Medreseden Mektebe Geçiş Sürecinde Darülhilafe Medreseleri, Yazar: Hamit Er, (İstanbul: Rağbet Yayınları, 2003, 1. Baskı, 176 Sayfa)

Yıl 2025, Sayı: 4, 71 - 77, 28.03.2025

Osman Kamil Çorbacı

https://doi.org/10.70674/oi.1598127

Öz

“Medreseden Mektebe Geçiş Sürecinde Darülhilafe Medreseleri” başlıklı kitap, Osmanlı eğitim sisteminin işlevselliğini kaybetmesine neden olan yapısal ve tarihsel faktörleri değerlendirmekte ve bu bağlamda gerçekleştirilen reform girişimlerini Dârü’l-hilâfeti’l-aliyye Medresesi örneği üzerinden ele almaktadır. Çalışma, söz konusu sistemin gelişimini incelerken modernleşme sürecinde yaşanan kurumsal, pedagojik ve idari dönüşümleri disiplinlerarası bir perspektifle analiz ederek, dönemin eğitim anlayışına ilişkin bir değerlendirme sunmaktadır. Kitap, giriş, iki bölüm, sonuç, sözlük ve ekler olmak üzere 5 ana kısımdan oluşmaktadır. Giriş bölümünde, medrese sisteminin tarihsel zeminini hazırlayan ana dinamiklere yer verilmekte; kurumsal çerçevenin Osmanlı eğitim bürokrasisiyle nasıl etkileşim içinde olduğu tartışılmaktadır. Birinci bölümde, reform sürecine zemin hazırlayan etmenler, yeni öneriler ve uygulama adımları bağlamında Dârü’l-hilâfeti’l-aliyye Medresesi’nin kuruluşu ve teşkilat yapısı derinlemesine ele alınmaktadır. Bu kısım, reform gerekçelerinden örgütlenme biçimine dek pek çok unsuru birincil kaynaklara dayanarak açıklığa kavuşturmakta ve Osmanlı modernleşme tarihine dair veriler sunmaktadır. İkinci bölüm, “Orijinal Metin ve Türkçesi” başlığı altında, Kitabın ana kaynağı niteliğindeki Esbâb-ı Mûcibe Lâyihası, Islâh-ı Medâris Nizamnâmesi, Tedrisi Mukarrar Kitaplar ile Sureti Tedris, Talimatname, Âlî Kısımdaki Hocalar ve Tâlî Kısımdaki Hocalar gibi belgelere yer vermektedir. Bu metinlerin günümüz Türkçesine çevrilmiş versiyonları, dönemin düşünsel atmosferini ve bürokratik düzenlemelerini anlamayı kolaylaştıran önemli birer kanıt niteliği taşımaktadır. Sonuç bölümünde elde edilen bulgular ışığında eğitim reformlarının uzun vadeli etkileri tartışılmakta, Sözlük bölümünde ise kullanılan akademik ve bürokratik terminoloji açıklığa kavuşturulmaktadır. Ekler bölümünde, Tüzükler ve Hoca Listeleri gibi düzenleyici belgeler Osmanlıca orijinal metinleriyle sunulmakta böylece dönemin eğitim yapısına ilişkin birincil kaynaklara doğrudan erişim sağlanmaktadır. Çalışmanın metodolojisi, nitel paradigma çerçevesinde arşiv belgeleri, resmi nizamnameler ve dönemin entelektüel üretimleri üzerinden yürütülen tarihsel analiz ve literatür taramasına dayanmaktadır. Çalışma, Tevhid-i Tedrisat Kanunu’nun arka planını oluşturan girişimlere ışık tutmakla kalmayıp, Dârü’l-hilâfeti’l-aliyye Medresesinin eğitim modeliyle Cumhuriyet dönemi İmam-Hatip okullarının müfredatı arasındaki benzerliklere dikkat çekmektedir. Bu bağlamda eğitim politikalarındaki değişim ve dönüşüm süreçleri analitik bir yöntemle ele alınmakta; dolayısıyla, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e uzanan pedagojik ve kurumsal sürekliliğin izleri ayrıntılı biçimde değerlendirilmektedir. Kitabın güçlü yönlerinden biri, birincil kaynaklara dayanan disiplinlerarası analizi sayesinde Osmanlı eğitim reformlarının idari ve pedagojik boyutlarını eşzamanlı olarak incelemesidir. Diğer yandan, reform hareketlerinin taşra medreselerine yansımasına yer verilmemesi, kitabın kapsamını daraltan bir sınırlılık olarak öne çıkmaktadır. Bununla birlikte kitap, Osmanlı eğitim sistemindeki reform girişimlerini bütüncül bir çerçevede ele alması nedeniyle, eğitim tarihi, eğitim felsefesi ve eğitim sosyolojisi gibi farklı disiplinlerde çalışan araştırmacılar açısından da sistematik bir referans niteliği taşımaktadır. Özellikle idari düzenlemeler ve kurumsal yapılanmalar hakkındaki ayrıntılar literatüre katkı sağlamaktadır. Bu kitap, başta eğitim alanında akademik çalışmalar yürüten araştırmacılar olmak üzere, öğretmenler, öğretmen adayları ve eğitimle doğrudan ilgisi olan diğer profesyoneller için de önemli bir başvuru kaynağı konumundadır.

Anahtar Kelimeler

Din Eğitimi, Dârü’l-hilâfeti’l-aliyye, Osmanlı Eğitim Sistemi, Medrese Eğitim Sistemi, Modernleşme Süreci

Etik Beyan

Bu çalışmanın hazırlanma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyulduğu ve yararlanılan tüm çalışmaların kaynakçada belirtildiği beyan olunur.

Destekleyen Kurum

Bu araştırmayı desteklemek için dış fon kullanılmamıştır.

Teşekkür

Beyan edilmemiştir.

Darülhilafe Madrasas in the Transition from Madrasa to Modern Schooling, Author: Hamit Er, (Istanbul: Ragbet Publishing, 2003, 1st Edition, 176 Page)

Öz

The book titled “Medreseden Mektebe Geçiş Sürecinde Darülhilafe Medreseleri” (Darülhilafe Madrasas in the Transition from Madrasa to Modern Schooling) evaluates the structural and historical factors that led to the loss of functionality in the Ottoman education system and, within this context, examines the reform initiatives undertaken through the example of “The Dârü’l-Hilâfeti’l-Aliyye Madrasa”. While investigating the development of this system, the study offers an assessment of the era’s educational outlook by analyzing, from an interdisciplinary perspective, the institutional, pedagogical, and administrative changes that occurred during the modernization process. The book consists of five main sections—an Introduction, two chapters, a Conclusion, a Glossary, and Appendices. In the Introduction, the primary factors that laid the historical groundwork for the madrasa system are presented, along with a discussion of how this institutional framework interacted with the Ottoman educational bureaucracy. In the first chapter, the elements paving the way for reform, along with new proposals and implementation steps, are examined in conjunction with a detailed analysis of the founding and organizational structure of Dârü'l-hilâfeti'l-aliyye Madrasa. Based on primary sources, this section clarifies numerous aspects ranging from the reasons for the reforms to the modes of organization, thereby providing data on the history of Ottoman modernization. The second chapter, titled “Orijinal Metin ve Türkçesi” (Original Text and Turkish Translation) presents documents such as “Esbâb-ı Mûcibe Lâyihası” (Memorandum of Justifying Causes), “Islâh-ı Medâris Nizamnâmesi”(Regulation on the Reform of Madrasas), “Tedrisi Mukarrar Kitaplar”(Prescribed Instructional Texts) and “Sureti Tedris” (Methodology of Instruction), “Talimatname”(Directive), “Âlî Kısımdaki Hocalar” (Professors in the Advanced Division), and “Tâlî Kısımdaki Hocalar”(Instructors in the Secondary Division), which serve as the book’s principal sources. Turkish translations of these sources into contemporary Turkish function as significant evidence, facilitating an understanding of the intellectual atmosphere and bureaucratic regulations of the period. In the Conclusion, the long-term effects of the educational reforms are discussed in light of the findings, while the Glossary clarifies the academic and bureaucratic terminology employed. In the Appendices, “Tüzükler” (Regulations) and “Hoca Listeleri” (Lists of Teachers), along with other regulatory documents, are presented in their original Ottoman texts, thus providing direct access to primary sources regarding the educational structure of the era. The methodology of the study is grounded in historical analysis and literature review, conducted within a qualitative paradigm that draws on archival documents, official regulations, and the intellectual outputs of the period. In addition to shedding light on the initiatives that formed the background of the “Tevhid-i Tedrisat Kanunu” (Law on the Unification of Education), the study also highlights the parallels between the educational model of Dârü'l-hilâfeti'l-aliyye Madrasa and the curricula of Imam-Hatip schools in the Republican period. In this regard, shifts and transformations in educational policies are examined analytically; therefore, the traces of pedagogical and institutional continuity extending from the Ottoman Empire to the Republic era are evaluated in detail. One of the book’s strengths is, its interdisciplinary analysis based on primary sources, That examines the administrative and pedagogical dimensions of Ottoman educational reforms simultaneously. On the other hand, the lack of coverage regarding how reform movements were reflected in provincial madrasas stands out as a limitation that narrows the scope of the book. Nevertheless, because it addresses the reform initiatives in the Ottoman education system from a holistic perspective, the book also serves as a systematic reference for researchers working in various disciplines such as history of education, philosophy of education and sociology of education. In particular, the book details about administrative regulations and institutional structures contribute to the academic literature. This book thus functions as an important source of reference not only for researchers conducting academic studies in education but also for teachers, teacher candidates, and other professionals directly involved in the educational field.

Anahtar Kelimeler

Religious Education, Dârü, Ottoman Education System, Education System of Madrasah, Modernization Process

Etik Beyan

It is declared that scientific and ethical principles were complied with during the preparation of this study and all the studies used are cide in the bibliography.

Destekleyen Kurum

No external funding was used to support this research.

Teşekkür

Not declared.

Kaynakça

• Er, Hamit. Medreseden Mektebe Geçiş Sürecinde Darülhilafe Medreseleri, İstanbul: Rağbet Yayıncılık, 2003, 1. Baskı, 176 Sayfa, ISBN: 975683594X