Tevrat, İncil ve Kur’ân-ı Kerîm’deki Kölelik Kavramı Üzerine Bazı Düşünceler

Yıl 2012, Cilt: 8 Sayı: 1, 1 - 33, 01.01.2012

Canan Kuş

Öz

Bu çalışma, Tevrat, İncil ve Kur’ân-ı Kerîm’de geçen kölelik kavramı hakkında bazı değerlendirmeleri içermektedir. Çalışmanın içinde bu üç kitaba göre köleliğin nedenleri, amacı, hakları gibi bazı öğeleri ortaya çıkarıp, değerlendirmeye gayret edilmiştir. Kölelik anlayışı insanlık tarihinde çok eskilerden itibaren yerini almıştır. Sosyal hayatta yer alan bu anlayışın hangi amaçla kullanıldığı ve nedenleri çeşitlidir. Kölelik bir yandan insan hür iradesine zincir olarak vurulurken, diğer yandan insanlığın yaşam idamesi için vazgeçilmez olan ekonomik yapının temelindeki işgücü olarak değerlendirildi. Böylece insanoğlunun üstün olma hırsı, kişiyi bir başka kişiye ezdirme durumunu ortaya çıkarmıştır. İşin özünde emek gücü ve bu emeğin haklı karşılığı olması gerekirken, İnsanoğlu -gücü ve üstünlüğü elinde tutma kaygısıyla- güçsüzü tasarrufu altına almayı tercih etti. Kutsal kitapların insanlığa gelmesindeki amaç, yaşam reçetesi sunmak ve toplumun içinde bulunduğu durumu bir sistematiğe yerleştirmektir. Pek çok konuları içine alan bu kitaplar, günümüz itibariyle kabul edilmez olan, köleliğe de yer vermiştir. Ancak köleliğin kabul edilmez bir yapılanma aşamasına getirilmesindeki ana unsur, yine insanın kendisidir. Zira Yaratıcının gönderdiği kitaplarda kölenin diğer adının işgücü, emek, yardımcı olduğunu görmek mümkündür. İnsanoğlu, kendisine indirilen kutsal kitaba uyması gerekirken, hâlihazırda yaşadığı ve işine gelip de kaybetmek istemediği düzen söz konusu olduğunda, indirilen kitapları kendine göre yorumlamıştır. Kölenin adının işgücü olması gerekirken ve bu kutsal kitaplarda hizmet ehlinin bazı haklara sahip olması söz konusuyken, kölelik tam anlamıyla güçlünün çıkarlarına göre kullanılmış ve adlandırılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tevrat, İncil, Kurân-ı Kerîm, Köle, Kölelik, Cariye, Kölelik Nedenleri, Köle Haklar

Some Reviews about the Concept of Slavery Which Appears in the Torah, the Bible and the Quran

Öz

This study contains some reviews about the concept of slavery which appears in the Torah, the Bible and the Quran. It was aimed in the study to reveal some elements such as the rights, the objectives and the reasons of slavery with respect to these three books. The concept of slavery has taken place in human history long ago. The reasons and the aims of this concept’s usage are various. Slavery has been used as a chain for human’s free will, on the other hand, it was put to use as the labor force which is the indispensable foundation of economic structure of the maintenance of life. Thus, the ambition of being superior caused to make somebody torture another person. Essentially, labor power should have been valued, however, human being – fearing of losing the power and superiority- has preferred possessing the weak. Purpose of the holy books is to provide a prescription for life and to systemize the living conditions of the society. These books covering many topics have also included slavery, which will not be accepted as of today. However, it is the human being who is the primary factor to cause the slavery come to an unacceptable construction phase. It is possible to see that in the holy books slave’s other names are labor power, labor, and helper. Instead of complying with the doctrines of the holy book, human being has interpreted the holy book on his own in order not to lose the order that appeal to him. While the name of the “slave” should have been “labor power” and he should have had some rights with respect to holy book, slavery has been used and named according to the benefit of the powerful people.

Anahtar Kelimeler

Torah, the Bible, Holy Qur'an, Slave, Slavery, Concubine, Causes of Slavery, the Slave Rights

Kaynakça

• Abduh, Muhammed, Mukaddemetü't- Tefsîr, Tefsîru'l- Kur'ani'l-Azîm, Mısır, 1366.
• Abdulbâkî, Muhammed Fuâd, el-Mu'cemu'l-Mufehres li Elfâzi'l- Kur'âni'lKerîm, İstanbul, 1992.
• Abdülhakim Hasan, Muhammed Abdullah, el-Hürriyâtü'l-Amme fi'l-Fikr ve'nNizamissiyasi fi'l- İslam, Doktora tezi, Ayn şems Üniversitesi, Hukuk fakültesi, Kahire, 1394 / 1974.
• Ağaoğulları, Mehmet Ali, Eski Yunanda Siyaset Felsefesi, Ankara,1989. Akça, Nermin. Vahiy Sürecinde ABD Kökünün Semantik İncelenmesi, Basılmamış Doktora tezi, Ankara, 2004.
• Akdağ, Mustafa, Türkiye’nin İktisadî ve İçtimaî Tarihi, 2 Cilt, İstanbul, 1977.
• Akgündüz, Ahmet – Öztürk, Said; Bilinmeyen Osmanlı, Osmanlı Araştırmaları Vakfı (OSAV), İstanbul, 1999
• Akgündüz, Ahmet, İslam Hukukunda Kölelik-Cariyelik Müessesesi ve Osmanlı'da Harem, İstanbul, 1995.
• Akgündüz, Ahmet, İslam Hukukunda Kölelik-Cariyelik Müessesesi ve Osmanlı'da Harem, OSAV, 1997.
• Akgündüz, Ahmet, İslam Hukukunda ve Osmanlı Tatbikatında Vakıf Müessesi, TTK, Ankara, 1988.
• Akyüz, Vecdi, Nihat, Engin, Bütün Yönleriyle Asr-ı Saadet'te İslam, Beyan Yayınları, İslam Araştırmaları, İstanbul, 2006.
• Albayrak, Halis, Kur'an'ın Bütünlüğü Üzerine (4. Baskı), Şule Yayınları, İstanbul,1998.
• Albayrak, Halis, Tefsir Usulü, Şule Yayınları, İstanbul, Mayıs 2009.
• Aristo, (Çeviri: Mete Tuncay), Politika, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1996.
• Arsel, ilhan, Şeriat ve Kölelik, Kaynak Yayınları, 1997.
• Askalânî, İbni Hacer, Buluğu'l-Meram Terceme ve Şerhi, İstanbul, 1967. Atay, Hüseyin-Mustafa Atay-İbrahim Atay, Arapça-Türkçe Büyük Lügat, Hilal Matbaası, Ankara, 1981.
• Ateş, Ali Osman, Asr-ı Saadette Dinler ve Gelenekler, Beyan Yayınları, İstanbul,1994.
• Ateş, Süleyman, Kur'an-ı Kerîm ve Yüce Meali, Yeni Ufuklar Neşriyat, İstanbul, Tarihsiz.
• Aydın, M. Akif – Hamidullah, Muhammed, “Köle”, İ.A., C. XXVI, İstanbul, 2002
• el-Bagavî, Ebu Muhammed Hüseyin b. Mes'ud el-Ferra eş-Şafii, Mealimu'tTenzil: Tefsiru'l-Bagavî, İhtisar ve Talik Abdullah b. Ahmed b. Ali ez-Zeyd, Darusselam, Riyad.
• Barkan, Ömer, Lütfi, Türkiye'de Toprak Meselesi, Gözlem Yayınları, İstanbul, 1980.
• Belâzurî, Ensâbu'l-Eşraf, Darü'l-Fikr, Beyrut,1996.
• Beydâvî, Kadı, Abdullah b. Ömer, Envâru't-Tenzîl ve Esrâru't-Te'vîl, Dâru İhyâi't-Türâsi'l-Arabiyye, Beyrut (Mecmûatün mine't-Tefâsir), Tarihsiz.
• Buhari, Ebû Abdi'llah Muhammed bin İsmâîl, Sahih-i Buhari Muhtasarı Tecridi Sarih Tercemesi, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1970.
• Cevad, Ali, el-Mufassal fî târihi'l-'Arab kable'l-İslâm, Bağdat üniversitesi yayınları, tarihsiz.
• el-Cevziyye, İbn Kayyım, Ahkamu Ehli'zimme, (tahkik ve ta'lik Suphi Salih), Darü'l-ilm li'l- melayin, Beyrut, 1983.
• Cin, Halil - Akyılmaz, Gül, Türk Hukuk Tarihi, Sayram Yayınları, İstanbul, 2008. Çanga, Mahmut, Kur'an-ı Kerim Lügatı, Timaş Yayınları, İstanbul, 1989.
• Çağatay, Neşet, İslam Tarihi Başlangıçtan Abbasiler'e Kadar, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1993.
• Devellioğlu, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, Aydın Yayınları, Ankara, 1993.
• Dı Marzo, Salvatore, Roma Hukuku, (Çeviren Ziya Umur), İstanbul, 1959.
• Doğan, Mehmet, Büyük Türkçe Sözlük, Rehber Yayınları, Ankara, 1990. Draz, Abdullah, Kur'an'ın Anlaşılmasına Doğru, Mim Yayınları, İstanbul, 1983. Ebu Yusuf, Kitabu'l-Harac, (Çeviri Ali Özek), İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Yayınları, 1970.
• Erken, Arif, Büyük Arapça-Türkçe Lügat, Yasin Yayınevi, İstanbul, 2004.
• Encyclopedia Britannica, Unıted States of America, 1969.
• Esed, Muhammed, Kur'an Mesajı, Meal-Tefsir, Çeviri: Cahit Koytak, Ahmet Ertürk, İşaret Yayınları, İstanbul, 2000.
• Ezherî, Ebu Mansûr Muhammed b. Ahmed, Tezhibu'l-Luga, Muessesetu'lMısrıyyeti'l-Amme, Kahire, 1964-1967.
• Fazlurrahman, Ana Konularıyla Kur'an, (Çeviren: Alparslan Açıkgenç), Ankara, Okulu Yayınları, Ekim 2007.
• Fendoğlu, Hasan Tahsin, İslam ve Osmanlı Hukuku'nda Kölelik, Beyan Yayınları,İstanbul, 1996.
• Feyyûmî, Ahmed b. Muhammed b. Ali, el-Mukarri el-Misbâhu'l-Munîr, Matbaatu Mustafa el-Babî, Mısır, 1931.
• Fîrûzâbâdî, Mecduddîn Muhammed b. Yakub, Kamusu'l-Muhît, MatbaatüsSaade,Mısır, 1913.
• Garaudy, Roger, 20. yy Biyografisi, (2. Baskı) Fecr Yayınları, Ankara, 1999.
• Gemalmaz, Mehmet Semih, İnsan Hakları Belgeleri, Birleşmiş Milletler II. Bölüm, Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, İstanbul 2004.
• Gökberk, Macit, Felsefe Tarihi, Remzi Kitabevi, İstanbul 1999.
• Gövsa, İbrahim Alaaddin, Resimli Yeni Lügat ve Ansiklopedi, İskit Yayınları, İstanbul, 1947.
• Güler, İlhami - Özsoy, Ömer, Konularına Göre Kur'an, Sistematik Kur'an Fihristi (11.baskı), Fecr Yayınları, Ankara, 2005.
• Güriz, Adnan, Hukuk Felsefesi, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, Ankara, 1987.
• Hamidullah, Muhammed, İslam’da Devlet İdaresi, (Çeviren. Kemal Kuşçu), İstanbul, 1963.
• İslam Peygamberi, (Çeviren: Salih Tuğ), İrfan Yayınları, İstanbul 1993.
• el-Hûli, Emin, Kur'an Tefsirinde Yeni Bir Metod, (Çeviren: Mevlüt Güngör), Bayrak matbaası, İstanbul, 1995.
• İbnu'l-Cevzi, Zâdü'l-Mesir fi İlmi't-Tefsir, Mektebetü'l- İslami, Beyrut, 1964.
• İbn Haldun, Mukaddime, (Çeviri: Süleyman Uludağ), Dergah Yayınları, İstanbul, 2004.
• İbn Kudame, Abdullah b. Ahmed, el-Muğni ala Muhtasari'l-Hıraki, Daru Alemi'l -Kütüb, Beyrut, tarihsiz.
• İbn Kesîr, Ebu'l Fida İsmail el-Kureşî ed-Dımeşkî, Tefsîru'l Kur'ani'l Azîm, Dar'ul-Marife, Beyrut, 1987.
• İbn Manzûr, Ebu'l-Fadl Cemâluddîn Muhammed, Lisânu'l-Arab, Daru'l Beyrut, Beyrut, 1955.
• İbn Teymiyye, Mukaddime fî usuli't-Tefsir, Dımaşk, 1936.
• el-İsfahani, Ragıb, Kur'an Istılahları Sözlüğü, Trc. Abdülbaki Güneş, Mehmet Yolcu, Çıra yay. 1. Baskı, İstanbul, Mayıs / 2006.
• İslamoğlu, Mustafa, Hayat Kitabı Kur'an, Gerekçeli Meal-Tefsir, Düşün Yay. 2. Baskı, İstanbul, 2008.
• İzutsu, Toshihiko, Kur'an'da Dini ve Ahlakî Kavramlar (Çev. Selahattin Ayaz), 2. Baskı, Pınar Yayınları, İstanbul, Aralık, 1996.
• Kur'an'da Allah ve İnsan, (Çeviri: Süleyman Ateş), Ankara,1975.
• Karaman, Hayreddin ve diğerleri, Kur'an Yolu: Türkçe Meal ve Tefsir, 3.Baskı, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara, 2007.
• Kırbaşoğlu, Hayri, İslam Düşüncesinde Sünnet, Fecr Yayınları, Ankara, 1993.
• Koçyiğit, Talat-Cerrahoğlu, İsmail, Kur'an-ı Kerim Meali ve Tefsiri, Ankara, 1984.
• Kurtubi, Ebu Abdullah Muhammed b.Ahmed el-Ensarî, el-Camiu li Ahkâmi'lKur'an, Daru'l-Hadis, Kahire, 2002.
• Kutub Seyyid, Fi Zılali'l-Kur'an, (Çeviren. M. Saraç, İ.Hakkı Şengüler, B. Karlığa), Dünya Yayıncılık, İstanbul, 1979.
• Küçük, Abdurrahman, Tümer Günay, Dinler Tarihi, Ocak Yayınları, Ankara, 1993. Malay, Hasan, Çağlar Boyu Kölelik, (Eski Yunan ve Roma), Gündoğan Yayınları, Ankara, 1990.
• Malik, Enes ibni Malik ibni Ebi Amir el-Asbahi, el-Muvatta, (Çeviren: Ahmet Büyükçınar, Yaşar Erol, Ahmet Arpa), Al-Tuğ Yayınları, İstanbul,1982.
• el-Maverdi, Ebu'l Hasan Ali b. Muhammed b. Habib, el-Ahkamu's-Sultaniyye ve'l-Velayetu'd-Diniyye, (Tahkik eden: Ahmed Mübarek el-Bağdadi), Kuveyt, 1409/1989
• Mevdudi, Ebu'l-Ala, Kur'an'ı Anlamak İçin Temel Prensipler, (Çeviren: Mehmet Söylemez), Adana, 1969.
• Kur'an'da Dört Terim, Beyan Yayınları, İstanbul, 1998.
• Tefhimü'l-Kur'an, İnsan Yayınları, İstanbul.
• Mukatil b. Süleyman, Tefsiru Mukatil b. Süleyman (tahkik eden Abdullah Mahmud Şihate) 1. Baskı, İhyâu Dirasi'l- Arabiyye, Lübnan, tarihsiz.
• Mîr, Mustansır, Kur'an'i Terimler ve Kavramlar Sözlüğü, (Çeviren: Murat Çiftkaya), İnkılap Yayınları, İstanbul 1996.
• Naci, Muallim, Lugat-ı Nacî, Çağrı yayınları, İstanbul, 1978.
• Numanî, Şibli, Bütün Yönleriyle Hz. Ömer ve Devlet İdaresi, ( çeviren: Talip Yaşar Alp), Hikmet Yayınları, İstanbul, 1980.
• Oliver, Antonie, Türkiye Seyahatnamesi: 1790 Yıllarında Türkiye ve Osmanlı İmparatorluğu, (Çeviren: Oğuz Gökmen), Işık Yayınları, Ankara, 1977.
• Orhonlu, Cengiz, Osmanlı İmparatorluğunun Güney Siyaseti, Habeş Eyaleti, İstanbul, 1974.
• Ortaylı, İlber, Osmanlı Toplumunda Aile, Pan Yayıncılık, İstanbul, 2000.
• Öztuna, Yılmaz, Büyük Osmanlı Tarihi, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 1994.
• Öztürk, Yaşar Nuri, Kur'an-ı Kerîm ve Türkçe Meali, Yeni Boyut Yayınları, İstanbul, 1998.
• Râzî, Fahruddîn, Ebu Abdillah b. Ömer, et-Tefsîru'l-Kebîr, (Mefatihu'l-Gayb) Bi Matbaati'l Amire Şerefiye, (2. baskı), Baskı yeri yok, 1324.
• Russell, Bertrand, Batı Felsefesi Tarihi, Antik Çağ, (Çev, Muammer Sencer), 2. Baskı, Bilgi Yayınevi, İstanbul,1972.
• Sağlam İnce, Rüveyda, Kur’an-ı Kerîm’de Kölelik Konusu (Yüksek Lisans Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Tefsir Anabilim Dalı, Ankara, 2010.
• es-Sabûnî, Muhammed Ali, Safvetu't-Tefasir, (Çeviren: Sadreddin GümüşNedim Yılmaz), Ensar Neşriyat, İstanbul, 1990.
• es-Sahi, Hasan, el-İslam ve'r-Rıqq, Dâru'l-Kunûz Li's Sekâfe ve'l-Ulûm,1993.
• Sami, Şemseddin, Kamus-ı Türkî, Akdam Matbaası, İstanbul, 1318.
• Sancar, Aslı, Osmanlı Kadını Efsane ve Gerçek, Kaynak Yayınları, Mart,2009, İzmir.
• Osmanlı Toplumunda Kadın ve Aile, Hanımlar Eğitim ve Kültür Vakfı Yayınları, İstanbul,1999.
• Sarı, Mevlüd, el-Mevarid littullâb, Bahar Yayınları, İstanbul, 1982.
• es-Serahsî, Ebû Bekr Muhammed b. Ebû Sehl Ahmed, Kitab el-Mebsut, Lübnan, tarihsiz.
• Seignboss, Charles, Avrupa Milletlerinin Mukayeseli Tarihi, (Çeviren. Samih Tiryakioğlu), Varlık Yayınları, İstanbul, 1960.
• es-Suyutî, Tefsiru Celaleyn, Mektebetü'l- Haşimiyye, Dımeşk, 1369.
• ed-Durru'l-Mensur fi Tefsiri'l-Me'sur, Beyrut, tarihsiz.
• Sosyal Bilimler Ansiklopedisi, Risale Yayınları, Kasım, 1990.
• Eş-Şevkani, Muhammed b. Ali, Fethu'l-Kadir, Daru'l - Marifet, Beyrut, 1973.
• Eş-Şatıbî, Ebu İshâk İbrahim b. Musa, El-Muvafakat fî Usûli'ş-Şerîa (şerh. Abdullah Draz), Beyrut, tarihsiz.
• Şefkatli, Tuksal Hidayet, Kadın Karşıtı Söylemin İslam Geleneğindeki İzdüşümleri, Kitabiyat Yayınları, Ankara, 2006.
• Tabatabâî, M.Hüseyn, el-Mizan fi tefsiri'l-Kur'an, Tahran, tarihsiz.
• et-Taberi, Ebu Cafer Muhammed b. Cerir, Tefsiru't-Taberi, Şeriketi Mektebeti ve Matbaati Mustafa el-Babi el-Mahalli, Baskı yeri yok, 1954.
• Taberi Tefsiri, Çeviren: Hasan Karakaya- Kerim Aytekin, Hisar Yayınları, İstanbul, 1996.
• Tabressi, Şeyh İbn Ali Fazıl b. Hasan, (Ö.548/1153), Mecmeu'l Beyan fi Tefsiri'l-Kur'an, Matbaatü İslâmiyye, Tahran, 1975.
• Tahiroğlu, Bülent, Osmanlı İmparatorluğu'nda Kölelik, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, İstanbul, 1982.
• Toledano, Ehud, Osmanlı Köle Ticareti 1840-1890, Hazırlayan: Y. Hakan Eldem,Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 1994.
• Umur, Ziya, Roma Hukuku, Umumi Mefhumlar-Hakların Himayesi, Beta basınyayın, İstanbul, 1967.
• Ulvan, Abdullah Nasıh, Nizamu'r-Rıqq fi'l-İslam, Kahire,1986.
• Üçok, Coşkun, Ahmet Mumcu, Gülnihal Bozkurt, Türk Hukuk Tarihi, Turhan Yayınevi, Ankara, 2008.
• Yazır, Elmalılı, Muhammed Hamdi, Hak Dini Kur'an Dili, (Sadeleştirenler: İsmail Karaçam, Emin Işık, Nusret Bolelli, Abdullah Yücel, Nedim Yıldız) 1.baskı, Azim Yayınları, İstanbul, tarihsiz.
• Zehebî, M. Hüseyn, etTefsir ve'l-Müfessirûn, Dâru'l-Kütübi'l-Hadîse, 1396/ 1976.