Emir Abdurrahman Han’ın Afganistan’da Merkezî Otoriteyi Tesis Etme Çabaları

Yıl 2010, Cilt: 7 Sayı: 1, 95 - 118, 01.12.2010

Orhan Yazıcı

Öz

XVIII. yüzyılın ortalarında Kandahar’da bağımsız bir devlet kuran Ahmed Şah Abdalî Dürranî , yirmibeş yıl süren iktidarı neticesinde haleflerine güneyde İndus, kuzeyde Ceyhun, batıda Horasan ve doğuda Pamir yaylasına kadar uzanan muazzam büyüklükte bir ülke ve muktedir bir devlet bırakmıştı. Ancak XIX. yüzyılın hemen başlarında, devrin iki emperyalist gücü olan Rusya ve İngiltere’nin Türkistan ve Hindistan üzerindeki hakimiyet kavgaları, Afganistan’ı “tampon devlet” konumuna getirdi. 1838 ve 1878 yıllarında İngilizler tarafından iki kez işgal edilen Afganistan’da merkezî otorite tümüyle ortadan kalkarken, her vilâyette yerel aşiret reisleri ile “serdar” adı verilen hanedan üyeleri kendi hakimiyetlerini tesis etme yarışına girdiler. Birinci İngiliz işgalinden sonra ülkede merkezî otoriteyi yeniden kuran ve Afganistan’ı tekrar birleştirmeyi başaran Emir Dost Muhammed Han oldu. İkinci İngiliz işgalinden sonra ise bu işi onun torunu Emir Abdurrahman Han üstlendi. Bu çalışmamızda Emir Abdurrahman Han’ın merkezi otoriteye direnen aşiretler ve kendisine muhalif din adamlarına karşı oldukça sert tedbirler alarak ülkesinde merkezî otoriteyi tesis etme yolundaki çabalarını ortaya koymaya çalıştık

Anahtar Kelimeler

Afganistan, Emir Abdurrahman Han, Merkezî Otorite, Aşiret Ayaklanmaları, Dinî Müesseseler

Amir Abdurrahman Khan’s Struggles for Establishing the Central Authority in Afghanistan

Öz

Ahmed Şah Abdalî Dürranî , who had established an independent state in Kandahar in midst of eighteenth century, handed down to his successors such a tremendous country that extended to Indus in South, to Ceyhun in North, to Horasan in West and to Pamir plateau in East and left them a powerful state. However, in the beginnings of 19th century Russia’s and England’s, which were the first imperialist powers of the period, sovereignty struggles over Turkestan and India put Afghanistan in a “buffer state” position. While the central authority in Afghanistan, which had been occupied two times by English in 1838 and in 1878, disappeared wholly, local heads of tribes and dynasty members who were called “serdar” competed with each other in establishing their own sovereignty in every province. After the first English occupation, the person who established the central authority in the country and who managed to unite Afghanistan again was Amir Dost Muhammed Khan. After the second English occupation, his grandson Amir Abdurrahman Khan took over the business. This study aims to present Amir Abdurrahman Khan’s endeavors towards establishing the central authority in his country by means of taking precautions against the tribes who resisted central authority and against the religious functionaries who were opponent to him

Anahtar Kelimeler

Afghanistan, Amir Abdurrahman Khan, The Central Authority, Tribe Rebellions, Religious Institutions.

Kaynakça

• Balfour, B., The History of Lord Lytton’s Administration 1876-1880, London 1899.
• Ferheng, M. Sadık, Afganistan der penç karn-ı ahir I-II, Meşhed 1371.
• Ferrier, J.P., History of the Afghans, London 1858.
• Feyz Muhammed Han, Siracü’t-tevarih I-III, (nşr. M.İ. Şeriatî), Tahran 1373.
• Fletcher, A., Afghanistan: Highway of Conquest, New York 1966.
• Fraser-Tytler, W.K., Afghanistan; A Study of Political Developments in Central Asia, London 1950.
• Ghani, A., “Islam and State-Building in an Tribal Society Afghanistan: 1880- 1901”, Modern Asian Studies, (1978), s.269-284.
• Gubar, G. Muhammed, Afganistan der Mesir-i Tarih, Tahran 1967.
• Hensman, H., The Afghan War of 1879-1880, London 1882.
• Kakar, M. Hassan, A Political and Diplomatic History of Afghanistan 1863- 1901, Boston 2006.
• Lal, M., The Life of the Amir Dost Muhammed Khan of Kabul I, Karachi 1978.
• Lee, J.L., “The History of Maimana in Northwestern Afghanistan 1731-1893”, Iran, Vol.25, (1987), s.107-124.
• Macmunn, G., Afghanistan from Darius to Amanullah, Edinburgh 1929.
• Mir Münşi Sultan Muhammed Han, The Life of Abdur Rahman Amir of Afghanistan I, London 1900.
• Nawid, S., “The State, the Clergy and British Imperial Policy in Afghanistan During the 19th and Early 20th Centuries”, International Journal of Middle East Studies XXIX/4, (November 1997), s.581-605.
• Norris, J.A., The First Afghan War 1838-1842, Cambridge 1967.
• Russia’s March Towards India, Vol I, (By an Indian Officer), London 1894.
• Wahab, S. - Youngermann, B., A Brief History of Afghanistan, New York 2006.
• Wheeler, J.T., Memorandum on Afghan-Turkistan, Calcutta 1869.
• Yazıcı, O., “Birinci İngiliz-Afgan Savaşı ve Sonuçları”, Afganistan Üzerine Araştırmalar, İstanbul 2002, s. 51-82.
• Yazıcı, O., “Gılcayların Menşei”, Ortadoğu Araştırmaları Dergisi IV/1, (Elazığ, Ocak 2006), s. 31-50.