Büyük Devletlerin Değişmeyen Mücadele Alanı: Ortadoğu

Yıl 2016, Cilt: 10 Sayı: 2, 1 - 39, 01.02.2016

Ali Gökçen Özdem

Öz

Ortadoğu; farklı uygarlıkların filizlendiği, değişik kültürlerin birleştiği ve ayrıldığı, gelişmişlikle geri kalmışlığın tüm boyutunun görülebileceği, tarihin her döneminde çatışmaların ve uyuşmazlıkların eksik olmadığı, dünyanın enerji deposu, kısaca iyi, güzel ve çirkin olarak tanımlanabilecek tüm değerleri kendisinde barındıran, Asya’yı Afrika’ya, Akdeniz’i Hint Okyanusuna bağlayan stratejik bölgedir. Ortadoğu’nun coğrafi sınırları, bölgeye tarihi süreçte egemen olan güçlerin stratejik hedeflerine göre değişiklik gösterdiğinden üzerinde tam mutabakat sağlanmamıştır. Ancak Ortadoğu denilince günümüzde yaygın olarak Arap Yarımadası ile İran’ı kapsayan bölge tanımlanmaktadır. Sanayi devriminden önce, büyük güçlerin enerjiye ihtiyaçları henüz mevcut değilken Ortadoğu hak dinlerinin ortaya çıkış yeri olması nedeniyle büyük devletlerin prestij kazanmak için mücadele ettiği bölge olmuş bu kapsamda Rusya ve Fransa’nın yaratmış olduğu kutsal yerler sorunu, XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti’nin başını ağrıtmıştır. Dönemin diğer iki büyük gücü İngiltere ve Avusturya Macaristan İmparatorluğu’nun da krize müdahil olması ile kriz 1854-1856 Kırım savaşının en önemli nedenlerinden birisi olmuştur. Bölgenin dünya petrol rezervlerinin büyük kısmını ihtiva etmesi nedeniyle, Büyük Devletlerin mücadelesinin şekli ve şiddeti değişiklik göstermeye başlamıştır. Savaş başlıca mücadele vasıtası olarak kullanılmaya devam edilirken, bunun yanında kominizim, liberalizm, demokrasi, vb. ideolojik argümanlar kullanılarak bölgenin sürekli olarak kaynaması sağlanmıştır. Bu kapsamda Ortadoğu’yu dünyanın aktif volkanı olarak adlandırmak yanlış olmayacaktır. Bu incelemede daha çok yabancı kaynaklardan istifade edilerek, tarihsel süreç içinde büyük devletlerin Ortadoğu’da kurmaya çalıştıkları hakimiyet ve kullandıkları vasıtalar incelenerek, günümüze ışık tutabilecek sonuçlara ulaşılmaya çalışılacaktır

Anahtar Kelimeler

Ortadoğu, Osmanlı, Rusya, İngiltere, Fransa, Amerika

The Unchanging Struggle Field of Great Nations: Middle East

Öz

Middle East; where civilizations blossom, where different cultures combine and separate, where developed and underdeveloped could be seen with all their dimensions, without a lack of disagreements and clashes in every era of history, the world’s energy storage; in short, a strategic location sheltering all values considered as beauty and ugly, connecting Asia to Africa, Mediterranean to the Indian Ocean. The geographical boundaries of the Middle East have not been agreed due to the changes in the strategic goals of the dominant powers of the area. However, when Middle East is said, it is extensively defined as the area between Iran and the Arabian Peninsula. Before the Industrial Revolution, when the energy need has not emerged yet for the Great Powers, since the Middle East was the place of birth of the Abrahamic Religions, the area has faced many conflicts reasoned by the prestige hunger of the Great Powers. Due to this reason, the sacred place problem created by Russia and France has given trouble to the Ottoman Empire in the XIXth century. With the interference of The British and the Austria-Hungary Empire into this crisis, it has become one of the main factors of the Crimean War 1854-1856 . Since the region embracing a major part of the oil reserves, the type and the severity of struggle of the Great Powers has started to change. War has been used as a tool of struggle, apart from the war, by using arguments such as Communism, Liberalism, democracy etc. The region has been constantly kept unstable. In this aspect, it is not wrong to describe the Middle East as an active volcano of the world. In this research, using the foreign resources mainly, by analyzing the endeavor of dominance and the means used by the Great Nations in the Middle East, the aim is to obtain results which can enlighten today.

Anahtar Kelimeler

Middle East, Ottoman, Russia, Britain, France, USA

Kaynakça

• Abdelrehim, Neveen Talaat Hassan “Oil Nationalisation and Managerial Disclosure: The Case of Anglo-Iranian Oil Company 1933-1951”(Petrol’ün Kamulaştırılması ve Yönetimsel Açıklaması: İngiliz İran Petrol Şirketi Örneği 1933- 1951), The University of York The York Management School A Doctoral Thesis September 2010
• Aktaş, Gıyasettin “19.Yüzyılda Ortadoğu’da İngiliz-Fransız Rekabeti”, (Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Elazığ 2001
• Albayrak, Mustafa “Osmanlı-Alman İlişkilerinin Gelişimi ve Bagdat Demiryolu’nun Yapımı”,http://dergiler. ankara.edu.tr / dergiler/19/1152/13540.pdf.
• Aldur, Mahmut Sami “58. ve 59. Türkiye Cumhuriyeti Hükümetlerinin Ortadoğu Politikası”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bölümler Enstitüsü, Uluslararası İlişkiler Ana Bölüm Dalı Yüksek Lisans Tezi, Konya 2009
• Altuğ, Yılmaz “Çin, Vietnam, Çekoslovakya ve Ortadoğu Sorunları”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Gazetecilik Enstitüsü Yayınları, İstanbul 1970 Angrist, Michele Penner “The Making of Middle East Politics” (Ortadoğu Politikası Oluşturma), Politics and Society in the Contemporary Middle East (Çağdaş Ortadoğuda Siyaset ve Toplum), İkinci Baskı, Editör Michele Penner Angrist, Boulder USA 2013
• Beyatlı, Aydın“ABD’nin Irak’ı İşgalinin Bölge Ülkelerine Etkisi”,KÖKSAV ebülten, http://www.koksav.org.tr/ebulten/eyl-ek-kas2008/081127_kok_hk-abeyatli. pdf.
• Buenahora, Jaime “The Second Millennium”(İkinci Binyıl), Politics, Ideology, And Religionsi in the Middle East, Editör, Ahmad Kamal, Fairleigh Dickinson University USA May 2010
• Bullard, S. R. “The Middle East, A Political and Economic Survey”(Ortadoğu. Bir Polştik ve Ekonomik İnceleme), London 1958
• Burnett, Eve “The Ancient Middle East”(İlk Çağda Ortadoğu), Politics, Ideology, And Religionsi in the Middle East, (Editör, Ahmad Kamal), Fairleigh Dickinson University, USA May 2010
• Chirol, Valentine “The Middle East Question or Some Problems of Indian Defence” (Ortadoğu Sorunu veya Hindistan Savunmasının Bazı Problemleri), John Murray, London 1903
• Cöhce, Salim “Büyük Ortadoğu Projesi Bağlamında Hindistan ile Ortadoğu Arasındaki Tarihi Bağlar ve Güncel İlişkiler”, Gazi Akademik Bakış, Sayı 2, 2000 Davutoğlu, Ahmet “Stratejik Derinlik”, Küre Yayınları 33. Baskı İstanbul 2009
• Delahunty, Robert J. John Yoo, “The “Bush Doctrine: Can Preventive War Be Justified?”(Bush Doktrini: Önleyici Savaş Haklı Olabilir mi?), Harvard Journal of Law & Public Policy, Volume 32, Number 3, Summer 2009
• Duman, Olcay Özkaya “Yakınçağlarda Osmanlı-Fransa İlişkileri ve Fransa’nın Ortadoğu Diplomasisi”, Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi VI/11, 2009
• Elibüyük, Mesut “Ortadoğu’nun Coğrafya Bakımından Adı, Yeri, Önemi”, Fırat Üniversitesi Ortadoğu Araştırmaları Dergisi I/1 2003
• Fromkin, David “Barışa Son Veren Barış”, 4.Baskı, Epsilon Yayınevi, İstanbul 2004
• Hare, Raymnod A. “American Interests in the Middle East”(Amerika’nın Ortadoğu’daki Menfeaatleri), The Middle East Istitute Washington, D. C. 1969
• Henry, Clement M. Robert Springborg, “Globalization and the Politics of Development in the Middle East” (Globalleşme ve Ortadoğu’daki Politik Gelişme), Cambridge University Press UK 2001
• Hook, Gail Ruth “Britons in Cyprus, 1878-1914” (Kıbrısta İngilizler 1878- 1914 The University of Texas at Austin Doctor Thesis, August 2009 Hurewitz, J. C. “Diplomacy in the Near and Middle East”(Yakın ve Ortadoğu’da Diplomasi), Vol.II Newyork 1956
• Karaçam, Şenay “20. Yüzyıl Başlarında İngiltere’nin Ortadoğu Politikası”, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yakınçağ Tarihi Anabilim Dalı Master Tezi, Ankara 2005
• Keddie, N. R. “Is There A Middle East ?”(Ortadoğu Var mı?), International Journal Middle East Studies 1973
• Kılıç, Davut, “Ortadoğu’nun Dinî Jeopolitiği ve Günümüze Yansımaları Üzerine Bir Deneme”, Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı 13/1, 2008
• Kirişçi, Kemal, “ Türkiye’nin Ortadoğu Politikasının Geleceği”, Günümüzde Türkiye’nin Dış Politikası, Derleyenler: Barry Rubin-Kemal Kirişçi, Boğaziçi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2002
• Kocaoğlu, Mehmet “Uluslararası İlişkiler Açısından Ortadoğu”, Genelkurmay Basımevi, Ankara 1995
• Leslie, Shane, “Mark Sykes: His Life and Letters”(Mark Skys Hayatı ve Mektupları), Cassell and Company, Ltd London 1923
• Mahan, Alfred Thayer, “Retrospect and Prospect” (Geçmiş ve Gelecek) “Basra The Persian Gulf and International Relations” (Basra, Basra Körfezi ve Uluslararsı İlişkiler), Little, Brown, and Company, Boston 1902
• Memiş, Ekrem, “Kaynayan Kazan Ortadoğu”, Çizgi Kitabevi, Konya 2002
• Mirhosseini, Seyed Mohsen, “Evolution of dual containment policy (the policy of Clinton’s administration - Clinton’s doctrine) in the Persian Gulf “(Basra Körfezi’nde İkili Çevreleme Politikasının Evrimi), Global Advanced Research Journal of History, Political Science and International Relations Vol. 2(3) October 2013
• Momayezi, Nasser, “Oil, the Middle East and U.S. National Security”(Ortadoğu’da Petrol ve ABD’nin Ulusal Güvenliği) International Journal of Humanities and Social Science Vol. 1 No. 10; August 2011
• Morrison, S. A. (Stanley Andrew), “Middle East Tensions: Political,, Social and Religious” (Ortadoğuda Tansiyon, Politik, Sosyal ve Dini), Harper & Brothers Publishers New York, 1954
• Mowat, R. C, “Middle East Pespective” (Ortadoğu Perspectifi), Pitman Publishing Cooperation London, 1958
• Nagasawa, Eljl, “The 1919 Revolution as Seen by an Egyptian Child”(Bir Mısır Çocoğu’nun gözünden 1919 yılı Devrimi), https://hermes-ir.lib.hitu.ac.jp/rs/bitstream/10086/14855/1/ chichukai0001500870.pdf.
• Ogen, Olukoya, “The Economic Lifeline of British Global Empire: A Reconsideration of the Historical Dynamics Of The Suez Canal, 1869- 1956”,http://www.sosyalarastirmalar.com /cilt1/sayi5/sayi5pdf/ogen_ olukoya.pdf.
• Ortaylı, İlber, “İkinci Abdülhamit Döneminde Osmanlı İmparatorluğunda Alman Nüfuzu” Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları No:47:9, 100. Doğum Yılında Atatürk’e Armağan Dizisi:24, Ankara 1981
• Özdem, Ali Gökçen, Karadağ‟ın Osmanlı Egemenliğine Karşı Mücadelesi (1830–1878), Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Yayınlanmamış Doktora Tezi, Elazığ 2012