Geç Ortaçağ El-Cezîre Bölgesi Şehirlerinin Fizikî Yapıları Üzerine Bir Değerlendirme

Yıl 2013, Cilt: 8 Sayı: 2, 51 - 67, 01.02.2013

Abdulhalik Bakır

Öz

el-Cezire bölgesi, bir çok faktörle1 birlikte, Dicle ve Fırat nehirlerinin de sunmuş olduğu verimli ve bereketli topraklara sahip olması nedeniyle, tarihin en eski çağlarından beri insanların topluca yerleşip uygarlıklar meydana getirdiği bir coğrafya haline gelmiştir. Tarihi süreç içerisinde, buraya yerleşen insanların bitmez tükenmez çabaları sonucunda, bugün hala ününü ve canlılığını kaybetmeyen ve hatta yeraltı ve yerüstü kaynakları yüzünden dünyanın birçok ülkesinin ilgisini çeken birçok büyüklü küçüklü şehirler kurulmuştur

Kaynakça

• el-ÂLÛSÎ, Bülûğu’l-Ereb fi Ma’rifeti Ahvâli’l-Arab, Beyrut, (Trz.).
• AVCI, Necati, Harran ve Bilginleri, Ankara, 2007.
• BAKIR, Abdulhalik, Ortaçağ İslam Dünyasında Itriyat, Gıda, İlaç Üretimi ve Tağşişi, Ankara, 2000.
• BAKIR, Abdulhalik, Ortaçağ İslam Dünyasında Madencilik ve Maden Sanayi, Ankara, 2002.
• BAKIR, Abdulhalik, Klasik İslam Kaynaklarında Amid (Diyarbakır) İle İlgili Bazı Kayıtlar ve Bu Kayıtların Değerlendirilmesi, T. C. Diyarbakır Valiliği 1. Uluslar arası Oğuzlardan Osmanlıya Diyarbakır Sempozyumu 20-22 Mayıs 2004 Bildiriler, Diyarbakır, 2004, s. 837-848.
• BAKIR, Abdulhalik, Hz. Ali ve Dönemi, Ankara, 2004.
• BAKIR, Abulhalik, Ortaçağ İslam Dünyasında Tekstil Sanayi, Giyim-Kuşam ve Moda, Ankara, 2005.
• BAKIR, Abdulhalik, “Geç Ortaçağlarda el-Cezîre Bölgesinin Dokuma ve Madencilik Endüstrisindeki Kapasitesini Yükselten faktörler”, I. Uluslar arası Mardin Tarihi Sempozyumu Bildirileri 26-28 Mayıs 2006, İstanbul, 2006, s. 99-115. el-BATÂYİNE, Muhammed Dayfallah, “Arap Kökenli Hıristiyanlar ve İslam Fetihleriyle Olan İlişkileri”, (Çev. Abdulhalik Bakır), Ortaçağ Tarih ve Medeniyetine Dair Çeviriler I, Ankara, 2008, s. 271-340. el-BEKRÎ, Mu’cem mâ İsta’cem min Esmâi’l-Bilâd ve’l-Mevâzi’, (Thk. Mustafa es-Sakkâ), Beyrut, 1983.
• CAHEN, Claude, “İzzeddin b.Şeddad’a göre XIII. Asır Ortalarında Cezire”, (Çev. Neşet Çağatay), Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. IV., TTK Basımevi, Ankara, 1953, s. 95.
• ÇEVİK, Adnan, “Ortaçağ İslam Coğrafyacılarına Göre Nusaybin”, Makalelerle Mardin I Tarih-Coğrafya, (Haz. İbrahim Özcoşar), İstanbul, 2007, s. 141-155.
• ÇEVİK, Adnan, “İlkçağlardan Ortaçağın Sonuna Kadar Midyat ve Yöresi (Tur Abdin)’nin Tarihi Coğrafyası”, Makalelerle Mardin I Tarih-Coğrafya, (Haz. İbrahim Özcoşar), İstanbul, 2007, s. 105-130.
• ÇÖHÇE, Salim, “İslam Hakimiyeti Dönemine Kadar, Ana Hatlarıyla Nusaybin ve Çevresi”, Makalelerle Mardin I Tarih-Coğrafya, (Haz. İbrahim Özcoşar), İstanbul, 2007, s. 81-90.
• DEMİRCİ; Mustafa, “Abbasiler Devrinde Mezopotamya’nın (Cezire) Sosyal Tarihi: VIII. Yüzyılda Cezire’de Köylü Hareketleri”, Makalelerle Mardin I Tarih- Coğrafya, (Haz. İbrahim Özcoşar), İstanbul, 2007, s. 243-256.
• ed-DİVECÎ, Said, Tarihu’l-Mavsil, Musul, 1982.
• ERKANAL, Hayat, “Mezopotamya’ya Açılan Kapı: Nusaybin”, Makalelerle Mardin I Tarih-Coğrafya, (Haz. İbrahim Özcoşar), İstanbul, 2007, s. 1-16.
• GÖYÜNÇ, Nejat, T. D. V. İslam Ansiklopedisi, Diyarbakır Maddesi, İstanbul, 1994, c. IX, s. 464-466.
• HALİFE B. HAYYÂT, Tarihu Halife b. Hayât, (Çev. Abdulhalik Bakır), Ankara, 2004.
• HİLL, Donald R., “İlerlemiş Arap Teknolojisi ve Avrupa Mekanik Mühendisliğindeki Etkisi”, (Çev. Abdulhalik Bakır-Pınar Ülgen), Ortaçağ Tarih ve Medeniyetine Dair Çeviriler II, Ankara, 2008, s. 797-812.
• İBN BATTUTA, Rihletü İbn Batuta el-Müsemmât Tühfetü’n-Nüzâr fi Garâibi’l-Amsâr ve Acâibi’l-Esfâr, Kahire, 1938.
• İBN HAVKAL, Suretü’l-Arz, Leiden, 1967.
• İBN HURDAZBİH, el-Mesâlik ve’l-Memâlik, Bağdat, (Trz.).
• İBN HURDAZBİH, Yollar ve Ülkeler Kitabı, (Çev. Murat Ağarı), İstanbul, 2008.
• İBNU’L-BELHÎ, “Farsname,” (Çev. Abdulhalik Bakır-Ahmet Altıngök), Ortaçağ Tarih ve Medeniyetine Dair Çeviriler I, Ankara, 2008, s. 23-148.
• İBNU’L-FAKÎH, Muhtasar Kitâbu’l-Buldân, Leiden, 1302.
• el-İSFAHANÎ, el-Eğâni, Beyrut, 1992.
• KAÇAR, Turhan, “Mezopotamya’da Roma-Sâsânî Çatışmaları: Nusaybin’in Düşüşü”, I. Uluslar arası Mardin Tarihi Sempozyumu Bildirileri 26-28 Mayıs 2006, İstanbul, 2006, s. 131-137.
• el-KAZVİNÎ, Asâru’l-Bilâd ve Ahbâru’l-İbâd, Beyrut, 1998.
• KUDAMA B: CA’FER, el-Harac ve Sınâ’atü’l-Kitâbe, Bağdat, 1981.
• el-MAKDİSÎ, Ahsenü’t-Takâsîm fi Ma’rifeti’l-Akâlîm, Leiden, 1904.
• MARTIN, Chiristopher, “The Battle of Dara July AD 530”, I. Uluslar arası Mardin Tarihi Sempozyumu Bildirileri 26-28 Mayıs 2006, İstanbul, 2006, s. 142- 149.
• MERRİAM, G. C., Webster’s new Geographical Dictionary, “Nusaybin”, Merriam Company, Massachusetts, p. 873.
• OSTROGORSKY, Ostogorsky, Bizans Devleti Tarihi, (Çev. Fikret Işıltan), Ankara, 1999.
• ÖZTEKİN, Mehmet, İbn Cübeyr Seyahatnamesi (Tercüme ve Tahlil), (Basılmamış Yüksek Lisan Tezi), Elazığ, 2001.
• er-REYYİS; Muhammed Ziyaeddin, el-Harac fi’d-Devleti’l-İslâmiyye av et- Tarihu’l-Mallî lli’d-Devleti’l-İslamiyye, Kahire, 1957.
• RIDA, Muhammed Said, “el-A’lâku’l-Hatîre (Kısmu’l-Cezîre) Adlı Eserin Yazımında İbn Şeddâd”, (Çev. Abdulhalik Bakır), Ortaçağ Tarih ve Medeniyetine Dair Çeviriler II, Ankara, 2008, s. 357-424.
• SARIKAVAK, Kâzım, Düşünce Tarihinde Urfa ve Harran , Ankara, 1997.
• STRANGE, Guy Le, Büldânu’l-Hilâfeti’ş-Şarkıyye, (Çev. Beşir Fransis-Gorgis Avvâd), Beyrut, 1985.
• ŞEŞEN, Ramazan, Salahaddin’den Baybars’a Eyyubiler-Memlukler (1193- 1260), İstanbul, 2007.
• ŞEŞEN, Ramazan, Harran Tarihi, Ankara, 1993.
• ŞEŞEN, Ramazan, T. D. V. İslam Ansiklopedisi, Cezîre Maddesi, İstanbul, 1993, c. VII, s. 509-511.
• ŞEŞEN, Ramazan, T. D. V. İslam Ansiklopedisi, Harran Maddesi, İstanbul, 1997, c. XVI, s. 237-239.
• ŞEYHU’R-REBVE, Nuhbetü’d-Dehr fi Acâibi’l-Berr ve’l-Bahr, Beyrut, 1988.
• TAKKÛŞ, Muhammed Süheyl, Tarihu’z-Zenkiyyîn fi’l-Mavsil ve Bilâdi’ş-Şâm, Beyrut, 1999.
• el-VÂKIDÎ, Fütûhu’ş-Şâm, Beyrut, (Trz.).
• YAKUT EL-HAMEVÎ, Mu’cemu’l-Büldân, (Thk.Ferid Abdulaziz el-Cündî, Beyrut, (Trz.).
• ZORLU, Cem, İlk Müslüman Coğrafyacılarına Göre “Diyarbakır”, T. C. Diyarbakır Valiliği 1. Uluslar arası Oğuzlardan Osmanlıya Diyarbakır Sempozyumu 20-22 Mayıs 2004 Bildiriler, Diyarbakır, 2004, s. 849-861.