HACI ABDULLAH SÂFÎ’NİN LUĠĀT-I TÜRKİYYESİ’NDE KERKÜK AĞZINA DAİR SÖZ VARLIĞI HAKKINDA

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 29, 41 - 58, 27.03.2024

Önder Saatçi

https://doi.org/10.17822/omad.1438822

Öz

Bu makalenin giriş bölümünde bugüne Kerkük ağzıyla ilgili kadarki söz derleme çalışmaları hakkında kısaca bilgi verilmiş, günümüze gelene dek bölgeyle ilgili yapılmış olan sözlükler ve çeşitli ağız çalışmaları sonucunda çıkarılmış indeksler tanıtılmıştır. Ayrıca üzerinde çalıştığımız yazmanın müellifi hakkında da bazı biyografik bilgiler sunulduktan sonra yazmanın nitelikleri anlatılmıştır. İnceleme bölümünde ise Öncelikle yazmadaki Kerkük ağzı söz varlığı listelenmiş, bu söz varlığının hangilerinin madde başında hangilerinin tanımlarda bulunduğu tespit edilmiştir. Bu tespit sırasında bazı kelime çeşitleri (deyimler, ikilemeler) de ayrıca gösterilmiştir. İncelemede ayrıca Türkiye Türkçesi ile ortak kelimelerden bazılarının gerek madde başında gerek tanımlarda Kerkük ağzı fonetiğiyle kaydedilmiş olduğu gösterilmiştir. İnceleme bölümünde ayrıca, yazmadaki bir kısım söz varlığıyla ilgili bazı anlam ayrıntılarına da yer verilmiştir. Bu kapsamda, yazmada Kerkük ağzından alınmış bazı kelimelerin anlamlarının günümüzde Kerkük ağzı ile ilgili sözlüklerdeki tanımlarıyla uyumsuzluğuna dikkat çekilmiş, bunun sebepleri üzerinde durulmuştur. Bundan başka, birkaç maddenin tanımında yer alan Türkiye Türkçesiyle ortak bazı kelimelerin Kerkük ağzındaki anlamlarıyla kullanılmış olduğuna dikkat çekilmiştir. Makalede verilerin birçoğu tablolar halinde karşılaştırmalı bir yöntemle sunulmuştur. Sonuç bölümündeyse yazmanın bu yönleriyle bir taraftan Kerkük ağzının söz varlığının kayda geçirilmesi çalışmalarında önemi üzerinde durulmuş ve yayınlandığı takdirde Türkoloji çalışmalarına katkı sağlayacağı belirtilmiştir.

Anahtar Kelimeler

anlam, kelime, sözlük, söz varlığı, yazma

Etik Beyan

Her türlü bilim etiğine özen gösterilerek bu makale tarafımdan hazırlanmıştır.

Teşekkür

Dergimize teşekkürler

About Kirkuk Dialect’s Vocabulary in Hacı Abdullah Sâfî’s Luģāt-ı Türkiyye

Öz

In the introduction of this article, brief information has been provided about the compilation studies on the vocabulary of the Kirkuk dialect to date, and the dictionaries and various dialect studies related to the region that have been produced up to the present day are introduced. Additionally, after presenting some biographical information about the author of the manuscript we are working on, the qualities of the manuscript are described. In the analysis section, firstly, the vocabulary of the Kirkuk dialect in the manuscript has been listed, and it has been determined which of these vocabulary items are presented at the beginning of entries and which are found in the definitions. During this determination process, some types of words (idioms, collocations) have also been separately identified. Furthermore, in the analysis, it is shown that some common words with Turkey Turkish have been recorded in the Kirkuk dialect phonetics both at the beginning of entries and in the definitions. Additionally, some details of meaning related to a portion of the vocabulary in the manuscript have also been included in the analysis. In this context, attention has been drawn to the inconsistency between the meanings of some words taken from the Kirkuk dialect in the manuscript and their definitions in dictionaries related to the Kirkuk dialect today, and the reasons for this have been discussed. Furthermore, it is noted that some words used in the definitions of a few entries have meanings in the Kirkuk dialect that are different from those in Turkey Turkish. In the article, most of the data is presented in tables using a comparative method. In the conclusion section, it is emphasized that, on one hand, the importance of recording the vocabulary of the Kirkuk dialect in the manuscript in studies, and on the other hand, it is stated that it will contribute to Turkology studies if published.

Anahtar Kelimeler

meaning, word, dictionary, vocabulary, manuscript

Kaynakça

• Bayat, M. Mehdi. “Irak Türkmen Ağzında Kalıplaşmış Anlatımlar”. VI Uluslararası Türk Dili Kurultayı (20-25 Ekim 2008) Bildirileri içinde, 685-694. Ankara: TDK Yay., tarihsiz.
• Bayatlı, H. Kemal. Irak Türkmen Türkçesi. Ankara: TDK Yay., 1996.
• Çolakoğlu, Rıza. Telafer Folkloru. İstanbul: Kerkük Vakfı Yay., 2017.
• Derleme Sözlüğü (1. Cilt). Ankara: TDK Yay., 1995.
• Gülensoy, T. Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü. Ankara: TDK Yay., 2007.
• Haydar, C. Khıdır, “Irak Türkmen Ağızları”, Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, 1979. Hürmüzlü, Habib. Kerkük Türkçesi Sözlüğü. İstanbul: Kerkük Vakfı Yay., 2003.
• Hürmüzlü, Habib. Irak Türkmen Türkçesi Sözlüğü. Kerkük: Türkmeneli İşbirliği ve Kültür Vakfı Yay., 2013. Karahan, Leylâ. Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması. Ankara: TDK Yay., 1996.
• Kevseroğlu, Necat. Irak’ta Türkçe Yer Adları Kılavuzu. Kerkük: Türkmeneli İşbirliği ve Kültür Vakfı Yay., 2012.
• Korkmaz, Zeynep. “Anadolu Ağız Araştırmalarına Toplu Bir Bakış”. Türk Dili Üzerine Araştırmalar-2. Cilt içinde, 234-235. Ankara: TDK Yay., 2005.
• Öbek, A. İhsan. Klâsik Türk Edebiyatında Müşâare Fâiz-Sâfȋ. İstanbul: Kerkük Vakfı Yay., 2005.
• Özen Eratalay, Sevda. “Kerkük Türkmen Ağzında Hastalık Adları” Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Salgın Hastalıklar Özel Sayısı (2020): 171-188. Saatçi, Önder. Irak Türkmenleri İçin. İstanbul: Kerkük Vakfı Yay., 2020. Saatçi, Önder. “Irak Türkmen Ağızlarının Söz Varlığının Toplanması ve Kayda Geçirilmesine Dair”. 200 Yıl Sonra Mütercim Asım ve Türkiye’de Sözlük Çalışmaları Bilgi Şöleni içinde, 199-212. Ankara: Gazikültür A.Ş.-TYB Yay. 2021.
• Shahbaz, H. Hassan, “Kerkük Ağzı” Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, 1979. Terzibaşı, Ata. Kerkük Ağzı Türkmanca Sözlük (2. Cilt). Kerkük. 2013. Uluhan Beşirli, Çoban. “Türkmen Ağızlarında Birleşik Kelimeler”. Irak Türkmen Ağzı Araştırmaları (1. Cilt) içinde, LV. Bağdat:وزارة الثقافه والسياحة والإثار Yay., 2021.