1920 Telafer Ayaklanması

Yıl 2009, Cilt: 6 Sayı: 1, 157 - 169, 01.01.2009

Şennur Şenel Asra Sayhood

Öz

Makalemizde, I.Dünya Savaşı’nın sonucuna bağlı olarak İngiltere’nin, 20. yüzyılın başlarında Irak’ta kurduğu manda yönetimine karşı Irak halkının direnişinin sembolü haline gelen Telafer ayaklanması ele alınmaktadır. Söz konusu edilen ayaklanma, Irak’ta işgalci İngiliz askeri yönetiminin, İngiltere çıkarlarını üstün ve birincil nitelikte görerek, ülke ve halk çıkarlarını geri plana atması neticesinde 4 Haziran 1920’de Telafer coğrafyasında meydana gelmiş ve kayıtlara “Telafer Devrimi” veya “Kaçakça İsyanı” adı ile geçen direniştir. İsyanın merkezi olan Telafer’in, Anadolu’ya yakınlığı, Ankara Hükümeti ile vatanperver Irak halkının ilişkileri ve gördükleri destek bağlamında önem arz etmektedir. Yabancı işgaline karşı yapılan bu ayaklanma ile bölgedeki Türkmen ve Arap aşiretlerinin tümü tek vücut haline gelmiş ve ortak hareket etmiştir. Bu itibarla Telafer ayaklanması, bölgenin tüm farklılıklarına rağmen sosyal, etnik ve siyasi anlamda birliğini ifade etmesi açısından son derece dikkate değer bir direniştir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, İngiltere, Ortadoğu, Irak, Telafer

1920 Telafer Riot

Öz

In our article the Telafer riot is tackled which is the symbol of the resistance of Iraq’s people against the mandatory rule set up by England as a result of World War I at the beginning of the 20th century. One of the riots broken out in the area of Telafer on the 4th of June 1920 is called “The Revolution of Telafer”or “Kaçakça Riot”. This riot broke out due to the invader British military administration which gave priority to the benefits of Britain and ignored the interests of the inhabitants and country. Telafer, which was the center of the riot, has become the connection point between the resisters against the British invasion and Ankara government because of its closeness to Anatolia. Turkoman and Arab tribes living in the region have formed a unity and acted together with this riot against the invasion of the foreign forces. For that reason, Telafer riot is a resistance which is worth paying special attention as it expresses the social, ethnic and political unity in spite of all the differences of the region

Anahtar Kelimeler

Ottoman State, England, Middle East, Iraq, Telafer

Kaynakça

• Abuşi El-Talleferli, Ismail Kahtan, Sawrat Telafer 1920 ve El-Harekât El- Vataniye El-Uhra fi Mıntıkat El-Cezira, Bagdad, Matbaat El-Ezhar, ُ1969.
• Açıkkapu, Ejder, “Irak Devleti Tarihi (Saddam Hüseyin Dönemine Kadar)”, Basılmamış Yüksek lisans Tezi, Fırat Ün. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ, 2000
• Ahmetbeyoğlu, Ali-Hayrullah Cengiz-Yahya Başkan, Irak Dosyası I, İstanbul, Tarih ve Tabiat TATAV Yay., 2003.
• Aydın, Sinan, “Türkiye’nin Irak Politikası ve Bu Sürecin Türkmenlere Etkileri”, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, Ortadoğu ve İslam Ülkeleri Enstitüsü, İstanbul, 2003.
• Çetinkaya, Sevgi, “Musul Sorunu”, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü, İstanbul, 1989.
• Çim, Nurgül, “Basında Mondros Mütarekesi”, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun, 2002.
• Duman, Selçuk, “Irak 1908–1923”, Basılmamış Doktora Tezi, Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ, 2003.
• El-Hasani,Abdul Razzak, Sawrat El-Najaf Bade Maktal Hakimuha El-Kaptin Marshal, El-Tabaa El-Rabia, Sayda, Matbaat El-İrfan, 1982.
• El-Jumaıly, Qassam KH.- İzzet Öztoprak, Irak ve Kemalizm Hareketi (1919– 1923), Ankara, Atatürk Araştırma Merkezi, 1999.
• El-Seyid Wehab, Mohammed Yunus, Tarih Telafer Kadima ve Hadisa, Cuz El- Awal, Musul, Matbaat El-Cumhuriya, 1967.
• Feyaz, Abdullah, El-Sawra El-Irakiye El-Kubra Sene 1920, El-Tabaa 2., Bagdad, Matbaat Dar El- Salam, 1957.
• Foster, Henry, Neşat El-Irak El-Hadis, Tercume: Selim Taha El-Tikriti, El-Cuz El-Evvel, Matbaat Dar El- Şwon El-Sakafiya, Bagdad, 1989.
• Hürmüzlü, Habib, “Türkmen Şehri Telafer ve Yabancı İşgaline Karşı Irak’ta İlk Ayaklanma”, Ortadoğu Analiz, (Aylık uluslar arası ilişkiler Dergisi), C.1, S.5, ORSAM, Ankara, 2009
• İmamzade, Meryem, Irak Dosyası, I. Basım, İstanbul, Akabe Yay., 1986.
• İnsan Hakları Avrasya Federasyonu, Kerkük İnsan Hakları Raporu, Ankara, Türk Dünyası İnsan Hakları Derneği, 11 Mart 2007.
• Jamal, Wamiz- Şafik Abdul Razzak, Ganim Mohammed Salih, El-Tatawr El- Siyasi El-Muasır fi El-Irak, Bagdad, Tarihsiz, s. 90.
• Jamil, Huseyin, El-Irak Şahada Siyasiye 1908–1930, London, Dar Allam li’l- tibaa, 1987.
• Jawad, Mustafa, Mucez Tarih El-Turkman fi El-lrak, El-Cuz El-Awal, Bagdad, Matbaat El-Marif, 1960.
• Kazanci, Fuad, El-Irak fi El-Wesaik El-Britanya (1905–1930), Dar El-Mamun li’l-Neşr, Bagdat, 1989.
• Koçak, Arif, Türk -Arap İlişkileri, Ankara, Genkur. Basımevi, 1976.
• Kürkçüoğlu, Ömer, Osmanlı Devleti’ne Karşı Arap Bağımsızlık Hareketi 1908- 1918, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yay., Ankara, 1982.
• L.Bell, Gertrude, Mezopotamya’da 1915–1920 Sivil Yönetimi, Çeviren: Vedii İlmen, I.Basım, İstanbul, Yaba Yayınları, 2004.
• Marufoğlu, Sinan, Osmanlı Döneminde Kuzey Irak ( 1831-1914), İstanbul, Eren Yay., 1998, s. 25.
• Özcan, Mesut, Sorunlu Miras Irak, I. Basım, İstanbul, Küre Yay., 2003.
• Özdağ Ümit, Telafer Bir Türk Kentinin Amerikan Ordusu ve Peşmergelere Karşı Savaşı, Ankara, 21. Yüzyıl Türkiye Enstitüsü, 2008.
• Saatçi, Suphi, Tarihi Gelişim İçinde Irak’ta Türk Varlığı, İstanbul, 1996.
• Turan, Betül , “Irak’ta Türkmenlerin Var Olma Mücadelesi”, Global Strateji Dergisi, Say.13, Yıl. 4, 2008.