A Pleasant Voice from The Balkans: Garîbî-i Vardarî and His Poems

Yıl 2024, , 669 - 698, 17.11.2024

Halime Çavuşoğlu , Mehmet Akif Gözitok

https://doi.org/10.17822/omad.1510604

Öz

The Balkans, which is one of the fruitful geographies of Turkish literature, has made significant contributions to Anatolian Turkish literature with many literary works it has produced. Vardar Yenicesi, which is accepted as the "mecma‘-ı şuarâ u menba‘-ı zürefâ" of the Balkans by the Tezkire writers, is at the top of the list of regions that trained the most poets within the Ottoman cultural geography, with the 21 poets it brought up. Although his biography is included in the biographies, Garîbî, who is not as well-known as his contemporaries because his divan has not survived to the present day, is praised in the Tezkires of his time. In this study prepared on Garîbî-i Vardarî, whose poems are not known except for a few poems recorded in Tezkires and no comprehensive study has been done about him, first of all, the biography of the poet from primary sources will be given; his poems identified in tezkires, nazire and Eş'ar majmuas will be brought together; based on these poems, evaluations will be made on the poet's literary personality, art and poetry.

Anahtar Kelimeler

Garîbî-i Vardarî, Vardar Yenicesi, Classical Turkish Literature, Balkans, Poem

Balkanlar’dan Bir Hoş Sada: Garîbî-i Vardarî ve Şiirleri

Öz

Türk edebiyatının mümbit coğrafyalarından olan Balkanlar, yetiştirdiği pek çok ediple Anadolu sahası Türk edebiyatına önemli katkılarda bulunmuştur. Tezkire yazarlarınca Balkanların “mecma‘-ı şuarâ ve menba‘-ı zürefâ”sı olarak kabul edilen Vardar Yenicesi ise yetiştirdiği yirmi bir şairle Osmanlı kültür coğrafyası içinde en çok şair yetiştiren yöreler sıralamasında üst sıralarda yer almaktadır. Hayâlî, Hayretî, Usûlî, Yûsuf-i Sîneçâk gibi klasik Türk edebiyatının önemli şairlerinin yetiştiği Vardar Yenicesi’nden Anadolu’nun edebiyat tarihine değer katan bir diğer isim ise Garîbî-i Vardarî’dir. Tezkirelerde biyografisine yer verilmesine rağmen divanı günümüze ulaşamadığı için çağdaşları kadar pek tanınmayan Garîbî’den devrinin tezkireleri övgüyle bahsederek onun iyi bir şair olduğu hususunda ittifak ederler. Tezkirelere kayıtlı birkaç şiiri dışında şiirlerinin varlığından haberdar olunmayan ve hakkında derli toplu hiçbir çalışma yapılmayan Garîbî-i Vardarî üzerine hazırlanan bu çalışmada, öncelikle şairin birincil kaynaklardan biyografisine yer verilecek; tezkirelerde, nazire ve şiir mecmualarında tespit edilen şiirleri bir araya getirildikten sonra bu şiirlerden hareketle şairin sanatı ve şiirleri üzerine değerlendirmelerde bulunulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Garîbî-i Vardarî, Vardar Yenicesi, Klasik Türk Edebiyatı, Balkanlar, Şiir

Kaynakça

• Arslan, Tülin, “İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Kütüphanesindeki ŞR 60 ve 89 Numaralı Şiir Mecmuaları (İnceleme-Metin ve Mestap’a Göre Tasnif)” Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, 2018.
• Âşık Çelebi, Meşâ’irü’ş-Şu’arâ, hz. Filiz Kılıç, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayımları (E-Kitap), 2018.
• Bağdatlı Ahdî, Gülşen-i Şuʿarâ, hz. Süleyman Solmaz, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayımları (E-Kitap), 2018.
• Demirkazık, H. İbrahim, “Divan Şiirinde Karga” Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi 24 (2011): 131-178.
• Direkli, İbrahim, “Musammat Mecmuaları ve Gencîne-i Eş’âr (Milli KTB. YZ. A 1641) İsimli Musammat Mecmuası (Metin-İnceleme)” Doktora Tezi, İstanbul Medeniyet Üniversitesi, 2022.
• Ekinci, Ramazan, “Osmanlı Kültür Merkezlerinden Vardar Yenicesi ve Tezkirelere Göre Vardar Yenicesi Şairleri” Turkish Studies- International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 7/4 (2012): 1663-1679.
• Ertek Morkoç, Yasemin, “Eğridirli Hacı Kemal’in Câmiü-Nezâir’i (Metin ve Mecmua Geleneği Üzerine Bir İnceleme)” Doktora Tezi, Ege Üniversitesi, 2003.
• Gıynaş, Kamil Ali, “Pervâne Bey Mecmuası (İnceleme-Metin)” Doktora Tezi, Bozok Üniversitesi 2013).
• Gıynaş, Kamil Ali, Pervâne Bey Mecmuası. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayımları (E-Kitap), Ankara, 2017. İsen, Mustafa, “Akıncılığın Türk Kültür ve Edebiyatına Katkıları” Türkiye Günlüğü 49 (1999): 80-86.
• İsen, Mustafa, Usûlî Dîvânı. İstanbul: TYEKB Yayınları, 2020.
• Kâbilî, Sultân-ı Hûbâna Münâsib Eş‘âr, hz. Mehmet Gürbüz, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayımları (E-Kitap), 2018.
• Kara, Elif Ezgi, “İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi TY9940 Numarada Kayıtlı Nazire Mecmuası (2a-62b): İnceleme Çeviri Yazılı Metin” Yüksek Lisans Tezi, Kırklareli Üniversitesi, 2019.
• Kiel, Machiel, “Yenice-i Vardar”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi C. 43 içinde, 445-448. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Kınalızâde Hasan Çelebi, Tezkiretü’ş-Şuarâ, hz. Aysun Sungurhan, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayımları (E-Kitap), 2017.
• Kölemen, Sema, “Nûruosmaniye Kütüphanesi 4962 numaralı Mecmua (247a-324b)” Yüksek Lisans Tezi, Cumhuriyet Üniversitesi, 2011.
• Kurnaz, Cemal, “Çarh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi C. 8 içinde, 229. İstanbul: TDV Yayınları, 1993. Kurt, Aygül, “İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi T743 Numarada Kayıtlı Şiir Mecmuasının (91a-141b) Mestap’a Göre Tasnifi (İnceleme-Metin)” Yüksek Lisans Tezi, Bartın Üniversitesi, 2022.
• Küçük, Sabahattin, Bâkî Dîvânı. Ankara: TDK Yayınları, 1994.
• Kütük, Aybala Sena, “Hâfız Hüseyin Ayvansarâyî'nin Naat Mecmuası'nın Transkripsiyonlu Metni ve MESTAP'a Göre Tasnifi” Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi, 2022.
• Latîfî, Tezkiretü’ş-Şu’arâ ve Tabsıratü’n-Nuzamâ, hz. Rıdvan Canım, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayımları (E-Kitap), 2018.
• Özcan, Nuri, “Dem”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi C. 9 içinde, 148. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Öztekin, Elif Karakaş, “İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Kütüphanesi Şevket Rado Yazmaları Sr_107 Numaralı Şiir Mecmuasında Bulunan Türkçe Manzumeler (İnceleme Metin ve Mestaba Göre Tasnif)” Yüksek Lisans Tezi, Erzurum Teknik Üniversitesi, 2021.
• Riyâzî Muhammed Efendi, Riyâzü’ş-Şu‘arâ (Tezkiretü’ş-Şu‘arâ), hz. Namık Açıkgöz, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayımları (E-Kitap), 2017.
• Tanrıbuyurdu, Gülçin, “İlâhî Sevgiliye Dönüşün Ritmik (Mistik) Melodisi: “Dem Tutmak” Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 27 (2014): 97-105.
• Topkaya, Volkan, “Fransa Ulusal Kütüphanesi Supl. Turc 388 Numaralı şiir Mecmuası (İnceleme-Metin ve Mestap’a Göre Tasnif)” Yüksek Lisans Tezi, Kafkas Üniversitesi, 2019.
• Uludağ, Süleyman, “Recâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi C. 34 içinde, 502. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Yılmaz, Hanım, “Mecmûa-i Gazeliyyât-ı Türkî (İnceleme-Metin)” Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, 2017.
• Yazma Eserler
• Âşık Çelebi, Meşâ‘iru’ş-Şu‘arâ, Süleymaniye Kütüphanesi, Koleksiyon: Nuruosmaniye, 3719, 284 vr.
• Eğridirli Hâcı Kemâl, Câmî‘ü'n-Nezâ’ir, Beyazıt Kütüphanesi, Koleksiyon: Beyazıt, 5782, 455 vr.
• Eş‘âr Mecmuası, İBB Atatürk Kitaplığı, Bel_Yz_O.000092, 42a-42b.
• Eş‘âr Mecmuası, İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Kütüphanesi, Koleksiyon: Şevket Rado Yazmaları, Sr_107, 113a-113b.
• Nu’ût ve Kasâid, Millet Kütüphanesi, Koleksiyon: A.E. Manzum, 773/1, 21b-23a.
• Pervâne Bey Mecmuası, Topkapı Sarayı Yazmaları, Koleksiyon: Bağdat, No: 406, 102b, 283a.