkındadır. Bu dönemde devlet siyasî bakımdan güçlü olmasına rağmen iktisadî açıdan zayıftı. Bu zayıflığın sebepleri idarecilerin yanlış politikalar takip etmelerinin yanında bu süreçte ortaya çıkan kıtlıklardır. İdareciler, iktisadî olaylara müdahale edip, tekelciliğe başvurmuşlardır. Bu durum, ülkenin hem iç hem de dış ticaretini kötü şekilde etkilenmiştir. Nil’in akış düzenin yıllarda farklılık göstermesi ekonomiyi kötü etkiledi. Buna ilaveten Mısır parası istikrarsızdı. İnsanlar fiyatların yüksekliğinden ve enflasyondan sıkıntı çektiler

Anahtar Kelimeler

Memlûk Devleti, Sultan Barsbay, para, kuraklık, pahalılık ve veba salgınları

During the Reign of Barsbay Impacts of Natural Disaster and Human Activities on the Society Economic Life in Egypt. 1422–1438

Öz

This work is about plagues and economic crisis took place during the reign of Barsbay one sultans of Memluk State 1422–1438 . In this period, altough the state was politically strong, it was economically poor. The reasons for economic weakness was the wrong policies the rulers followed and droughts that occurred in this period. The rulers internevened in economic affairs, and established monopolies in many economic activitics. This case effected the domestic badly, as well as the foreign merchants. Nile’s low currents in different years had bad effects on the economy. In addition, Egypyie’s money was not stable. The people were suffering from high pricies and enflation. Furthermore, in this period Egypts suffered from many plagues

Anahtar Kelimeler

Memluk Of State, Sultan Barsbay, coin, drought, enflation and plagues

Kaynakça

• ARIK Feda Şamil, “Selçuklular Zamanında Anadolu’da Veba Salgınları”, DTCF T.A.D., C.XV, Sayı, 26 (1990-1991), s.27-57
• ARTUK, İbrahim, “Fels” Diyanet İslâm Ansiklopedisi (DİA), C.XII, s.309-310.
• AŞUR, Said Abdulfettah, Müctemaü’l-Mısrî Fî Asrı Selatini’l-Memalik, el- Matbaatü’l-İslâmiyetü’l- Hadise, Kahire 1992.
• ___________, el-Asrü-l-Memalikî Mısr ve’ş- Şam, Darü’n- Nahdari’l- Arabiyye, Kahire 1976.
• AYALON, David Neustadt, “ The Plague and its Effect upon the Memlûk Army”, Journal of the Royal Asiatic Society (URAS), 1946, s.66-73.
• EL-AYNÎ, Bedreddin Mahmud b. Ahmed, Ikdu’l-Cuman Fi Tarih Ehli’z- Zeman, Topkapı Sarayı Müzesi, III. Ahmet Kütüphanesi, No: 2911/19, İstanbul.
• EL- BELAZURİ, Fütühü’l-Büldan, ( Çev: Mustafa Fayda), Ankara 1987.
• EL- BİLÎ, Muhammed Berekat, el-Ezmatû’l-İktisadîye ve’l-Evbiye fi Mısri’l- İslâmiyye, Matbaa Camiatü’l- Kahire, Kahire 1986.
• EL- BUŞÎ, Muhammed Abdülhamid, el-İslâm ve’t-Tıb, Kahire 1965.
• ÇETİN Atlan, “Memlûklar Devrinde Karimi Tüccarları” AÜDTCF Tarih AraştırmalarıDergisi, XXII/35, (2004) s.71–87.
• DOLS, Michael W, The Black Death In The Mıddle East, Princeton University Press, Princeton, New Jersey 1977.
• ___________, “The Second Plague Pandemic and Its Recurrences in the Middle East 1347–1894”, Journal of the Economic and Social History of The Orient, 22, s.162–189.
• EMİN, Muhammed Muhammed, Evkaf ve Hayatü’l-İçtimaiye Fî Mısr, H.648– 923/M.1250–1517, Darü’n-Nehzatü’l- Arabiye, Kahire 1980.
• el-ENSARÎ. ZEKERİYA, Tuhfetü’r-Ragibin fî Beyani Emrü’t-Tavain, Mahdut, Darü’l-Kütübü’l- Mısriyye, 20732 B.
• FLİNN M.W, “Avrupa ve Akdeniz Ülkelerinde Veba”, ( Çev: Nemciye Alpay), Tarih ve Toplum, S.39, Mart 1987, s.25–30.
• GANİM, Hamid Zeyyan, el-Ezmatu’l- İktisadîye ve Evbiye fi Mısr Asrı Selatin’l- Memalik, Mektebetü’l- Alemiyye, Kahire 1976.
• GÖKHAN, İlyas, 13. ve 14. Yüzyıllarda Mısır ve Suriye’de Vebalar, Krizler ve Kıtlıklar, Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Elazığ 1998.
• HINZ, Walter, İslâmda Ölçü Sistemleri,( Çev: Acar Sevim), Marmara Üniversitesi Yayını, İstanbul 1990.
• HOCA SADETTİN EFENDİ, Tacü’t-Tevarih, (Haz. İsmet Parmaksızoğlu) C.II, Kültür Bakanlığı Yayını, Eskişehir 1992.
• HOLT P.M., Haçlılar Çağı, ( Çev. Özden Arıkan), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1999.
• İBNÜ’L- ESİR, İslam Tarihi ( El- Kamil Fi’t- Tarih) C.X (Çev: Abdülkerim Özaydın),1991, C.XII, ( Çev: Ahmet Ağırakça- Abdülkerim Özaydın ), Bahar Yayınları, İstanbul 1987. İBN HACERÜ’L- ASKALANÎ, İnbâü’l-Gumr bi-Ebnâi’l-Umr
• (Neşr:Abdülvahab el- Buharî), C.VIII, IX , Darü’l- Kütübi’l- İlmiye, Beyrut 1986.
• ___________, Bezlü’l-Mâun Fî Fadli’t-Tâûn, ( Tahkik: Ahmet A’sam Abdülkadir el- Katib), Darü’l- Asımeye el- Memleketü’l- Arabiye es- Suudiyye, Riyad H.1411.
• İBN İYAS, Beda’ıuz-Zuhur, Matba Şa’b, Kahire1960. ( Muhtasar)
• ___________, Beda’ıuz-Zuhur, Bi’l- Matbaatü’l-Kebiriye, Bulak - Kahire H.1311.
• İBNÜ’L- KESİR, el-Bidaye ve’n-Nihaye ( Çev: Mehmet Keskin), C.VII, İstanbul 1995.
• İBN MEMMATÎ, Kitabu Kavanîni’d-Devanîn, (Tahkik: el- Emir Ömer Tosun), Mektebetü’l- Medboli, Kahire 1991.
• İBN TAGRİBİRDÎ, en-Nücumü’z-Zahire fi Mülüki Mısr ve’l-Kahire,( Neşr: Muhammed Hüseyin Şemseddin), C.XIII; XIV, Beyrut 1992.
• ___________, Havadisü’d-Duhur mada’l-Eyyamü’s-Şühûr, C.I, ( 845–856 ) (Editör: William Popper), California 1930.
• KALKAŞANDÎ, Ebu’l- Abbas Ahmet b. Ali, Subhu’l-A’şa Fi Sına’ti’l- İnşa, (Neşr: M. H. Şemseddin), C.III Beyrut 1987.
• KANAT, Cüneyt, “Makrîzî’nin Kitâb es-Sulûk’undaki Osmanlılar İle İlgili Kayıtlar” Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, IV, İzmir, 2000, s.225-256.
• KASIM, Abduh Kasım, en-Nil ve’l-Müctemaü’l-Mısri Fi Asrı Selatini’l- Memalik, Darü’l-Maarif, Kahire 1978.
• KASIMOĞLU Ömer, “Veba” İnfeksiyon Hastalıkları”, (Dzl. E.T. Çetin), III. Baskı, İstanbul 1979.
• KÂŞİF, Seyide İsmail, Mısr Fi Asrı Ihşidiyyîn, Kahire 1950.
• KAVAKÇI, Yusuf Ziya, Hisbe Teşkilatı, Bir İslam Hukuk ve Tarih Müessesesi Olarak Kuruluş ve Gelişmesi, İstanbul 1973.
• KOPRAMAN, Kazım Yaşar,” Mısır Memlükleri (1250–1517)” Doğuştan Günümüze Büyük İslâm Tarihi, Çağ Yayınları, C.VI, İstanbul 1987.
• ___________, “al-Malik al-Mu’ayyad Şayh al-Mahmudî Devrinde (1412– 1421) Mısır’ın Malî ve İktisadî Durumuna Umumî Bir Bakış” İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Enstitüsü Dergisi, Sayı,10–11, Sene 1979–80, İstanbul 1981, s.153–176.
• ___________, Mısır Memlükleri Tarihi, Şeyh Müeyyed Mahmut Dönemi, 1413–1422, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1988.
• KORTANTAMER, Samira “Memlûk Tarihçiliğine Genel bir Bakış” Ege Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi Tarih İncelemeleri Dergisi, C.I, İzmir 1983, ss.31– 35
• ___________, “Memlûk Tarihçiliğinde Bir Üslup Unsuru: El- Acaib ve’l- Garaib”, Ege Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi Tarih İncelemeleri Dergisi, C.IX, İzmir 1994, s.69-87.
• KRAMER J. H., “Nil”, İA, C.VI, s.276-282
• LAPİDUS, Ira Marvin, Müslim Cities in the Later Middle Ages, Harvard University Pres, Cabridge Massachusette 1967.
• LOPEZ, Robert, Harry Mıskımın, Abraham Udovitch, “England to Egypt, 1350–1500: Long – Term Trends and Long - Distance Trade”, Studies in the Economic History of the Middle East, School of oriental and African Studies University of London, 1978, ss.93–128.
• el- MAKRÎZÎ, Takiyeddin Ahmet, Kitabü’s-Sülûk li-Ma’rifet Düveli’l-Mülûk, C. IV ( Neşr :Said Abdülfettah Aşûr), Kahire 1973.
• ___________, Kitabû İgasetü’l-Ümme bi Keşfî’l-Gumme ( Neşr. M.M. Ziyade- Cemaleddin Muhammed eş-Şeyyal ), Kahire 1940.
• ___________, Kitabü’l-Mevaiz ve’l-İtibar fî Zikri’l-Hıtat ve’l-Asar, C.I, Beyrut trhsz.
• ___________, “el-Nukûd el-Kadime ve’l-İslâmiye” ( Türkçeye çeviren ve notlar ekleyen İbrahim Artuk), Belleten, C.XVII, Sayı,67, Ankara 1953, s. 367–391.
• MENEMENLİ, N, “Veba” Türk Ansiklopedisi, C.XXXIII, MEB Yayını, Ankara 1984, s.272.
• NECİDÎ, Muhammed b.Muhammed b. Ali, en-Nizamü’n-Nakda’l-Memlûkî, 1250-1517, Mektebetü’l- Abîkan, Riyad 1993.
• NEİLL William H.Mc, Plagues and Peoples, Basıl Blackwell, Oxford 1977.
• ONUL Melahat, Sistematik İnfeksiyon Hastalıkları, II. Baskı, Ankara 1983.
• ONUL, Behiç İnfeksiyon Hastalıkları, Ankara 1953
• ORUC BEY, Oruç Beğ Tarihi, (Baskıya Hazırlayan: Nihal Atsız), Tercüman 1001 Temel Eser.
• ÖZDEMİR, Hikmet, Salgın Hastalıklardan Ölümler, 1914–1918, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2005.
• PANZAC, Daniel, Osmanlı İmparatorluğunda Veba (1700–1850), (Çev. Serap Yılmaz), İstanbul 1997.
• POOLE, Stanley Lane, M.A. Litt. D, A History Of Egypt in the Middle Ages, Press of Second , London 1914.
• SAHİH-İ BUHARÎ, C.XII, ( Tercüme: Mehmet Sofuoğlu), İstanbul, 1988.
• SAHİLLİOĞLU Halil. “ Dirhem” Diyanet İslâm Ansiklopedisi, C.IX, s.369– 371.
• ___________, “ Dinar” Diyanet İslâm Ansiklopedisi, C.IX, s.352–355.
• SUYUTÎ, Celaleddin, Hüsnü’l-Muhadara fi Ahbari Mısr ve’l-Kahire, Matbaatü’l-Mevsu’at, Mısır Trhz.
• TEKİNDAĞ, Şehabeddin, “Memlûk Sultanlığı Tarihine Toplu Bir Bakış”, İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, S.25, İstanbul Mart 1971, s.1–38.
• ___________, “XIV. Asrın sonunda Memluk Ordusu” İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Tarih Dergisi, İstanbul Eylül, 1960, C.XI, Sayı 15, s.85–94.
• TUNCER A., Toplum Sağlığında Enfeksiyon Hastalıkları ve Korunma, II.Baskı, Ankara 1983
• UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı “XV. Yüzyılın İlk Yarısı İle XVI. Yüzyılın Başlarında Memlûk Sultanlarının Yanına İltica Etmiş Olan Osmanlı Hanedanına Mensup Şehzadeler” Belleten, C.XVII, Ankara Ekim 1953, Sayı, 68, s.519–535.
• ÜLGEN, Hilmi Ziya, Darlık Buhranları ve İslâm İktisat Siyaseti, Mayaş Yayınları, Ankara 1984
• “Veba” Meydan Larousse, C.XII, s.551.
• ”Veba” Ana Britannica, C.XXI, s.553.
• “Veba” Büyük Larousse, C.XXIII, s.121.
• ZAHİRÎ Halil b. Şahin, ez-Zubdetü Keşfü’l-Memalik, (Neşr: Paul Ravaisse) Paris 1894.