Hatâyî Divanı’nda Zâhid

Yıl 2023, Sayı: 1, 87 - 102, 30.09.2023

Semire Arslan

Öz

Zâhid, Klasik Türk edebiyatında özellikle de klasik şiirde yer etmiş önemli tiplerden biridir. Şairlerin çoğu, divanlarında bilhassa aşkın ön planda olduğu gazellerinde zâhid tipine muhakkak yer vermişlerdir. Bu çalışmada 16.yüzyıl Klasik Türk şiiri şairlerinden önemli bir isim olan Şah İsmail Hatâyî’nin divanında zâhid tipinin nasıl işlendiği ele alınmaktadır. Klasik şiirde şair, kendisini âşık tipiyle özdeşleştirerek zâhidin karşısında yer almaktadır. Zâhid tipi aşka ve âşıklara karşı katı tavrı ve şiddetli düşmanlığıyla şiirlerde yer almaktadır. Çalışma Hatâyî Divanı’nda mezkûr çatışmaların hangi yönleriyle ele alındığını ve zahidin olumsuz niteliklerinin neler olduğunu ortaya koymayı amaçlamaktadır. Bu amaçla zâhidin aşka ve aşığa bakışının nasıl olduğu sorusundan hareket ederek çalışmanın çerçevesi oluşturulmuştur. Hatâyî Divanı’nın dört nüshası incelenerek zâhid ve âşık dikotomisinin yer aldığı beyitler derinlemesine tetkik edilerek analizi gerçekleştirilmiştir. Çalışmanın sonucunda zâhid tipinin Hatâyî Divanı’nda da Klasik Türk edebiyatındaki yaygın kullanımına paralel bir şekilde ele alındığı görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Türk İslam Edebiyatı, Hatayi, Divan, Zahid, Klasik Türk Şiiri

Kaynakça

• Araslı, Hamit. Divan-ı Şah İsmâil Hatâyî. Bakü: Azerbaycan-İran Medenî Alaka Cemiyeti Neşriyâtı, 1957.
• Araslı, Hamit. Şah İsmâil Hatâyî Dehnâme. Bakü: Azerbaycan-İran Medeni Rabıta Cemiyeti, 1948.
• Aslanoğlu, İbrahim. Şah İsmail Hatayi. İstanbul: Der Yayınları, 1992.
• Bice, Hayati. Divanı Hikmet (Hoca Ahmet Yesevi). ed. Hayati Bice. Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları, 2022.
• Cebecioğlu, Ethem (ed.). Tasavvuf Terimleri Deyimleri Sözlüğü. İstanbul: Ağaç Kitabevi Yayınları, 5. bs., 2009.
• Cengi̇z, Muammer. “Mevlânâ’da Zâhid ve Ârif Tipi”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İnsan Bilimleri Dergisi 2/2 (28 Aralık 2021), 283-300. https://doi.org/10.51533/insanbilimleri.1021807.
• Ceyhan, Semih. “Zühd”. DİA. 44/533-535. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• İsmailzade, Rasul. Hatâyî Şah İsmâil Safevî. Tahran: Alhuda, 1382.
• Kara, Mustafa. Tasavvuf Ve Tarikatlar. Ankara: İletişim Yayınları, 1. bs., 1992.
• Maci̇t, Muhsin. Hatâyî Dîvânı . İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2017.
• Mengi, Mine. Divan Şiiri Yazıları. Ankara: Akçağ Yayınları, 3. Baskı , 2014.
• Mevlana, Mecalis-i Seb’a. çev. Dilaver Gürer. Konya Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 2008.
• Pakalın, Mehmet Zeki. Osmanlı Tarih Deyimleri Ve Terimleri Sözlüğü. 3 Cilt. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı, 2. bsl., 1946.
• Pala, İskender. Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Kapı Yayınları, 2018.
• Pala, İskender. “Bezm-i Elest”. TDV İslâm Ansiklopedisi, ts. Erişim 20 Haziran 2023
• Sümer, Faruk. Safevî Devletinin Kuruluşunda Anadolu Türklerinin Rolü. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1976.
• Şah İsmail Hatâyî. Divan-ı Hatâyî. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı, Osman Ergin Yazmaları, 226.
• Şah İsmail Hatâyî. Divan-ı Hatâyî. Kahire: Mısır Milli Kütüphanesi, Türkçe Yazmaları Bölümü.
• Şah İsmail Hatâyî. Divan-ı Hatâyî. İstanbul: Milli Kütüphanesi, Ahi Emiri Manzum Eserler, 622.
• Şah İsmail Hatâyî. Divan-ı Hatâyî. Tahran: İran Kitabhane-i Saltanatî, Türkçe Yazmaları Bölümü, 2194.
• Şentürk, Ahmet Atilla. Klasik Osmanlı Edebiyatı Türlerinden Sufi Yahut Zahid Hakkında. İstanbul: Enderun Yayınevi, 1996.
• Tatçı, Mustafa. Yunus Emre Divanı. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1990.
• Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Marifet Yayınları, Gözd.gçrlm.ilâveli 4. bsk., 1999.
• Uludağ, Erdoğan. “Bir Güzellik Unsuru Olarak Fuzûlî’nin Gazellerinde Saç” Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi [Journal Of Old Turkish Literature Researches] » Makale ». Erişim 20 Haziran 2023. https://dergipark.org.tr/tr/pub/estad/issue/52736/683077.
• Yusuf Has Hacib. Sadeleştirilmiş Kutadgu Bilig. sad. Muzaffer Tunçel. Ankara: T.C.Gençlik Ve Spor Bakanlığı Yayınları, 2019.
• Öntürk Ahmet. “Divan Şiirinde Renkler”. Ulakbilge Dergisi 5/12 (30 Mayıs 2017), 973-982. https://doi.org/10.7816/ulakbilge-05-12-12.