Covid-19 Sürecinde Dijital Ebeveynlik İle Anne-Baba Stresi Arasında Yordayıcı İlişkiler

Yıl 2020, Cilt: 7 Sayı: 2, 70 - 102, 31.12.2020

Fikri Keleşoğlu , Fatıma Adam

Öz

21. yüzyılda görülen dijital dönüşüm, ebeveynleri de bu değişim ve dönüşümle karşı karşıya getirmiştir. Ailelerin çocukları ile birlikte maruz kaldığı bu durum, dijital ebeveynliği öne çıkarmakla kalmamış, anne baba stres düzeylerini de etkilemiştir. Evden çıkmanın oldukça riskli kabul edildiği ve evde kalmanın özellikle tavsiye edildiği bu pandemi dönemi, aile bireyleri için çevrimiçi ortamlara daha fazla maruz kaldığı ve etkilendiği dönem olmuştur. Bu bağlamda araştırmanın amacı, Covid-19 sürecinde dijital ebeveynlik farkındalığıyla anne baba stresi arasındaki ilişkiyi, yordayıcılığı ve anne baba stresinin hangi değişkenlere göre farklılaştığını ortaya koymaktır. Bu araştırmada durum saptamaya dönük betimsel çalışma yapılmış olup anket-survey yöntemi kullanılmıştır. Veri toplamak için “Kişisel Bilgi ve Anket Formu”, “Dijital Ebeveynlik Farkındalık Ölçeği” ve “Anne Baba Stres Ölçeği” kullanılmıştır. Araştırmanın evrenini, Sakarya ilindeki ebeveynler oluşturmaktadır. Araştırmanın örneklemini ise random yöntemi ile seçilmiş yine aynı ilde yaşamakta olan 459 ebeveyn oluşturur. Elde edilen veriler SPSS Version 22.0 programı ile analiz edilmiştir. Tanımlayıcı istatistiksel parametrelerin (aritmetik ortalama, standart sapma, frekanslar) yanı sıra, bağımsız örneklem t-testi, tek yönlü varyans analizi (ANOVA), Pearson Momentler Çarpım Korelasyonu ve basit regresyon analizi kullanılmıştır. Araştırma sonuçlarına göre ebeveynlerin stres düzeyleri ile Covid-19 sürecinde hissettikleri ekonomik kaygı ve en çok tercih edilen teknolojik alet arasında anlamlı farklılık görülmemiş olup, Covid-19 sürecindeki duygu durumları, süreçten önceki ve süreçteki tutumları, çocukları ile birlikte evde eğlenmek için geçirilen zaman değişkenleri arasında anlamlı farklılık tespit edilmiştir. Ayrıca araştırma sonuçlarında dijital ebeveynlik farkındalığı alt boyutları ile anne baba stres düzeyi arasında yordayıcılık yönüyle anlamlı farklılığın olduğu bulgulanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Covid-19, dijital ebeveynlik, stres, çevrimiçi, farkındalık

Kaynakça

• Adler, A. (1985). İnsanı tanıma sanatı. Çev. Şelale Başar. 5. Baskı. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Ağan, B. (2020). Davranışsal iktisatta Covid-19 pandemi süreci: kaygı düzeyinin sosyo-ekonomik karar alma davranışları üzerine etkisi. Turkish Studies, 15(6), 1001-1016.
• Akbulut, Y., Şahin, Y. L. ve Erişti, B. (2010). Cyberbullying victimization vmong turkish online social utility members. Journal of Educational Technology & Society. 13(4), 192-201.
• Aktaş-Arnas, Y. (2005). 3-18 Yaş grubu çocuk ve gençlerin interaktif iletişim araçlarını kullanma alışkanlıklarının değerlendirilmesi. The Turkish Online Journal of Educational Technology, 4(4), 59-66.
• Aydın, A. (2015). Dijital vatandaşlık. Türk Kütüphaneciliği. 29(1), 142-146.
• Baltaş, A. ve Baltaş, Z. (2002). Stres kaynakları ve baş etme yolları (21.Basım). İstanbul: Remzi Kitabevi. Black, F. (1986). Noise. Journal of Finance 41, 529-543
• Bolkan, C., Sanoi, Y., De Costa, J., Acock A.C. ve Day R.D. (2010). Early adolescents’ perceptions of mothers’ and fathers’ parenting styles and problem behavior. Marriage & Family Review. 46, 563-579.
• Brennan, P.A, Le Brocque, R. ve Hammen, C. (2003). Maternal depression, parent–child relationships, and resilient outcomes in adolescence. Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry. 42 (12), 1469-1477. https://doi.org/10.1097/00004583-200312000-00014.
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak E., Akgün Ö.E., Karadeniz, Ş ve Demirel, F. (2009) Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Pegem Publishing.
• Can, E. (2020). Coronavirüs (Covid-19) pandemisi ve pedagojik yansımaları: Türkiye’de açık ve uzaktan eğitim uygulamaları. Açıköğretim Uygulamaları ve Araştırmaları Dergisi, 6(2), 11-53.
• Canbek, G. ve Sarıoğlu, Ş. (2007). Çocukların ve gençlerin bilgisayar ve internet güvenliği. Politeknik Dergisi. 10(1), 33-39.
• Çelen, F.K., Çelik, A. ve Seferoğlu, S.S. (2011). Çocukların internet kullanımları ve onları bekleyen çevrim-içi riskler. XIII. Akademik Bilişim Konferansı (AB11), 2-4 Şubat 2011, İnönü Üniversitesi, Malatya.
• Çubukçu, A. ve Bayzan, Ş. (2013). Türkiye’de dijital vatandaşlık algısı ve bu algıyı internetin bilinçli, güvenli ve etkin kullanımı ile artırma yöntemleri. Middle Eastern & African Journal of Educational Research, 5, 148-174.
• Demir, A.H. (2002). İlköğretim öğrencilerinde stres yaratan yönetici davranışları ve öğrencilerin başa çıkma davranışları. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Dikmen, A.U., Kına, H.M., Özkan, S. ve İlhan, M.N. (2020). Covid-19 epidemiyolojisi: Pandemiden ne öğrendik. Journal of Biotechnology and Strategic Health Research, Özel Sayı, 29-36.
• EU Kids Online (AÇÇAP) II Türkiye. (2010). Avrupa çevrimiçi çocuklar araştırma projesi: Türkiye bulguları. http://eukidsonline.metu.edu.tr/ (Erişim: 10 Haziran, 2020).
• Ghosh, R., Dubey, M. J., Chatterjee, S., ve Dubey, S (2020). Impact of COVID-19 on children: special focus on psychosocial aspect. Minerva Pediatrica, 72(0), 1-10. DOI: 10.23736/S0026-4946.20.05887-9.
• Giannini, S. ve Albrectsen, A.B. (2020). Covid-19 school closures around the world will hit girls hardest. https://en.unesco.org/news/covid-19-school-closures-around-world-will-hit-girls-hardest (Erişim Tarihi: 30 Kasım 2020).
• Giannini, S. ve Lewis, G.S.(2020). Three ways to plan for equity during the coronavirus school closures. https://gemreportunesco.wordpress.com/2020/03/25/three-ways-to-plan-for-equity-during-the-coronavirus-school-closures/ (Erişim Tarihi: 30 Kasım 2020).
• Gilani, I. (2020). Coronavirus pandemic reshaping global education system?. https://www.aa.com.tr/en/education/coronavirus-pandemic-reshaping-global-education-system/1771350 (Erişim Tarihi: 30 Kasım 2020).
• Ginsburg, G.S., Siqueland, L., Masıa-Warner, C. ve Hedtke, K.A. (2004). Anxiety disorders in children: family matters. Cognitive and Behavioral Practice. 11, 28-43.
• Göksu, Ö. ve Kumcağız, H. (2020). Covid-19 salgınında bireylerde algılanan stres düzeyi ve kaygı düzeyleri. Turkish Studies, 15(4), 463-479.
• Gürkaynak, İ. (1979). Sosyo-ekonomik düzey ve çocuk. Ankara Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
• Hasebrink, U., Livingstone, S. ve Haddon, L. (Ed.). (2009). Comparing children’s online opportunities and risks across Europe: Cross-national comparisons for EU Kids Online. London: EU Kids Online. http://eprints.lse.ac.uk/21656/1/D3.2_Report-Cross_national_comparisons.pdf (Erişim: 12 Haziran 2020).
• Holden, G. W. & West, M.J. (1989). Proximate regulation by mothers: a demonstration of how differing styles affect young children's behavior. Child Development, 64-69.
• İnan Kaya, G., Mutlu Bayraktar, D. ve Yılmaz, Ö. (2018). Digital parenting: perceptions on digital risks. Kalem Eğitim ve İnsan Bilimleri Dergisi. 8(1), 131-157.
• Kappes, T.Y. (2016). The making of a cyber Ninja. Unpublished doctoral dissertation, Utica College. https://search.proquest.com/docview/1865634660?pq-origsite=gscholar. (Erişim Tarihi: 14 Haziran, 2020).
• Kaşıkcı, D.N., Çağıltay, K., Karakuş, T., Kurşun, E. ve Ogan, C. (2014). Türkiye ve Avrupa’daki çocukların internet alışkanlıkları ve güvenli internet kullanımı. Eğitim ve Bilim. 39, 230-243. Kırık, A.M. ve Özkoçak, V. (2020). Yenidünya düzeni bağlamında sosyal medya ve yeni koronavirüs (Covid-19) pandemisi. Sosyal Bilimler Dergisi, 45(1), 133-154.
• Kruger, J. ve Dunning, D. (1999). Unskilled and unaware of it: How difficulties in recognizing one's own incompetence lead to inflated self-assessments. Journal of Personality and Social Psychology, 77(6), 1121–1134
• Kulaksızoğlu, A. (1989). Ergen-aile çatışmaları ile annenin tutumları arasındaki ilişki ve ergenin problemleri. Marmara Üniversitesi. Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi. 1: 71–78.
• Lau, J.T.F., Yang, X., Pang, E., Tsui, H.Y., Wong, E. ve Wing, Y.K. (2005). SARS-related perceptions in Hong Kong. Emerging Infectious Diseases, 11(3), 417-424.
• Livingstone, S. ve Helsper, E. J. (2008). Parental mediation of children’s ın-ternet use. Journal of Broadcasting & Electronic Media. 52(4), 581-599.
• Livingstone, S. (2008). Internet literacy: young people’s negotiation of new online opportunities. digital youth, ınnovation, and the unexpected. Edited by Tara McPherson. The John D. and Catherine T. MacArthur Foundation Series on Digital Media and Learning. Cambridge, MA: The MIT Press. 101–122. doi: 10.1162/dmal.9780262633598.101.
• Manap, A. (2020). Anne babalarda dijital ebeveynlik farkındalığının incelenmesi. Doktora Tezi. İnönü Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü. Malatya.
• Mangır, M. ve Haktanır, G. (1990). Ankara üniversitesi ziraat fakültesinde çalışan annelerin çocuk yetiştirme tutumları üzerine bir araştırma. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları: 1177. A.Ü.Z.F. Baskı Ofset Ünitesi. Ankara.
• Mason, R.O. (1986). Four ethical issues of information age, MIS Quarterly. 10(1), 5-11.
• Memiş Doğan, M. ve Düzel, B. (2020). Covid-19 özelinde korku-kaygı düzeyleri. Turkish Studies, 15(4), 739-752.
• Mitchell, A. ve Savill-Smith, C. (2005). The use of computer and video games for learning: A review of the literature. London: LSDA.
• Mossberger, K., Tolbert, C. J. ve McNeal, R. S. (2008). Digital citizenship, the internet, society, and participation. London: The MIt Press.
• Özmen-Kaymak, S. ve Özmen, A. (2012). Anne baba stres ölçeğinin geliştirilmesi. Milli Eğitim Dergisi. 42(196), 20-35.
• Radyo ve Televizyon Üst Kurulu. (2019). Çocukların yeni medya kullanımı ve siber zorbalık araştırması. Ankara: Radyo ve Televizyon Üst Kurulu. https://www.rtuk.gov.tr/haberler/3787/8175/dikkat-ceken-arastirmanin-sonuclari-aciklandi.html Erişim Tarihi: 14/06/2020.
• Şahin, T., Aslaner, H., Eker, O.O., Gökçek, M.B. ve Doğan, M. (2020). Effect of COVID-19 pandemic on anxiety and burnout levels in emergency healthcare workers: a questionnaire study. Research Square, 1-22.
• Tabachnick, BG ve Fidell, LS (1996). Çok değişkenli istatistikleri kullanma (3. baskı). New York: Harper Collins.
• Valcke, M., Schellens, T., Van Keer, H. ve Gerarts, M. (2008). Primary school children's safe and unsafe use of the Internet at home and at school: An exploratory study. Computers in Human Behavior. 23(6), 2838-2850.
• Weston, D., Hauck, K. ve Amlot, R. (2018). Infection prevention behaviour and infectious disease modelling: a review of the literature and recommendations for the future. Research Article. BMC Public Health, 18: 336.
• Yaman, F., Dönmez, Ö., Akbulut, Y., Yurdakul, I.K., Çoklar, A.N. ve Güyer, T. (2019). Ebeveynlerin dijital ebeveynlik yeterliklerinin çeşitli demografik değişkenler açısından incelenmesi. Eğitim ve Bilim. 44(199), 149-172.
• Yao, M. ve Zhong, Z. (2014). Loneliness, social contacts and internet addic-tion: A cross-lagged panale study. Computers in Human Behaviour. 30, 164-170.
• Ybarra, M.L. (2004). Linkages between depressive symptomatology and internet harassment among young regular internet users. Cyber Psychology & Behavior. 7(2), 247-257.
• Young, K.S. (2004). Internet addiction: A new clinical phenomenon and its consequences. American Behavioral Scientist. 48(4), 402-415.
• Yurdakul, I.K., Dönmez, O., Yaman, F. & Odabaşı, H.F. (2013). Dijital ebeveynlik ve değişen roller. Gaziantep University Journal of Social Sciences. 12(4): 883-896.