İZMİR LİMANI’NA DEMİRYOLLARIYLA TAŞINAN EMTİANIN NİCEL BİR ANALİZİ ( 1901 – 1908)

Yıl 2024, , 115 - 139, 27.03.2024

Emrah Yılmaz

https://doi.org/10.17822/omad.1413151

Öz

İzmir, 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Doğu Akdeniz’in en önemli ihraç limanlarından biri haline gelmiştir. İzmir Limanı’nın 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren dikkate değer bir ihracat limanı olmasında Anadolu coğrafyasında işletmeye açılan ilk demiryolu hatları İzmir – Kasaba [Turgutlu] ve İzmir – Aydın Demiryolu hatlarının önemli bir rolü bulunmaktadır. Aynı yıl işletmeye açılan bu demiryolu hatları hem İzmir ticaret hadlerinde önemli bir artışa sebep olmuş hem de Osmanlı’nın çevreleşme ya da diğer ifadeyle periferileşme sürecine hizmet etmiştir. Bilindiği üzere demiryolları, kırsal üretim alanlarını meta üretim sürecine sokarken aynı zamanda daha gelişmiş ekonomilerin çevre ülkelerdeki ekonomilerini kendilerine bağlaması sonucunu doğurmuştur. Bu anlamda, İzmir’in hinterlandındaki mahaller 1860’ların ortasından itibaren İzmir Limanı’na tarımsal ürünler ile gıda maddelerinin diğer bir ifadeyle birincil ürünlerin tedarikinde önemli bir rol üstlenmiş, bu durum İzmir’in ve doğal olarak Osmanlı ekonomisinin Avrupa ve diğer Batılı devletlerle ticari ilişkilerinde birincil ürünlerin ihracatına/uzmanlaşmasına dayalı bir ekonomik ilişki yaratmıştır. Araştırmamız, bu anlamda Anadolu coğrafyasında işletmeye açılan ilk demiryolu hatlarından yola çıkarak 20. yüzyılın ilk yıllarından II. Meşrutiyet’e kadar olan dönemde İzmir hinterlandında bulunan bölgelerden demiryollarıyla İzmir Limanı’na taşınan tarımsal ürün, gıda maddeleri ile ticari emtianın neler olduğuna ve bunların yıllık bazda toplam hacimlerine odaklanarak İzmir Limanı’na demiryollarıyla bu yıllarda toplamda ne kadar ürün taşındığına ve İzmir’in ihracat odaklı bir liman olmasında bu ürünlerin önemine değinecektir. Ayrıca ilgili yıllardaki ihracat rakamları da kullanılarak demiryollarıyla taşınan emtia ile ihracat ürünlerinin ilişkisi tespit edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Demiryolları, İzmir, İhracat, Liman, Ticari Emtia

Destekleyen Kurum

Destekleyen herhangi bir kurum yoktur.

A Qualitative Analysis of Commodities Transported to Izmir Port By Railways (1901 – 1908)

Öz

İzmir became one of the most important export ports of the Eastern Mediterranean in the second half of the 19th century. The İzmir – Kasaba [Turgutlu] and İzmir – Aydın railway lines, the first railway lines to be put into operation in Anatolia, played an important role in the İzmir Port becoming a remarkable export port as of the second half of the 19th century. These railways lines, which were put into operation in the same year, not only caused a significant increase in the terms of trade of İzmir, but also served the process of peripheralisation, or in other words peripheralisation, of the Ottoman Empire. As is well known, railways brought rural production areas into the process of commodity production, while at the same time, more developed economies linked the economies of peripheral countries to their own. In this sense, the neighbourhoods in hinterland of İzmir played an important role in the supply of agricultural products and foodstuffs, in other words primary products, to the Port of İzmir from the mid-1860s onwards, creating an economic relationship based on the export/specialisation of primary products in the commercial relations of İzmir and naturally the Ottoman economy with Europe and other Western states. In this sense, our research, will focus on the agricultural products, foodstuffs and commercial commodities transported by railways from the region in the İzmir hinterland to the Port of İzmir from the first years of the 20th century until the Constitutional Monarchy II, starting from the first railways lines opened for operation in Anatolia and their total annual volumes and how much products were transported to the Port of İzmir by railways in these years and the importance of these products in making İzmir an export – oriented port. In addition by using the export figures of the relevant years, the relationship between the commodities transported by railways and export products is tried to be determined.

Anahtar Kelimeler

Railways, İzmir, Export, Port, Commodities

Kaynakça

• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi [BOA]
• Sadaret Divan-ı Hümayun Kalemi Mukâvele [A}DVN. MKL], 8/21, 20 Safer 1273 ( 24 Ekim 1856).
• 30/6, 09 Ramazan 1305 ( 20 Mayıs 1888).
• 36/1, 24 Safer 1312 ( 27 Ağustos 1894).
• Hariciye Tercüme Odası Evrakı [ HR. TO], 467/18, 30 Nisan 1857.
• İrade Hariciye [İ. HR], 136/7040, 13 Safer 1273 ( 13 Ekim 1856).
• İrade Meclis-i Mahsus [İ. MMS], 25/1103, 21 Rebiyülevvel 1279 ( 16 Eylül 1862).
• 99/4167, 28 Ramazan 1305 ( 8 Haziran 1888).
• İrade Meclis-i Vala [ İ. MVL], 385/16828, 08 Rebiyülahir 1274 ( 24 Ocak 1858).
• 530/23792, 08 Zilhicce 1281 ( 4 Mayıs 1865).
• Yıldız Sadaret Resmi Maruzat Evrakı [Y.A. RES], 42/18, 21 Şaban 1305 ( 3 Mayıs 1888).
• İngiliz Konsolosluk Raporları Report by Major Law on Railways in Asiatic Turkey. London: Harrison and Sons, 1896.
• Parliamentary Papers, Report for the Year 1901 on the Trade and Commerce of the Consular District of Smyrna. London: Harrison and Sons, 1902.
• Parliamentary Papers, Report for the Year 1902 – 03 on the Trade and Commerce of the Consular District of Smyrna. London: Harrison and Sons, 1904.
• Parliamentary Papers, Report for the Year 1905 on the Trade and Commerce of the Consular District of Smyrna. London: Harrison and Sons, 1906.
• Parliamentary Papers, Report for the Year 1907 on the Trade and Commerce of the Consular District of Smyrna. London: Harrison and Sons, 1908.
• Parliamentary Papers, Report for the Year 1908 on the Trade and Commerce of the Consular District of Smyrna. London: Harrison and Sons, 1909.
• Parliamentary Papers, Report for the Year 1909 on the Trade of Smyrna. London: Harrison and Sons, 1910.
• Parliamentary Papers, Report for the year 1910 – 1911 on the Trade of Smyrna. London: Harrison and Sons, 1911.
• Gazete ve Salnameler Aydın Vilayeti Salnamesi. Def’a 10, H. 1304.
• Ruzname-i Ceride-i Havadis, H. 23 Ramazan 1282/ M. 9 Şubat 1866, Sayı: 341, 1.
• İstatistikler İzmir Ticaret, Ziraat ve Sanayi Odası İhracat - İthalat İstatistiği. İzmir: Vilayet Matbaası. 1901.
• İzmir Ticaret, Ziraat ve Sanayi Odası İhracat - İthalat İstatistiği. İzmir: Vilayet Matbaası. 1904.
• İzmir Ticaret, Ziraat ve Sanayi Odası İhracat - İthalat İstatistiği. İzmir: Vilayet Matbaası. 1906.
• İzmir Ticaret, Ziraat ve Sanayi Odası İhracat - İthalat İstatistiği. İzmir: Vilayet Matbaası. 1908.
• Telif Eserler: Kitap, Makale ve Ansiklopedi Maddeleri Akyıldız, Ali. “Osmanlı Anadolusunda İlk Demiryolu: İzmir – Aydın Hattı (1856 – 1866).” Ed. E. İhsanoğlu, M. Kaçar, Çağını Yakalayan Osmanlı! Osmanlı Devleti’nde Modern Haberleşme ve Ulaştırma Teknikleri içinde, 249 – 270. İstanbul: İslâm Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi Yayınları, 1995.
• Akyıldız, Ali. Anka’nın Sonbaharı (Osmanlı’da İktisadi Modernleşme ve Uluslararası Sermaye). İstanbul: İletişim Yayınları, 2005.
• Akyıldız, Ali. Osmanlıda Ulaşımın Modernleşmesi. İstanbul: Timaş Yayınları, 2019.
• Beyru, Rauf. 19. Yüzyılda İzmir Kenti. İstanbul: Literatür Yayınları, 2011.
• Bilsel, Cânâ. “ Modern Bir Akdeniz Metropolüne Doğru” Der. Marie – Carmen Symrnelis, Çev. Işık Ergüden, İzmir 1830 – 1930 Unutulmuş Bir Kent mi? Bir Osmanlı Limanından Hatıralar içinde, 143 – 160. İstanbul: İletişim Yayınları, 2016.
• Çapar, Onur. Osmanlı Devleti’nde Fransız Sermayesi (1838 – 1914). İstanbul: Doğu Kütüphanesi Yayınları, 2020.
• Goffman, Daniel. İzmir ve Levanten Dünya (1550 – 1650). Çev. A. Anadol, N. Kalaycıoğlu. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2000.
• Issawi, Charles. The Economic History of Turkey 1800 – 1914. Chicago, London: The University of Chicago Press, 1980.
• Kallek, Cengiz (2001). “Kantar,” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 24 içinde 317 – 320. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2001.
• Karkar, Yakub, N. Railway Development in the Ottoman Empire 1856 – 1914. New York, Washington, Hollywood: Vantage Press, 1972.
• Kolay, Arif. “Anadolu’da işletmeye Açılan İlk Demiryolu Hattı: İzmir – Kasaba [Turgutlu] Demiryolu” Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi 54 (2017): 89 – 106. Erişim tarihi: 31 Aralık 2023, Doi: 10.16992/ASOS.12730.
• Kolay, Arif. Anadolu’da İşletmeye Açılan İlk Demiryolu, İzmir – Kasaba Hattı ve Uzantıları (1863 – 1897). Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2019.
• Kurmuş, Orhan. Emperyalizmin Türkiye’ye Girişi. İstanbul: Bilim Yayınları, 1974.
• Küçükkalay, A. Mesud. & Elibol, Numan. “Osmanlı Döneminde İzmir’den Yapılan İhracatın Analizi (1774 – 1776)” Belleten 306, (2022): 603 – 640. Erişim tarihi: 29 Aralık 2023, https://doi.org/10.37879/belleten.2022.603.
• Morawitz, Charles. Türkiye Maliyesi. Ankara: Maliye Bakanlığı Tetkik Kurulu Yayını, 1978.
• Ortaylı, İlber. “Devenin Taşıma Maliyeti Eğrisi Üzerine Bir Deneme” Osmanlı İmparatorluğu’nda İktisadi ve Sosyal Değişim Makaleler I içinde, 95 – 104. Ankara: Turhan Kitabevi Yayınları, 2000.
• Schivelbusch, Wolfgang. Demiryolu Seyahatinin Tarihi (19. Yüzyılda Mekân ve Zamanın Sanayileşmesi) Çev. Çiğdem C. Dikmen. İstanbul: Kırmızı Kedi Yayınevi, 2022.
• Özyüksel, Murat. Hicaz Demiryolu. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2000.
• Quataert, Donald. “19. Yüzyıl’da Osmanlı İmparatorluğu’nda Demiryolları” Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi C. 6 içinde, 1630 – 1635. İstanbul: İletişim Yayınları, 1985.