KIZILDENİZ’DE OSMANLI HÂKİMİYETİ: ÖZDEMİROĞLU OSMAN PAŞA’NIN HABEŞİSTAN BEYLERBEYLİĞİ (1561-1567)

Yıl 2013, Cilt: 3 Sayı: 5, 35 - 48, 01.08.2013

Reyhan Şahin Allahverdi

Öz

Bu çalışmada Özdemir Paşa ve oğlu Özdemiroğlu Osman Paşa'nın faaliyetleri ile ilgili olarak Osmanlı İmparatorluğu’nun Kızıldeniz sahilleri hâkimiyeti, Portekizlilerle mücadele, bölgedeki Türk-İslam kültürü ve devlet teşkilatının yerleştirilmesi incelenmektedir. Osmanlı Devleti önce Yavuz Sultan Selim daha sonra Kanunî Sultan Süleyman döneminden itibaren, Afrika kıtası ve kıtayı çevreleyen denizlerde fetih hareketlerine girişmiş, buralarda faaliyet gösteren Portekizlilerle yıllarca süren mücadeleler sonucunda önce Yemen (1538) ardından Özdemir Paşa’nın başarılı seferleriyle Habeşistan’ı idarî teşkilatına dâhil etmiştir (1555). Özdemir Paşa’nın yerli kabileleri itaat altına alarak bölgede başlattığı Osmanlı hâkimiyeti, vefatının ardından (1560) beylerbeyliğe getirilen oğlu Osman Paşa tarafından güçlendirilmiş ve Portekizlilerin bölgedeki misyonerlik faaliyetleri önlenmeye çalışılmıştır

Anahtar Kelimeler

Özdemiroğlu Osman Paşa, Özdemir Paşa, Habeşistan, Kızıldeniz, Portekizliler

Kaynakça

• Arşiv Belgeleri (Başbakanlık Osmanlı Arşivi)
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), A.DVN.MHM. (Bab-ı Âsafî Divân-ı
• Hümâyûn Sicilleri Mühimme Defterleri), Defter Numarası: 4, 7.
• KK (Kamil Kepeci) Ruus, nr.213, s.212.
• Araştırma ve İncelemeler
• Abdurrahman Şeref, “Öztemüroğlu Osman Paşa”, TOEM (1329), IV/21, İstanbul.
• ABDÜSSELAM, İbrahim, Yemen Seyahatnamesi ve Coğrafya-yı Nebâtiyesi. İstanbul: Pan Yayıncılık, 2008.
• ÂSAFÎ Dal Mehmed Bey, Şecâ’atnâme (Haz. Abdülkadir Özcan), Çamlıca Yayınevi İstanbul 2007.
• BALDACCI, A., “Habeş Eyaleti”, İA, C. V/1, ss.3-6, MEB Yay., İstanbul 1964.
• BAYUR, Y. Hikmet, Hindistan Tarihi: İlk Çağlardan Gürkanlı Devleti’nin Kuruluşuna Kadar (1526), C.I., TTK Yay., Ankara 1946.
• BLACKBURN , J.R., “Özdemir Pasha”, EI2, Volume VIII, pp. 235-236, Brill, Leiden 1995.
• FANSHAWE, H.C., “Gucarât”, İA, C.IV, ss. 819-820, MEB Yay., İstanbul 1988.
• Hacı Âli, Telhîsü’l-Barkı’l-Yemânî/Ahbârü’l-Yemânî (Haz. Sadettin Baştürk), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Erzurum 2010.
• JOHNSTON, Harry, The Nile Quest: A Record Of The Exploration Of The Nile And Its Basin, Cambrige University Press, New York (digital printed version) 2011.
• KARANFİL, Mustafa, Harimî’nin Zafernâme ve Goncasına Göre Özdemiroğlu Osman Paşa, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 1998.
• KIRK, R, “Report on the Route from Tajurra to Ankebar Travelled by the Mission to Shwa, under Charge of Captain W.C. Harris Engineers,
• 1841 (Close of the Dry Season)”, Journal Of The Royal Geographical Sosciety Of London, Volume XII, 1842, pp. 221-238.
• KURTOĞLU, Fevzi, “XVI. Asırda Hind Okyanusunda Türkler ve Portekizliler”, s. 911-923, II. Türk Tarih Kongresi Bildiriler, İstanbul (20-25 Eylül) 1937.
• MUGHUL, Muhammed Yakub, Kanunî Devri Osmanlıların Hint Okyanusu Politikası ve Osmanlı Hint Müslümanları Münasebetleri (1517-1538), Fetih Yayınevi, İstanbul, 1974.
• Mustafa Rumûzî, Nâme-i Fütûh-ı Yemen/Yemen’de Osmanlı İdaresi ve Rumûzî Tarihi, C. I (Haz. Hulûsi Yavuz), TTK Yay., Ankara 2003.
• ORHONLU, Cengiz, “ XVI. Asrın İlk Yarısında Kızıldeniz Sahillerinde Osmanlılar”, Tarih Dergisi, XII/16 (Eylül 1961), ss. 1-23.
• __________, “Osmanlıların Habeşistan Siyaseti”, Tarih Dergisi, XV/20 (Mart 1965), ss. 39-54.
• __________, “Hint Kaptanlığı ve Pîrî Reis”, Belleten, XXXIV/ 34 (Nisan 1970), ss. 235-254.
• __________, “Seydî Ali Reis”, Tarih Enstitüsü Dergisi (TED), I (Ekim1970), ss.39-56.
• __________, “Habeş Eyaleti”, DİA, C.XIV, ss.364-367, Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1996.
• __________, Osmanlı İmparatorluğu’nun Güney Siyaseti Habeş Eyaleti, TTK Yay., Ankara 1996.
• ÖNALP, Ertuğrul, “Hadım Süleyman Paşa’nın 1538 Yılındaki Hindistan Seferi”, OTAM, XXIII (2010), ss. 195-239.
• ÖZBARAN, Salih, “Osmanlı İmparatorluğunun Hindistan Yolu XVI. Asırda Ticaret Yolları Üzerinde Türk-Portekiz Rekabeti, Tarih Dergisi, XXXI (Mart 1977), ss. 65-146.
• __________, Yemen’den Basra’ya Sınırdaki Osmanlı, Kitap Yayınevi, İstanbul 2004.
• SIDDIQI, İqtidar Husain, “Hindistan Müslüman Sultanları ile Osmanlılar Arasında Kültürel ve Diplomatik İlişkiler”, XV ve XVI. Asırları Türk Asrı Yapan Değerler Ed. Abdülkadir Özcan, Ensar Neşriyat, İstanbul 1997, ss.115-124.
• SOUCEK, Svat, "Ottoman Naval Policy Indian Ocean", s.1443-1446, X. Türk Tarih Kongresi Bildiriler, C.4, TTK Yay., Ankara 1986.
• STRIPLING, George William Frederick, The Ottoman Turks And The Arabs (1511-1574), Porcupine Pres, Philadelphia 1977.
• ŞAHİN Allahverdi, Reyhan, Özdemiroğlu Osman Paşa ve Dönemi (1527-1585), Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul 2012.
• TEKİNDAĞ, Şehabeddin, “Suveyş’de Türkler ve Selman Reis’in Arızası”, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, I/9 (1968), ss. 77-80.
• TURAN, Şerafettin, “Süleyman Paşa, Hadım”, İA¸ C.XI, ss.194-197, MEB Yay., İstanbul 1977.
• UZUNÇARŞILI, İ. Hakkı, Osmanlı Tarihi. C.II, TTK Yay., Ankara 1988.
• YAVUZ, Hulûsi, Kâbe ve Haremeyn İçin Yemen’de Osmanlı Hakimiyeti (1517- 1571), Serbest Matbaası, İstanbul 1984.
• __________, “XVI. Asır İslâm Dünyasında Osmanlı-Portekiz Mücadelesinin Sebepleri”, Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, XXXI (1985), ss. 48-77.