Erken Ortaçağlarda Irak’ın Meşhur Şehri el-Hîre

Yıl 2010, Cilt: 6 Sayı: 2, 117 - 143, 01.05.2010

Abdulhalik Bakır

Öz

Irak’ın İslam öncesi dönemdeki en meşhur şehirlerinden olan el-Hîre, mevki olarak bugün anılan ülkenin güneyinde bulunan Kûfe ve Necef şehirlerinin yakınında yer almaktaydı. Şehirde Lahmîler, başta olmak üzere çeşitli Arap kabileleri tarafından kurulan bir beylik sıfatıyla Menazire şehir devleti dış ilişkiler bakımından İran kökenli Sasanîler’e bağlıydılar. Ayrıca Bizans’a bağlı Gassâniler ve Mekke’de hüküm süren Kureyş kabilesiyle de siyasî ve ticarî ilişkileri vardı. Bu iki Arap beyliği bazen de Sasanî ve Bizans devletleri ile olan sıkı ilişkilerinden dolayı savaş halinde hayatiyetlerini sürdürüyorlardı. İşte Erken Ortaçağların bu karmaşık siyasî ortamı içerisinde el-Hîre şehri anılan dönemin uygarlığı çerçevesinde sadece siyasî, ekonomik, sosyal, kültürel ve hatta etnik ve dinî yönden önemli bir birikim ve etkinliğe sahne olmamış, aynı zamanda kendisinden sonra Hz. Ömer döneminde kurulan Irak’ın diğer şehirleri Kûfe, Basra ve Necef gibi şehirleri de bütün boyutlarıyla etkilemiştir

Anahtar Kelimeler

Irak, el-Hîre, en-Necef, Lahmîler, Sâsânîler, Bizans

Kaynakça

• Abdulhamid, Sa’d Zağlul, Fi Târih’il-Arab Kable’l-İslâm, Beyrut, (Trz.).
• Ağırakça, Ahmet, T. D. V. İslâm Ansiklopedisi, Gassânîler Maddesi, İstanbul, 1996, c. XIII, s. 397-398.
• el-Âlûsî, Mahmud Şükri, Bülûğu’l-Ereb fi Ma’rifeti Ahvâli’l-Arab, Beyrut, (Trz.).
• Aytekin, Ülker, Hz. Osman Zamanında Kûfe, M. Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul, 1995.
• Bâbân, Cemal, Usûlu Esmâ’i’l-Müdün ve’l-Mevâki’ el-İrâkiyye, Bağdat, 1989, c. I, s. 101.
• Bakır, Abdulhalik T. D. V. İslâm Ansiklopedisi, Basra Maddesi, İstanbul, 1992, c. V, s. 109.
• Bakır, Abdulhalik, Hz. Ali ve Dönemi, Ankara, 2004.
• Bakır, Abdulhalik, Klasik İslam Kaynaklarında Amid (Diyarbakır) İle İlgili Bazı Kayıtlar ve Bu Kayıtların Değerlendirilmesi, 1. Uluslar arası Oğuzlardan Osmanlıya Diyarbakır Sempozyumu 20-22 Mayıs 2004 Bildiriler, Diyarbakır, 2004, s. 842.
• Bakır, Abdulhalik, Ortaçağ Tarih ve Medeniyetine Dair Çeviriler II, Ankara, 2008.
• Berro, Tavfîk, Târihu’l-Arap el-Kadîm, Beyrut, 1996.
• Ca’ît, Hişam, el-Kûfe Neş’tü’l-Medinieti’l-Arabiyyeti’l-İslâmiyye, Beyrut, 1993
• el-Câhız, “Yurtlar ve Ülkeler”, (Çev. Abdulhalik Bakır), Ortaçağ Tarih ve Medeniyetine Dair Çeviriler II, Ankara, 2008, s. 231.
• el-Câhız, el-Beyân ve’t-Tebyîn, (Thk. Hasan es-Sendûbî), Beyrut, 1993, c. II, s. 509.
• el-Cenâbî, Kâzım, Tahtitu’l-Kûfe ani’l-Masadıri’t-Târihiyye ve’l-Eseriyye, Bağdat, 1967.
• Çağatay, Neşet, İslâm Öncesi Arap Tarihi ve Cahiliye Çağı, Ankara, 1982.
• ed-Dakûkî, Hüseyin Ali, T. D. V. İslâm Ansiklopedisi, Hîre Maddesi, İstanbul, 1998, c. XVIII, s. 122.
• Günaltay, Şemseddin, İslam Öncesi Araplar ve Dinleri, Ankara, 1997.
• el-Hamevî, Yakut Mucemu’l-Büldân, (Thk. Ferîd Abdulaziz el-Cündî), Beyrut, (Trz.).
• el-Hasenî, Seyyid Abdurrezzak el-Irâk Kadimen ve Hadisen, Beyrut, 1971.
• Havan, Ali, XIII. Yüzyılda Musul, F. Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü (Basılmamış Yüksek Lisan Tezi), Elazığ, 2004.
• el-Hemdânî, Sıfatu Cezîrei’l-Arab, (Thk. David Heinrich Müler, ed: Fuat Sezgin), Frankfurt, 1993.
• İbn Manzûr, Lisânu’l-Arab, c. IV, s. 179, 223-225.
• İbnu’l-Fakîh, Mutasaru Kitâbu’l-Büldân, Leiden, 1302.
• el-Kalkaşandî, Nihâyetu’l-Ereb fi Ma’rifeti Ahvâli’l-Arab, Beyrut, 1984.
• el-Kazvinî, Âsâru’l-Bilâd, ve Ahbâru’l-İbâd, Beyrut, 1998.
• Kister, M. J., “al-Hira. Some notes on its relations with Arabia” in Arabica, XV, Laiden, 1968, 1.
• Kudâme b. Ca’fer, el-Harâc ve Sınâ’atu’l-Kitâbe, (Thk. Muhammed Hüseyin ez-Zebidî), Bağdat, 1981.
• Lammens, Henri, “el-Bâdiye ve’l-Hîre fi Ahdi Beni Ümeyye”, el-Meşrik, XI, Beyrut, 1908, s. 765-773.
• Lassner, J., The Topography of Baghdad in the early Middle Ages, Detroit, 1970.
• Massignon, L., “Explication du plan de Basara”, in Westlöstidhe Abhandlungen Taschudi, Wiesbaden, 1954, reporduit dans Opera Minora, III.
• Massignon, L., “Expplication du plan de Kufa”, Melanges Maspera, Le Caire, 1935-40, vol. 3.
• el-Mesudî, Murûc ez-Zeheb (Altın Bozkırlar), (Çev. Ahsen Batur), İstanbul, 2004.
• Nacji, A. J., Basrah Stady on its Political Social Economic Situation From 295- 447/907-1055, London 1970.
• Naji, J.-Ali, Y. N., “The Sugs of Basrah Commercial Organization and Activity in a Medieval İslamic City”, JESHO, XXIV/3 (1981), s. 298-309 (A. C. Naci ve Y. Ali, Basra Çarşıları Bir Ortaçağ İslam Şehrinde Ticarî Örgütlenme ve Faaliyeti, (Çev. Abdulhalik Bakır-Aliye Aslan), Ortaçağ Tarih ve Medeniyetine Dair Çeviriler I, Ankara, 2008, s. 639-660.).
• Öz, Mustafa, T. D. V. İslâm Ansiklopedisi, Necef Maddesi, İstanbul, 2006, c. XXXII, s. 486.
• Pamukçu, Ekrem, Bağdat’ta İlk Türkler, Ankara, 1994.
• Rice, D. Talbot, “Hira”, Journal of the Royal Central Asian Society, XIX, 1932, s. 143-169.
• Rice, D. Talbot, “The Oxford Excavations at Hira”, Al, I/1 (1934) s. 51-73.
• Rothstein, G., Die Dynastie der Lakhmiden in al-Hira, Berlin 1899.
• Söylemez, M. Mahfuz, Bedevîlikten Hadarîliğe Kûfe, Ankara, 2001.
• Strange, G. Le, Baghdad during the Abbasid Caliphate, Oxford, 1924.
• Strange, Guy. Le., Büldânu’l-Hilâfeti’ş-Şarkıyye, (Thk. Beşîr Fransis-Gorgis Avvâd), Beyrut, 1985
• et-Taberî, Tarihu’l-Ümem ve’l-Mülûk, İran, (Trz.).
• Tellioğlu, İbrahim, Hicrî Birinci Yüzyılda Musul, F. Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi) Elazığ, 1996.
• ez-Zâbit, Şakir Sabır Tarihu’l-Münâza’ât ve’l-Hurûb Beyne’l-Irak ve İran, Bağdat, 1984.
• Zeydân, Circi (Corci), el-Arab Kable’l-İslâm, Beyrut, (Trz.).
• Zeydân, Corci, Tarihu’t-Temeddüni’l-İslâmi, Beyrut, (Trz.).