OSMANLI TARİHİ ARAŞTIRMALARINDA TIMAR VE ZEAMET RUZNAMÇE DEFTERLERİ

Yıl 2017, Cilt: 7 Sayı: 12, 105 - 139, 28.02.2017

Leyla Aksu Kılıç

https://doi.org/10.19039/sotod.2017.54

Öz

Tımar ve Zeamet Ruznamçe Defterleri, Osmanlı Devleti’nde tımar
sisteminin uygulanması ve işleyişine dair günlük muamelat hakkında
detaylı veriler barındıran defter serilerinden birini oluşturmaktadır.
Ruznamçe defterlerinin teşrifat ruznamçesi, ruznamçe isimli yevmiye
defterleri ya da kazaskerlik ruznamçeleri gibi değişik şekilleri olmakla
birlikte ibtidadan tımar verme, terfi, nakil, becâyiş gibi sebeplerle
tımar kayıtlarının günlük olarak tutulduğu tımar ruznamçeleri, Osmanlı
tarihinde önemli bir yer tutmaktadır. Bu defterler, özellikle ilgili
vilayetlere ait tımara hak kazanma ya da tımarı kaybetme sürecine dair
geniş bir malumat sunmaktadır. Bu sürece ek olarak, tımarın
tevcihâtındaki bürokratik muamelat ve ilgili vilayetteki taşra
idarecileri ile bu idarecilerle tımar sahipleri arasındaki ilişkiler
ağına da tanık olmak mümkündür.
Bu çalışmanın konusu da, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü
Osmanlı Arşivi Katalogu Defterhane-i Amire fonunda bulunan Tımar ve
Zeamet Ruznamçe Defterleri’nin kaynaklık değeri üzerinedir. Bugüne değin
üzerinde pek çalışılmayan bir kaynak grubu olan Tımar ve Zeamet
Ruznamçe Defterleri’nin dilinin çözülmesi ve kaynaklık değerinin
anlaşılması, Osmanlı tarihi araştırmalarına mühim bir katkı
sağlayacaktır. Çalışmada, Başbakanlık Devlet Arşivleri Defterhane-i
Amire fonunda bulunan Karahisar-ı Şarki Sancağı’nın özellikle Ordu ve
yöresine ait kısımlar incelenmiştir. Bu katalogda bulunan defterler,
bilhassa XVI. yüzyılda yoğun olarak görülmeye başlanmış ve XVIII.
yüzyılın ortalarına kadar devam etmiştir. Bu uzun süreç içinde
defterlerin tutulma sıklığı, tutulma şekli ve ihtiva ettiği verilerdeki
süreklilikler ve değişimler, Osmanlı Devleti’nin ve tımar sisteminin
geçirdiği süreci tahlil etmek açısından önemlidir. Tımar ve Zeamet
Ruznamçe Defterleri de bu sürece kaynaklık eden önemli bir arşiv
malzemesi olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu sebeple çalışmamızda esas
olarak, Tımar ve Zeamet Ruznamçe Defterleri’nin Osmanlı tarihi
araştırmalarındaki kaynak olarak kullanımına ilişkin bir metodolojik
tahlil süreci üzerinde durulacak ve kaynak olarak kullanımına dair
tespitler yapılmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Ruznamçe Defterleri, Kaynak

Kaynakça

• I. Arşiv Belgeleri İstanbul, Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BAO) Tımar ve Zeamet Ruznamçe Defterleri: DFE.RZ.d. 2, DFE.RZ.d. 15, DFE.RZ.d. 55, DFE.RZ.d.117, DFE.RZ.d. 200, DFE.RZ.d. 321, DFE.RZ.d. 333, DFE.RZ.d. 381 , DFE.RZ.d. 536, DFE.RZ.d. 565, DFE.RZ.d. 593, DFE.RZ.d. 695, DFE.RZ.d. 808, DFE.RZ.d. 892, DFE.RZ.d. 968, DFE.RZ.d. 976, DFE.RZ.d. 998, DFE.RZ.d. 1030.