Semantic Analysis of Words Expressing Hope in the Qur’ān

Yıl 2024, Sayı: 3, 38 - 56, 30.09.2024

Yavuz Kurt

Öz

The Qur’ān is a light revealed to humanity from the infinite sea of wisdom, a drop of divine mercy descending from the heavens and enriching the earth. It is not merely an ordinary book but a reminder that not only gives meaning to life but also addresses the purpose of human existence with profound seriousness. The Qur’ān, which serves as a guide in every aspect, also leads humanity in matters of hope, emphasizing that there is a solution to the difficulties a person may encounter throughout life.
In this study, the terms رجاء/ recā, طمع/ ṭama‘, and امل/ emel, all of which fundamentally convey the meaning of hope and are recurrent in the Qur’ān, are examined using the semantic method. The term “semantics,” referred to in Turkish as “anlambilim,” is usually expressed in Arabic as علم الدلالة/ʿilm al-dalāla. The semantic method aims to analyze not only the root meaning but also how the word has gained or lost meanings over time. There are two commonly used methods in semantic analysis. The first is synchronic semantics, which investigates the world of meanings without considering changes in the words' meanings. The second is diachronic semantics, which examines the reasons behind the development, enrichment, narrowing, or loss of word meanings over time. Unlike the static nature of synchronic semantics, the diachronic semantic method provides much more reliable information by showing the evolutionary journey of words. Therefore, in this article, an effort has been made to examine the words in question using the diachronic semantic method, focusing on their pre- and post-revelation meanings in the Qur’ān. The words in the Qur’ān, which was revealed in Arabic to humanity, can be classified into two categories: monosemic (single-meaning) or polysemic (multiple-meaning). However, even words considered monosemic may have multi-layered semantic dimensions within the rich content of the Qur’ān. The most important reason for this is perhaps the desire of Allah to address every period of history using a limited number of words. As a result, the Qur’ān employs the most significant semantic aspects of the Arabic language to their full extent. The divine text of the Qur’ān, filled with eloquence and demanding careful attention, emerges, with the infinite power of boundless authority manifested in every verse.
In this study, the terms rajāʾ, ṭama‘, and emel were researched, taking into account their rich semantic dimensions, historical and cultural contexts, and the aforementioned framework. The research begins by examining the Bible. Although the exact counterparts of hope-related words in the original, untampered text are unknown, it is observed that in the Old and New Testaments, the word hope is generally expressed using terms like qawah, yahal, and batah. Hope is often defined as “a feeling of confidence born of expectation, especially regarding the future.” The terms were also analyzed in Jahiliyyah poetry, which reflects the spirit of the pre-Qur’ānic era. In these poems, it is understood that rajāʾ expresses “an anticipated expectation”, ṭama‘ conveys “a state of concrete gain”, and emel refers to “a wish that seems difficult to achieve.” In the ḥadith literature, which explains the revelation and how it should be applied to human life, it is observed that rajāʾ was used in its meaning known from the Jahiliyyah period. However, in the ḥadiths, ṭama‘ appears to carry meanings such as “desire”, “wish”, “goal” and “ambition”, while emel is used to mean “wish.” In the Qur’ān, the word rajāʾ appears in twenty-six verses, usually meaning “waiting with hope.” The word ṭama‘ occurs in twelve verses, signifying “desire” or “wishing with lust.” Emel, on the other hand, is found in only two verses, where it denotes “passion” or “desire.”

Anahtar Kelimeler

Tafsir, Semantics, Hope, Recâ, Ṭamaʿ, Emel

Etik Beyan

Bu çalışmanın hazırlanma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyulduğu ve yararlanılan tüm çalışmaların kaynakçada belirtildiği beyan olunur. Yavuz KURT

Destekleyen Kurum

Bu araştırmayı desteklemek için dış fon kullanılmamıştır.

Teşekkür

Beyan edilmemiştir.

Kur’ân’da Ümidi İfade Eden Kelimelerin Semantik Tahlili

Öz

Kur’ân’ın üzerinde önemle durduğu, insan hayatının huzurunu ve mutluluğunu ilgilendiren konulardan biri de ümittir. Beşer ve toplum hayatı için ümit, insanın manevi güç kaynaklarından biridir. Ümit, ummaktan doğan ve arzu edilen şeyin gerçekleşme ihtimalinin verdiği son derece rahatlatıcı, huzur verici duygunun adıdır. Bu duygu, istenmeyen durumlara karşı kişiye tahammül yetisi kazandırırken aynı zamanda doğru kararlar alabilmesini temin eder. Bununla kalmayarak insanın plan ve programlarını, istek ve arzularını gerçekleştirme yolunda ciddi rol üstlenir. Nitekim ümit duygusu, insanın hayatı boyunca karşılaşacağı problemlerin çözümü olduğu bilgisi ve bilinci ile insana güven verir. Çalışma, Kur’ân’da ümidi anlatan bazı kelimelerin semantik süreçlerini ele almayı hedeflemektedir. Bu doğrultuda recâ, ṭamaʿ ve emel kelimeleri klasik Arapça sözlüklerden ve Garîbü’l-Kur’ân, Meâni’l-Kur’ân, Vücûh ve Nezâir türü eserlerden araştırılmış, Kur’ân başta olmak üzere Câhiliye şiiri, hadisler ve Kitâb-ı Mukaddes’teki kullanımları incelenmiştir. Çalışmanın amacı, Kur’ân’da geçen bu kelimelerin semantik süreçlerinin incelenmesi ve bu sayede doğru anlaşılmalarına katkıda bulunulmasıdır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Semantik, Ümit, Recâ, Ṭamaʿ, Emel

Kaynakça

• Abbâs, Ebü’l-Kāsım İsmâîl b. Abbâd. el-Muḥîṭ fi’l-luġa. thk. Muhammet Hasen Âlyasin. 11 Cilt. Beyrut: Âlemu’l-kütüb, 1414/1994.
• Atay, Hüseyin. İslâm’ı Yeniden Anlama. Ankara: Atay Yayınları, 5. Basım, 2017.
• Belhî, Ebü’l-Hasen Mukātil b. Süleymân b. Beşîr el-Ezdî. el-Vücûh ve’n-neẓâʾir. thk. Hâtim Sâlih ed-Dâmin. Irak: Mektebetü’r-Rüşd, 2011.
• Bilgin, Abdülcelil. Tarih-Dil-Yorum Bağlamında Kur’an’ı Tanımak. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2. Basım, 2022.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslamiyye, 2011.
• Cevherî, İsmail b. Hammâd. Tâcü’l-luġa. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 2008.
• Cevizci, Ahmet. Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayıncılık, 2005.
• Condon, John. Kelimelerin Büyülü Dünyası. çev. Murat Çiftkaya. İstanbul: İnsan Yayınları, 2000.
• Dabbî, Ebü’l-Abbâs Mufaddal b. Muhammed b. Ya‘lâ. el-Mufaddaliyyât. thk. Ahmed Muhammed Şâkir - Abdü’s-Selâm Muhammed Hârûn. Kâhire: Dâru’l-Meârif, 7. Basım, ts.
• Dâmegānî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Alî b. Muhammed. el-Vücûh ve’n-Nezâir. thk. Ali Abdu’l-Hamîd. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 2010.
• Dîneverî, Ebû Muhammed Abdullāh b. Müslim b. Kuteybe. Tefsîru Ġarîbü’l-Ḳurʾân. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2019.
• Efe, Zekeriya. Kur’an’da Ümit ve Ümitsizlik. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2013.
• Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed. Tehẕîbü’l-luġa. thk. Abdüsselam Muhammed Harun. 15 Cilt. Kahire: ed-Dâru’l-Mısriyye, ts.
• Ferâhîdî, Ebû Abdirrahmân el-Halîl b. Ahmed b. Amr b. Temîm. Kitâbü’l-ʿAyn. thk. Abdü’l-Hamîd Hindâvî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Feyyûmî, Ebü’l-Abbâs Hatîbüddehşe Ahmed b. Muhammed b. Alî. el-Miṣbâḥu’l-münîr fî ġarîbi’ş-şerḥi’l-kebîr li’r-Râfiʿî. Dâru’l-Meârif, 2. Basım, ts.
• Gezgin, Ali Galip. Tefsîrde Semantik Metod. İstanbul: Rağbet Yayınları, 3. Basım, 2018.
• Halebî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Yûsuf b. İbrâhîm (Abdiddâim). ʿUmdetü’l-ḥuffâẓ fî tefsîri eşrefi’l-elfâẓ. 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1417/1996.
• Herevî, Ebû Ubeyd Ahmed b. Muhammed b. Muhammed. Kitâbü’l-Ġarîbeyn fi’l-Ḳurʾân ve’l-ḥadîs̱. thk. Ahmed Ferîd Mezîdî. Mekke: Mektebetü Nizâr Musṭafâ el-Bâz, 1419/1998.
• Hûlî, Emin. “Tefsir ve Tefsir’de Edebî Tefsir Metodu”. çev. Mevlüt Güngör. İslâmi Araştırmalar 2/7 (1988).
• Izutsu, Toshihiko. Kur’ân’da Tanrı ve İnsan. çev. M. Kürşad Atalar. İstanbul: Pınar Yayınları, 3. Basım, 2014.
• İbn Düreyd, Ebû Bekr Muhammed b. el-Hasen. Kitâbü Cemhereti’l-Lüga. 4 Cilt. Bağdat: Mektebetü Müsennâ, ts.
• İbn Fâris, Ebü’l-Hüseyn Ahmed. Muʿcemü meḳāyîsi’l-luġa. thk. Abdüsselam Muhammed Harun. 6 Cilt. Dimeşk: Dâru’l-Fikir, 1399/1979.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî er-Rüveyfiî. Lisânü’l-ʿArab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâd, ts.
• İbn Sîde, Ebü’l-Hasen Alî b. İsmâîl ed-Darîr el-Mursî. el-Muḥkem ve’l-muḥîṭü’l-aʿẓam. thk. Abdülhamîd Hendâvî. 11 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed el-Bağdâdî. Nüzhetü’l-aʿyüni’n-nevâẓır fî ʿilmi’l-vücûh ve’n-neẓâʾir. thk. Muhammed Abdülkerîm Kâzım er-Râzî. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1407/1986.
• İsfahânî, Ebü’l-Kāsım Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal er-Râgıb. Müfredâtü elfâẓi’l-Ḳurʾân. thk. Safvân Adnân Dâvûdî. Dimeşk: Dâru’l-Kalem, 1413/1992.
• Karagöz, Mustafa. “Kur’an Kavramlarının Anlamını Belirlemede Artzamanlı ve Eş Zamanlı Semantiğin Rolü”. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 43/2 (Aralık 2017), 313-363.
• Kasapoğlu, Abdurrahman. “Kur’ân’da Ümit-İman İlişkisi”. Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi 8/18 (2007), 155-176.
• Kasapoğlu, Abdurrahman. “Kur’an’ı Anlamada Semantik Yöntem”. Hikmet Yurdu Düşünce – Yorum Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi 6/11 (Haziran 2013), 105-178.
• Kisâî, Ebü’l-Hasen Alî b. Hamza b. Abdillâh. Meʿâni’l-Ḳurʾân. thk. Şehâte İsâ İsâ. Kahire: Dâru Kubâ, 1414/1993.
• Komisyon. Türk Dünyası Edebiyat Kavramları ve Terimleri Ansiklopedik Sözlüğü. 6 Cilt. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 2011.
• Konutgan, Behnan vd. Kutsal Kitap Sözlüğü. İstanbul: Kitab-ı Mukaddes Şirketi, 2016.
• Kurt, Yavuz. Kur’an’da Yeis Kavramı. Ankara: Fecr Yayınevi, 2018.
• Leon-Dufour, Xavier. Kutsal Kitap’taki Teoloji Sözlüğü. İstanbul: Ohan Matbaacılık, 2002.
• Mısrî, Muhammed Fuâd b. Abdilbâkī b. Sâlih. el-Muʿcemü’l-müfehres li-elfâẓi’l-Ḳurʾâni’l-Kerîm. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1324/1906.
• Müberred, Ebü’l-Abbâs Muhammed b. Yezîd b. Abdilekber b. Umeyr. Me’ttefeḳa lafẓuhû ve’ḫtelefe maʿnâhü mine’l-Ḳurʾâni’l-mecîd. Kuveyt: Vizâratü’l-Evkâf, 1. Basım, 1409/1988.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. 2 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, ts.
• Nair, Ahmet. Kur’ân’da Korku Kavramı. Yalova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2017.
• Nehhâs, Ebû Ca‘fer. Meʿâni’l-Ḳurʾân. thk. Muhammed Alî es-Sâbûnî. 6 Cilt. Bağdat: Merkez İhyâi’t-Türâs, 1408/1988.
• Okuyan, Mehmet. Çok Anlamlılık Bağlamında Kur’an Sözlüğü. İstanbul: Düşün Yayıncılık, 2015.
• Ömer, Amed Muhtar. ’Ilmu’d-Delâle. Kâhire: ’Âlemu’l-Kutub, 5. Basım, 1419/1998.
• Paçacı, Mehmet. Tefsir’de Semantik ve Hermenötik. İstanbul: Ensar Yayınları, 2005.
• Palmer, Frank Robert. Semanik Yeni Bir Anlambilim Projesi. çev. Ramazan Ertürk. Ankara: Fol Yayınları, 2020.
• Râzî, Ebû Abdillâh Zeynüddîn Muhammed b. Ebî Bekr b. Abdilkādir. Tefsîru ġarîbi’l-Ḳurʾâni’l-ʿaẓîm. thk. Hüseyin Elmalı. Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları, 1419/1998.
• Saussure, Ferdinand de. Genel Dilbilim Dersleri. çev. Berke Vardar. İstanbul: Multilingual Yayınları, 1998.
• Sicistânî, Ebû Bekr Muhammed b. Uzeyz (Uzeyr) el-Uzeyzî. Ġarîbü’l-Ḳur’ân. Mektebetü Maṭbaʿati ʿAli Ṣabîḥ ve Evlâdih, 1382/1962.
• Sikkît, Ebû Yûsuf Ya‘kūb b. İshâk. el-Elfâẓ. Beyrut: Katolik Yayınları, 1313/1895.
• Soysaldı, Mehmet. Kur’an’ı Anlama Metodolojisi. Ankara: Fecr Yayınevi, 2001.
• Şeybânî, Ebû Amr İshâk b. Mirâr. Kitâbü’l-Cîm. 3 Cilt. Kahire: el-Heyetü’l-’Amme li Şuûni’l-Metâbi’ el-Emiriyye, 1394/1974.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre (Yezîd). el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2011.
• Uludağ, Süleyman. “Recâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 34. Ankara: TDV Yayınları, 2007.
• Yakıt, İsmail. “Doğru Bir Kur’an Tercümesinde Semantik Metodun Önemi”. SDÜ İlâhiyat Fakültesi Dergisi 1 (1994), 16-24.
• Yazıcıoğlu, Mustafa Sait. “Mâturîdî Kelâm Ekolü’nün İki Büyük Sîması: Ebû Mansûr Mâturîdî ve Ebu’l-Muîn Nesefî”. Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 27 (1985), 281-298.
• Yıldız, İbrahim. “Müberred ve "Me’ttefeḳa lafẓuhû ve’ḫtelefe maʿnâhü mine’l-Ḳurʾâni’l-mecîd" Adlı Eseri Bağlamında Vücûh ve Nezâir İlmine Katkısı”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 12/62 (2019), 1851-1857.
• Zebîdî, Ebü’l-Feyz Muhammed el-Murtazâ b. Muhammed b. Muhammed b. Abdirrezzâk el-Bilgrâmî el-Hüseynî. Tâcü’l-ʿarûs min cevâhiri’l-Ḳāmûs. thk. Mustafa Hicâzî. 40 Cilt. Kuveyt: et-Türâsü’l-Arabiyye, 1419/1998.
• Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhîm b. es-Serî b. Sehl. Meʿâni’l-Ḳurʾân ve iʿrâbüh. Beyrut: Âlemu’l-kütüb, 5. Basım, 1408/1987.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. Esâsü’l-belâġa. thk. Muhammed Basil Uyûn es-Sûd. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1419/1998.
• Zerkeşî, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır b. Abdillâh. el-Burhân fî ulûmi’l-Kur’ân. Kahire: Dâru’l-hadîs, 2007.
• Zevzenî, Ebû Abdillâh Hüseyn b. Ahmed. Şerḥu’l-Muʿallaḳāti’s-sebʿ. Beyrût: Dâru Mektebeti’l-Hayat, 1403/1982.
• Kutsal Kitap Dizini. İstanbul: Kitab-ı Mukaddes Şirketi, ts.