The Issue of Consultation with Women According to the Qur’ān

Yıl 2024, Sayı: 3, 1 - 16, 30.09.2024

İdris Sami Sümer

Öz

The phenomenon of shūrā is a method known in nearly all societies, although its implementation varies from time to time. Historians state that practices of shūrā existed among the Arabs prior to the advent of Islam, similar to many other historical societies.Shūrā is generally practiced and observed within political and administrative contexts. It can be said that this situation arises from the difficulty of making large and risky administrative decisions. Consequently, regardless of the form of government, influential rulers of the states have placed great importance on shūrā and benefited from the shūrā mechanism for their decisions. The necessity of consultation in social life is also stated in the Holy Qur’ān. In this regard, The Prophet was commanded to consult others in his affairs. Consultation among believers regarding their matters is also appreciated by the Qur’ān, which indicates the necessity of consultation. Since the shūrā is mostly related to the administrative mechanisms, which have been male dominated, women have been excluded from both administrative affairs and shūrā practices throughout history. In the pre-Islamic Arabian society, there were very strict traditional practices regarding the exclusion of women from consultation. These practices have been strengthened with discourses such as “those who consult women in general will lose and those who follow women's judgement have no sense.” Islam, which declared war on the Arabian ignorance, criticized and eliminated all practices that were contrary to human dignity. In this regard, one of the practices that Islam changed was ancient practices and views asserting that women should not be consulted and their opinions are not trusted.
There is no negative statement about consulting with women in the Holy Qur’ān. On the contrary, the Qur’ān has emphasized that decisions on important matters within the family should be taken with the consultation of the parents (men and women), such as weaning the child. The introduction of this provision is one of the most important changes made by the Qur’ān in Arabic society, where a statement as "Whoever obeys the mind of a woman is destroyed" is accepted without any doubt. Due to its special style, the Holy Qur’ān gives several of its messages through narratives and protagonists, highlighting both positive and negative aspects of the subjects discussed. In this context, the story of Belkis (Queen of Sheba), whose story is mentioned in the Surah al-Naml, is a significant illustration that shows the Qur’ānic perspective on women. In this story, the Qur’ān praises the attitudes of a historical female leader and rejects established assumptions such as a woman can not hold positions of authority or be trusted in the judgement. One of the messages given in the story is that the female ruler acts with consultation in her governance and was right in her decisions. This narrative undermines the prevalent rejection of women's consultative roles. Another example regarding consultation with women in the Holy Qur’ān is found interactions between the Prophet Shuʿayb and his daughters. According to the story, Prophet Shuʿayb accepts the advice of his daughter concerning the employment of Moses and acted accordingly.
Despite these representations, the practices recommended by the Holy Qur’ān have not been fully realized throughout history, and the acceptance of women's consultation within many societies remains incomplete. As discussed in this study, various discourses and fabricated narrations that contradict the clear directives and endorsements found in the Qur’ān have emerged within Muslim communities. Among these is the popular saying, "engage in shura with women, then do the opposite of what they say" which can be found in religious texts considered acceptable by many Muslims. However, according to Islamic teachings, the primary authorities are the Holy Qur’ān and the authentic Sunnah (traditions of the Prophet Muhammad). Both sources lack negative examples or expressions regarding the consultation of women. Resistance to consulting competent women in Muslim societies appears to stem from local and cultural influences rather than religious doctrine, as there are no explicit or implicit prohibitions against such practices within the verses of the Holy Qur’ān.

Anahtar Kelimeler

Tafsīr, Qur’ān, Woman, Shūrā, Consultation

Etik Beyan

It is declared that scientific and ethical principles were complied with during the preparation of this study and all the studies used are cide in the bibliography.

Destekleyen Kurum

No external funding was used to support this research.

Teşekkür

Not declared.

Kur'ân’a Göre Kadınlarla İstişare Meselesi

Öz

Kur’ân-ı Kerîm’de ve Hz. Peygamber’in uygulamalarında kadınlarla istişarenin önemine dönük birçok âyet ve nebevî uygulama vardır. Hz. Peygamber’in vefatından sonra yönetime gelen râşit halifelerin de ilgili meselelerde kadınlarla istişare ettiklerine dair birçok rivayet tarihi kaynaklarda mevcuttur. Bununla birlikte kadınların çoğu zaman yönetim mekanizmasından uzak tutulması ve yönetimde temsil haklarının yeterince sağlanamaması sonucu, kadınların istişare hukuku zamanla zafiyete uğramıştır. Kur’an ve sünnette kadınlarla istişare ile ilgili hiçbir olumsuz hüküm ve beyan yoktur. Fakat bazı rivayet kaynaklarında zikredilen ‘kadınlarla istişare edin sonra onların dediğinin aksini yapın’’ gibi rivayetler, geleneksel toplum katmanlarında daha yoğun görünmüş ve kadınların toplumda alması gereken etkinlik sahasına bir yönüyle engel olmuştur. Konu ile ilgili yapılan literatür taramalarında kadınlarla istişareyi inceleyen müstakil bilimsel çalışmalara rastlanmamıştır. Bu durumun muhtemelen başat sebebi, kadınların tarihi süreçte yönetim mekanizmasında çoğu zaman yer alamaması ve bunun sonucu olarak da istişare müessesesinde yeterince yer edinememeleri olarak gözükmektedir. Çalışmada, Kur’ân-ı Kerîm’in kadınlarla istişare konusuna yaklaşımı inceleme konusu yapılmış ve aynı şekilde Kur’an’ın ilk ve en önemli temsilcisi olan Hz. Peygamber’in bu husustaki uygulamalarına dikkat çekilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kur’ân, Kadın, Şûra, İstişare

Etik Beyan

Bu çalışmanın hazırlanma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyulduğu ve yararlanılan tüm çalışmaların kaynakçada belirtildiği beyan olunur.

Destekleyen Kurum

Bu araştırmayı desteklemek için dış fon kullanılmamıştır.

Teşekkür

Beyan edilmemiştir.

Kaynakça

• Aclûnî, İsmâîl b. Muhammed b. Abdulhâdî. Keşfü’l-hafâʾ ve müzîlü’l-ilbâs ʿammeş’tehere mine’l-ehâdîs ʿalâ elsineti’n-nâs. 2 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Kudsî, 1932.
• Ali, Cevâd. el-Mufassal fî târîhi’l-‘Arab kable’l-İslâm. 20 Cilt. Dâru’s-Sâkî, 4. Basım, 2001.
• Altuntaş, Abdurrahman. Hak Dini Kur’ân Dili Tefsiri’nde Şûra Kavramının Ele Alınışı, ts.
• Altuntaş, Abdurrahman. Kur’ân’da Temel Siyasî Kavramlar. Gümüşhane: Gümüşhane Üniversitesi Yayınları, 2013.
• Âmidî, Alî b. Muhammed. el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. 4 Cilt. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 2. Basım, 1402/1982.
• Atay, Hüseyin. “Siyâsetü’l-müslimîne’s-sâbikîn ve ihmâlü’l-müslimine’ş-şûrâ”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 47/2 (2006), 1-41.
• Bayru, Esin Çelebi. “‘Mevlânâ ve İnsan’”, Tarihte Kadına Bakış ve Mevlevîlikte Kadın. ed. Mehmet Şeker vd. Ankara: TDV Yayınları, 2008.
• Begavî, Ebû Muhammed el- Hüseyin b. Mes’ûd. Meâlîmü’t-tenzîl fi tefsîri’l-Kur’ân. thk. Abdürrezzâk el-Mehdî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1999.
• Beyhakî, İbrâhîm b. Muhammed. el-Mehâsin ve’l-mesâvî, ts.
• Bilgin, Bekir. Kur’ân’a Göre İstişare. Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1996.
• Birinci, Züleyha. Kadın Konusunda İslâm’a Yöneltilen Eleştirilerin Tahlîli. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2014.
• Bozkurt, Ahmet. “İslam Hukuku Açısından Bir Prensip Olarak Şûrâ ve İstişâre”. Bartın Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi 6/11 (2019), 36-59.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmiʿu’s-sahîh. ed. Mustafa Deyb el-Buğâ. nşr. Muhammed Züheyr b. Nasr. 8 Cilt. Dımeşk: Dâru İbn Kesîr, Dâru’l-Yemâme, 5. Basım, 1993.
• Cevzî, Cemâlüddîn Ebü’l-Ferec Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed. Keşfü’l-müşkil min hadîsi’s-sahîhayn. ed. Alî Hüseyn el-Bevvâb. 4 Cilt. Riyad: Dâru’l-Vatan, ts.
• Çağıl, Necdet. “İslam Öncesi Mekke Toplumunda Kadın”. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Daire Başkanlığı-Kültür Müdürlüğü.
• Doğan, İshak. Modern Dönemde Anlam Genişlemesine Uğrayan Kur’ân’daki Siyasi Kavramlar (tâğut-şûra-mustaz’af-cahiliye). Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2020.
• Elmalılı, Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’ân Dili. 10 Cilt. İstanbul: Azim Yayınları, ts.
• Eren, Ahmet Cüneyt. “Kur’ân’da Erkek Egemenliği İddiasının Arap Dili Açısından Değerlendirilmesi”. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 13/3 (2013), 101-110.
• Fazlurrahman. Ana Konularıyla Kur’ân. çev. Alparslan Açıkgenç. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 4. Basım, 1988.
• Ferâhîdî, Ebû Abdurrahman el-Halîl b. Ahmed b. Amr b. Temîm. Kitâbü’l-ayn. thk. Mehdî el-Mahzûmî-İbrahim es-Sâmirâî. 8 Cilt. Dâru ve Mektebetü’l-Hilâl, ts.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed el-. İhyâü-ulûmi’d-dîn. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, ts.
• Irâkî, Ebü’l-Fazl Zeynüddîn Abdürrahîm b. el-Hüseyn b. Abdirrahmân. el-Muğnî ʿan hamli’l-esfâr fi’l-esfâr fî tahrîci mâ fi’l-ihyâʾi mine’l-ahbâr. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2005.
• Isbehânî, İsmâîl b. Muhammed b. el-Fazl b. Alî. et-Terğîb ve’t-terhîb. ed. Eymen b. Sâlih b. Şa‘bân. 3 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1993.
• İbn Âşûr, Muhammed Tâhir. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. Tunus: ed-Dâru’t-Tûnûsiyye li’n-Neşr, 1984.
• İbn Fâris, Ahmed. es-Sâhibî fî fıkhi’l-luġa. Muhammed Alî Beyzûn, 1997.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed. el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. ed. Ahmed Muhammed Şâkir. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Âfâkı’l-Cedîde, ts.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-ʿArab. Beyrut: Dâru’s-Sadr, ts.
• İsfahânî, Râgıb. el-Müfredât fi garîbi’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru’l- Ma‘rife, 2001.
• Kanik, İsa. “Kur’ân Kıssalarında Ailevî İlke ve Değerler”. Tefsir Araştırmaları Dergisi 4/2 (2020), 256-286.
• Karaca, Fatih Mehmet. Kur’ân’da Şûra. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1998.
• Karcı, Şemsettin. “İslam Tarihinde Şûra’nın Uygulanmış Hali: Uhud Savaşı Örneği”. Türk ve İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi 9/35 (2022), 435-449.
• Kartal, Cemile Burcu. Türkiye’de Kadınların Siyasal Haklarını Kazanma Süreci ve 1930 Belediye Seçimleri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2005.
• Kuraşî, Abdullah b. Vehb b. Müslim. el-Câmî fi’l-hadîs. ed. Mustafa Hasan Hüseyin Ebü’l-Hayr. Riyad: Dâru İbnü’l-Cevzî, 1995.
• Kurt, Eyüp. Hz. Peygamber Döneminde Danışma Meclisi (Şûra). İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2000.
• Kurtubî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Ebû Bekir. el-Câmî‘ li-ahkâmi’l-Kurʾân. thk. Ahmed el-Berdûnî. Kahire: Dâru’l-Kütubi’l-Mısriyye, 2. Basım, 1964.
• Levent, Ramazan. “Demokrasinin Doğulu Kökenlerine Dair Bir İnceleme”. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 22/3 (2020), 815-826.
• Mardini, Souran. “İslam Kaynaklarında Önemli Dini-Siyasi Kavramlar, İslam Ümmetinde Şûra”, ts.
• Mekkî, Ebû Muhammed b. Ebî Tâlib. el-Hidâye ilâ bulûġi’n-nihâye fî ʿilmi meʿâni’l-Ḳurʾân ve tefsîrihî ve aḥkâmihî ve cümelün min fünûni ʿulûmih. ed. Mecmûatü Rasâilü Câmiıyyetü bikülliyeti’t-dirâsâti’l-ulyâ ve’l-bahsi’l-ilmiyyi- Câmiatü’ş-Şârika. 13 Cilt. Mecmûatü bühûsü’l-kitâbi ve’s-sünne, 2008.
• Merâgî, Ahmed b. Mustafa. Tefsîru’l-Merâgî. 30 Cilt. Mısır: Şeriketü Mektebetü ve Matbaatü Mustafa el- Bâbî el Halebî ve Evlâduhû, 1. Basım, 1946.
• Mevdûdî, Ebü’l-A‘lâ. Tefhîmü’l-Kur’ân. çev. Muhammed Han Kayani vd. İstanbul: İnsan Yayınları, 1991.
• Mukâtil, Ebü’l-Hasen Süleymân. Tefsîru Mukâtil b. Süleymân. thk. Abdullah Mahmûd Şehhâte. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâs, 1. Basım, 1423/2002.
• Najim, Jamal. “Fıkhu’ş-şûrâ fi’l-Kur’âni’l-Kerîm”. İslâmî İlimler Dergisi 14/1 (2019), 81-102.
• Nesefî, Ebü’l-Berekât Abdullah b. Ahmed b. Mahmud. Medârîkü’t-tenzil ve hakâikü’t-te’vil. Beyrut: Dâru’l-Kelimi’t-Tayyib, 1998.
• Nizâmülmülk, el-Hasen b. Ali b. İshâk et-Tûsî. Siyâsetnâme=Seyru’l-mülûk. ed. Yusuf Hüseyin Bekkâr. Dâru’s-Sekâfe, 2. Basım, 1407/1986.
• Öner, Abdülkerim. “Hz. Ömer Döneminde Şûrâ Uygulamaları”. Ekev Akademi Dergisi 24/84 (2020), 1-19.
• Öztürk, Hamdullah Bayram. Kur’ân’da İstişare. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1996.
• Râzî, Fahreddîn. Mefâtîhu’l-gayb. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1999.
• Recep, Aslan. Hz. Peygamberin İstişareleri. Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1996.
• Seâlebî, Abdulmelik b. Muahmmed b. İsmâîl. Simâru’l-Kulûbi fi’l-Muzâfi ve’l-Mensûbi. Kahire: Dâru’l-Meârif, ts.
• Seâlebî, Abdülmelik b. Muhammed b. İsmâîl Ebû Mansûr. el-Letâif ve’z-zerâif. Beyrut: Dâru’l-Menâhil, ts.
• Semerkandî, Ebü’l-Leys Nasr b. Muhammed b. Ahmed. Tefsîru’s-Semerkandî (Bahru’l-ulûm), ts.
• Serahsî, Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl Şemsü’l-Eimme. el-Mebsût li’s-Serahsî. 31 Cilt. Mısır: Matbaatü’s-Seâde, ts.
• Şahin, Mustafa. Hz. Ömer Döneminde Şûra “‘Danışma Meclisi’”. Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2002.
• Şahinalp, Hacer. “‘Danışma’dan Dayanışma’ya: Bireysel ve Sosyal Potansiyellerin Aktivasyon Kodu Olarak Şûrâ”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 58/1 (2017), 109-146.
• Şengül, İdris. “Kıssa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed. Fethu’l-kadîr. Dımeşk: Dâru İbn Kesîr, 1414/1993.
• Taberî, Muhammed b. Cerir, b. Yezîd el-Bağdâdî. Câmiu’l-beyân an te’vili’ âyi’l-Kur’ân. thk. Mahmûd Muhammed Şâkir. 24 Cilt. Mekketü’l-Mükerreme: Dâru’t-Terbiyeti ve’t-Türâs, ts.
• Tezcan, Tuğrul. “Hz. Ömer ve Şûrâ Anlayışı”. Uluslararası Hz. Ömer Sempozyumu 1 (2018), 405-419.
• Tezcan, Tuğrul. “İnsan Onuru – Şûrâ İlişkisi: Kur’an ve Sünnet Bağlamında Bir Değerlendirme”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırma Dergisi 6/5 (2017), 3266-3290.
• Tezcan, Tuğrul. Kur’ân’da Şûra Kavramı ve Çağdaş Yorumları. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2010.
• Tezcan, Tuğrul. “Şûra’nın Kaynağı Bağlamında İslam Öncesi Arap Yaşayışına ve Kur’ân’ın Şûra Ayetlerine Bakış”. Dini Araştırmalar 13/36 (2010), 87-104.
• Turhan, Abdullah. Cahiliye’den Kur’ân’a Yönetim Kavramlarının Tarihi Semantiği (Adalet, biat, ehliyet, itaat, şûra). Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, ts.
• Türcan, Talip. “Şura”. Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 39/230-235. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Vidinli, Hafsa Fidan. “Kur’ân’da Üç Kadın: Havvâ, Meryem, Sebe Melikesi”. ed. Türkiye Diyanet Vakfı Kadın Faaliyetleri Merkezi. Kur’ân ve Kadın Sempozyumu, 151-165.
• Yargıcı, Atilla. “Kur’an’a Göre Şûrâ ve Demokrasi”. Dini Araştırmalar 9/27 (2007), 171-184.
• Yazıcı, Elif. “Sebe’ Melikesi Kıssasının Tarihî ve Kültürel Tahlili”. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 22/1 (2022), 315-338.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer. el-Keşşâf an hakâik-i gavâmîdi’t-tenzîl ve uyûni’l-ekâvîl fî vücûhi’t-te’vîl. thk. Muhammed Bâsil Uyûnu’s-Sevd,. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 3. Basım, ts.
• Zühaylî, Vehbe. et-Tefsîrü’l-münîr. 32 Cilt. Dımeşk-Sûriye: Dâru’l-Fikr, 1991.