İRAN’IN İDARİ TEŞKİLAT SİTEMİ

Yıl 2020, Cilt: 2 Sayı: 2, 134 - 157, 31.12.2020

Yrd. Doç. Dr. N-erdal Fanid

Öz

“Şahlık” adı altında monarşi ile yönetilen İran, 1979 İslam Devrimiyle teokratik bir devlet sistemini benimsemiştir. İran İslam Cumhuriyeti Anayasası, “İslam Cumhuriyeti” vurgusu yapmakla, alışmış teokratik devlet modellerinden farklı bir rejime geçiş yapmıştır. Teokratik yapıyı temsil eden “İslam” ve demokratik sistemi temsil eden “Cumhuriyet” adı altında bu rejim, haliyle özgün bir kurumsal yapılanmayı da beraberinde getirmiştir. Bu sistemde, teokratik rejime özgü özelliklerle birlikte demokratik devletlerin temelini oluşturan “eşitlik”, “kuvvetler ayrılığı” ve “yargı bağımsızlığı” gibi ilkelere de yer verilmesi görünüşte karma bir siyasal sistemin olduğunu göstermektedir. Bu makalenin amacı, İran İslam Cumhuriyeti’nin idari teşkilat sistemini anayasa ve diğer temel mevzuat esasında açıklayarak bu teşkilat içinde yer alan yerel yönetimler gibi demokratik kurumlarının etkin olup olmadığını açıklığa kavuşturmak olacaktır. Çalışma, idare hukuku disiplini çerçevesinde anayasa ve konuyla ilgili diğer mevzuatı esas alarak hazırlanmıştır. İran, Türkiye ile sınır komşu olmasıyla birlikte, Ortadoğu’da da söz sahibi olan önemli ülkelerinden biridir. Ayrıca İran, Türkiye gibi derin ve köklü bir tarihsel geçmişe ve idari yapıya sahiptir. İslam Cumhuriyeti’nin devlet sistemi ve idari teşkilat sisteminin incelenmesinin bu açıdan Türkiye için yararlı olacağı inancındayız. Araştırmamızda, İslam Cumhuriyeti’ni farklı bir perspektiften ele alarak yeni bir analizle sonuca varmaya çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

iran, idare, hukuk, teşkilat, devlet, sistem

Teşekkür

Dr. Öğr. Üyesi Mehmet Mülazımoğlu (mehmetmulazimoglu@mehmetakif), İİBF, İşletme Bölümü,

THE ADMINISTRATIVE ORGANIZATION SYSTEM OF IRAN

Öz

Iran, which was governed by monarchism called Shahdom, has adopted a theocratic system after 1979 Islamic Revolution. The constitution of Islamic Republic of Iran has switched of e different kind of theocratic state model than usual by emphasizing Republicanism and Islamism at the same time. While Islamism represents the theocratic part, Repuclicanism stands for the democratic side of the new regiöe and as a consequence this new model brings out an unique state structure. Due to the fact that this new model includes the properties of theocratic regime and basic charachteristics of democratic system such as “equality”, “seperation of powers” and “judicial independence” simultaneously, it shows that a mixed political system has been constructed. This article aims to find out whether or not democratic institutions like local administrations in this model are really effective by discussing the administrative organization of Islamic Republic of Iran on the basis of constitution and the other basic legislations. Besides,Iran, which has a deep and rooted history, plays an important role on shaping Middle East policy. Because of the fact that Turkey and Iran has a strong relations since past, we believe that our research will bring light Turkey’s middle east policy.

Anahtar Kelimeler

Iran, Administrative Organization, Administration, Constitution, State System

Kaynakça

• Akhoondi, A. A. (2008) Asib Shenasiye Model Şehr Dar İran, Pejooheshhaye Joqhrafyayi, Shomare 63, Bahar/1387, https://journals.ut.ac.ir/article_19268_f0c6d74a5e272ff4941f9ca25c09ded9.pdf erişim: (24.08.2020)
• Avni İ. (20209), İslam Ansiklopedisi, Cilt 13, Türkiye Diyanet Vakfı, https://islamansiklopedisi.org.tr/gaybet--sia (erişim: 17.05.2020)
• Bağ, M. (2020), İran Devrim Muhafızları Ordusu ne kadar güçlü, faaliyetleri neler?, https://tr.euronews.com/2020/01/07/abd-nin-teror-orgutleri-listesine-aldigi-iran-devrim-muhafizlari-ordusu-nedir (erişim: 01.11.2020)
• Beheshti Seresht, M. ve SÂBER, H. (2014-2015), Tarikhche-ye Tedvin-e Qanoone Esasi-i Cumhuriye Eslami İran (İran İslam Cumhuriyetinin Anayasasının Tedvin Tarihi), Feslname Jarfa Pejoohesh, Sâle 2, Shomare 2-3, http://tarikhname.ri-khomeini.ac.ir/article_14063_2ee85f46c3cab1469c38610c78d6c60a.pdf (erişim: 03.05.2020)
• Cannati, A. (2020), Ehemiyyet-e Meclis-e Khobregan, Dabirkhaneh Meclis-i Khobregan (Uzmanlar Meclisi Sekretaryası), http://www.majlesekhobregan.ir/fa/ashnayibamajlesView.html?ItemID=3286 (erişim: 20.09.2020)
• CHAMLI, M. (2016), Hoze-i Mesuliyet-i Sepah Pasdaran Tebq-e Qanun-e Esasi, Merkez-i Motallat-e Tebriz, http://tebaren.org/fa/?p=253 (erişim: 09.11.2019) Dadashzadhe, A. (2017), Houqouqe Edari-i (İdare Hukuku), Manshour-e Qofteman Yayınevi, Tahran
• Fathi, M. ve KOOHİ, K. (2018), Qanoon-e Esasi-ye Joomhuriye Eslami, Be Hamrah Nazarat Tafsiri-e Shooraye Negahban, https://www.shora-gc.ir/files/fa/news/1398/9/21/4354_236.pdf (erişim: 23.09.2020)
• Gözler, K. (2019), Türk Belediye Sistemi Üzerinde Fransız Etkisi: 3 Nisan 1930 Tarihli Belediye Kanunu Fransa’dan mı İktibas Edilmiştir?, Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, Cilt 28, Sayı 1-2, Ocak-Nisan 2019, file:///C:/Users/HP/Downloads/1-Gozler.pdf (erişim: 07.09.2020)
• Gözler, K. ve KAPLAN G. (2018) İdare Hukuku Dersleri, Ekin Kitapevi Yayınları, https://www.idare.gen.tr/ihd-20b-secki.pdf (erişim: 16.05.2020)
• Habibnejad, S. A. (2009), Barrasi Houqouye Shourahaye Eslami Shehr Dar Partove Tamarkoz Zodai, Feqh-o Houqouq, Yıl 5, No: 20, Bahar-2009, http://ensani.ir/file/download/article/20121231095626-9550-12.pdf (erişim: 07.09.2020)
• Hashemi, M. (2002), Hooq-e Esasiye İran (İran Anayasa Hukuku), Nashre Mizan, C. 2, Tahran
• Hatemi, M. (2009), Goftegooy-e Tamaddonha (Medeniyetler Diyaloğu), Tarh-e No Yayınları, Tahran.
• İlham, G. H., (2010), Jayegah-e Hokme Hukmeti Dar Ghanun-e Esasi (Hüküm Tasarruflarının Yeri), Mussese-ye Pajooheshi Farhangi-ye Enghleb-e Eslami, Daftare Hefz-e Nashr-e Âsâr-e Ayetullah Khamenei, http://farsi.khamenei.ir/print-content?id=9800 (erişim: 20.11.2019)
• İsmail Sefa Üstün, İ. (1998), İran İslam Cumhuriyeti Yönetim Biçimi, İslam ve Demokrasi Kutlu/ Doğum Sempozyumu, Türkiye Diyanet VAKFI Yayınları, Sayı 291, Ankara http://isamveri.org/pdfdrg/D071014/1998/1998_USTUNIS.pdf (erişim: 20.05.2020)
• Kuran Kerim, Meal Kuran Yolu, Diyanet İşleri Başkanlığı, https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/Nis%C3%A2-suresi/552/59-ayet-tefsiri, (erişim: 16.05.2020)
• Mehran, G. (1991), Devrim Sonrası İran Eğitiminde Kültürel Devrim ve Değer Dönüşümü, Haksöz Okulu, 1991, https://www.haksozhaber.net/okul/devrim-sonrasi-iran-egitiminde-kulturel-devrim-ve-deger-donusumu-3998yy.htm (erişim: 07.11.2020)
• Norouzifar, A. Edarye Oumour-e Sazmanhaye Mahalli ve Shardariha (Mahalli İdareler ve Belediye İdarelerin Teşkilatı ve Yönetimi), Bâztab Yayınevi, Tahran – 2001, S. 184
• Oveysi, H. (2013), Barrasi Olqooha-ye Dovlet-e Mahalli ve Tatbiq-e An Ba Şahra-ye İran (Yerel Yönetim Modellerinin İncelemesi ve İran Belediyelerinde Uygulanması), Merkez-e Ettela Resani-e Jahade Danashqahi, Faslaneme Joghrafya ve Tose-e, Shomare 33, Dore-ye 11, https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=207084, (erişim: 07.09.2020)
• Piran, P. (2002), Shura Dar İran (İran’da Şuralar); Negahi Asib Shenasname, Faslanme Pajeheshy Refah-e Ejtemai, Sale 2, Shomare 5, Institue For Humanities And Cultural Studies, http://ensani.ir/fa/article/24620/ (erişim: 22.09.2020)
• Raisi, M. (2017), Kodam Model-e Modoriyat-e Şahri Baraye İran Monaseb Ast? (İran İçin Hangi Yerel Yönetim Modeli Uygundur?, Ayar Online, http://ayaronline.ir/1396/07/255031.html (erişim: 22.08.2020)
• Sadeghi, M. (2009), Sokhanrani Khatemi Dar Sazeman-e Melal, Gofteguye Tamaddonha, Apart Barname, https://www.aparat.com/v/1kJyC/_%28%D8%A7%29, (erişim: 22.09.2020)
• Topaloğlu, B. (2020), İrsadd, İslam Ansiklopedisi, Test Yayınları, Diyanet İşleri Vakfı, https://islamansiklopedisi.org.tr/irsadd (erişim: 20.05.2020)
• Tunç, H. ve Bilir, F. ve Yavuz, B. (2009), Türk Anayasa Hukuku, Asil Yayın, Ankara
• Valed, M. (2019), Qhavanin ve Moqarrarat-e Edari, Mali ve Nezam-e İcraii, https://shenasname.ir/subjects/76-darsname/387-1391-06-06-09-46-40?start=1 Kanunlar
• Qanun-e Shoura-ye Âliye Edari (İdari Yüksek Şura Kanununu) , www.ostan-sm.ir
• Qanun-e Tearif ve Zevabet-e Teqsimat-e Keşveri (Mülki İdari Teşkilat ve Faaliyet Usul Kanunu), Merkez-e Pejuheshha-ye Majlesi Shuray-e Eslami, https://rc.majlis.ir/fa/law/show/907699
• Qanun-e Teşkil Shouraha ve Vazyef ve Ekhtiyarat Şhahrdariya (Şuraların Teşkilatı, Görevleri ve Seçimleri ile Belediye Başkanlarının Seçimi Hakkında Kanununu) https://rc.majlis.ir/fa/law/show/92681
• Aiinnameye Dakheli Souraye Eslami Bakhsh (Bahş Şuralarının İçtüzüğü), https://rc.majlis.ir/fa/law/show/124318
• Qhanoon-e Teshkilat, Vezayef ve Ekhtiyarat-e Shoorahay-e Eslami Keshver, (Islamic Parliament Research Center Of The Islamic Republic Of Iran), https://rc.majlis.ir/fa/law/show/92681
• Qhanoon-e Esasi-ye Cumhuri-ye Eslami İran (İran İslam Cumhuriyeti Anayasası)Shura-ye Negahban-e Qhanoon-e Esasi (Anayasayı Koruyucu Konseyi), https://www.shora-gc.ir/files/fa/news/1398/9/21/4354_236.pdf Qanun-e Khadamat-e Keshvari, Majles-e Shurar-ye Eslami (İslami Şura Meclisi’nin web sitesi), https://law.parliran.ir/fa/sghavaninn