Murtaza’yı Toplumsal Sorunların Belirtisi Olarak Okumak ve İzlemek

Yıl 2019, Cilt: 10 Sayı: 17, 2056 - 2077, 31.03.2019

Aydın Çam

https://doi.org/10.26466/opus.517860

Cited By: 1

Öz

Bu çalışmada Orhan Kemal’in ilk
olarak 1952 yılında Vatan Gazetesi’nde tefrika edilen ve aynı yıl Varlık
Yayınları’ndan kitap olarak çıkan Murtaza adlı romanı ve bu yapıttan Tunç
Başaran’ın Bekçi Murtaza (1965) ve Ali Özgentürk’ün Bekçi (1985) adıyla
gerçekleştirdiği uyarlamalar, Murtaza tiplemesi merkeze alınarak
soruşturulmaktadır. Murtaza, ilhamını 1950’li yıllarda sanayileşmeyle birlikte
büyük dönüşümler yaşayan Adana’dan alan romanın kahramanıdır ve söz konusu
dönüşümlerden mustariptir. Yaşadığı mekâna, zamana ve topluma uyum
sağlayamayan, yabancılaşmış biridir. Çalışmada roman ve romandan yapılan uyarlamalar,
edebiyat ve sinema ile hekimlik arasında yöntemsel bir ilişki kurularak
çözümlenmektedir. Edebiyatçılar ve sinemacılar, topluma tıpkı bir hekimin
hastalığa yaklaştığı gibi bakabilir. Bir yazar ya da yönetmen semptomatoloji,
etiyoloji ve terapi etkinlikleriyle hastalığın belirtilerini izleyebilir,
toplumsal sorunları teşhis edebilir, hastalığın nedenlerini saptayabilir ve bir
tedavi önerebilir. Bu yöntemle beraber çalışmada, özellikle filmlerin
soruşturulması için bağlamsal film çözümlemesi yönteminden yararlanılmıştır.
Çalışma sonucunda Murtaza’nın çelişkilerle dolu karakterinin ve yaşamının
aslında kapitalist sanayileşmenin dönüşümüyle açığa çıkan toplumsal sorunların
belirtileri olduğu görülmüştür. Orhan Kemal, Tunç Başaran ve Ali Özgentürk, Murtaza
aracılığıyla toplumsal sorunların yol açtığı hastalıkları teşhis etmektedirler.
Bununla beraber, her ne kadar bu yapıtlarda bir tedavi önerilmese de toplumun
sağaltımına dair olasılıkların önü de kapatılmaz.

Anahtar Kelimeler

Bekçi Murtaza, Toplumsal Tipler, Gilles Deleuze ve Sinema, Sinema ve Edebiyat

Reading and Watching Murtaza, As a Symptom of the Social Problems

Öz

In this study, Orhan Kemal’s novel Murtaza, which is firstly published
serially by Vatan Newspaper in 1952, later published as a book by Varlık
Publishing House in the same year; and two films adapted from the novel, Tunç
Başaran’s Bekçi Murtaza (Murtaza the Watchman, 1965), and Ali Özgentürk’s Bekçi
(The Watchman, 1985) are inquired by focusing on Murtaza stereotype. Murtaza is
the fictitious character of the novel, inspired by Adana city that seriously
transformed by industrialization in the 1950s, and he is also a victim of these
changes. He is an alienated person, who cannot accommodate the space and time,
and cannot fit into society. In the study, the novel and the adaptations are
analysed by making a methodological contact with literature, cinema, and
medical sciences. Litterateurs and filmmakers can investigate the society just
as a doctor diagnoses the diseases. An author or a director may watch the
disease symptoms, identify the problems, diagnose the social diseases, and give
therapy recommendations by following the symptomatology, etiology, and therapy
practices. In addition to this, the contextual film analyse method is also used
in the study, especially for adaptations. Following the analyses, it is
appeared that the anomalous character and inconsistent life of Murtaza, is actually
the symptom of social problems, which is formed by transformations of
capitalist industrialization. Orhan
Kemal, Tunç Başaran, and Ali Özgentürk diagnose the social diseases by Murtaza.
And even though there aren’t any therapy recommendations given by author and/or
directors in their works, there is still a possibility for the therapy of
society.

Anahtar Kelimeler

Murtaza the Watchman, Social Stereotypes, Gilles Deleuze and Cinema, Cinema and Literature

Kaynakça

• Assheuer, T. (2008). Yakın plan Haneke. N. Pakkan (çev.), İstanbul: Agora Kitaplığı.
• Barsam, R. M. & Monahan, D. (2010). Looking at movies: An introduction to film (3. Baskı). Londra: W. W. Norton & Company.
• Binyazar, A. (1970). Orhan Kemal öldü Murtazalar yaşayacak. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, 22(226), 278–284.
• Boétie, E. (2011). Gönüllü kulluk üzerine söylev (3. Baskı). M. A. Ağaoğulları (çev.), Ankara: İmge Kitabevi.
• Corrigan, T. & White, P. (2012). The film experience: An introduction (3. Baskı). Boston & New York: Bedford / St. Martin’s.
• Deleuze, G. (2013). Kritik ve klinik (2. Baskı). İ. Uysal (çev.), İstanbul: Norgunk Yayınları.
• Elsaesser, T. & Buckland, W. (2002). Studying contemporary American film: A guide to movie analysis. New York: Oxford University Press.
• Hızlan, D. (9 Haziran 1970). Büyük usta. Yeni Gazete.
• Hinderink, J. & Kıray, M. B. (1970). Social stratification as an obstacle to development – a study of four Turkish villages. New York: Praeger Publishers.
• Kemal, O. (2015). Murtaza (22. Baskı). İstanbul: Everest Yayınları.
• Kemal, Y. (12 Haziran 1970). Orhan Kemal, umut ve aydınlık. Cumhuriyet Gazetesi, 2.
• Kemal, Y. (9 Haziran 1970). Yaşar Kemal, Orhan Kemal’i anlatıyor. Yeni Gazete.
• Kıraç, R. (27 Ocak 2012). Don Kişot’la kanundışı yaşamak… Radikal Kitap Eki.
• Kurdakul, Ş. (1983). Orhan Kemal’in insanları. Yazko Somut – Haftalık Sanat ve Kültür Dergisi. Sayı: 44(18), 4.
• Nelmes, J. (Ed.). (2012). Introduction to film studies (5. Baskı). Londra & New York: Routledge.
• Özcanlı, N. (Koordinatör) (2008). Adana sanayi tarihi. Adana: Adana Sanayi Odası Yayınları.
• Phillips, P. (2000). Understanding film texts: Meaning and experience. Londra: BFI.
• Rancière, J. (2010) Özgürleşen seyirci. E. B. Şaman (çev.), İstanbul: Metis Yayınları.
• Ryan, M. & Lenos, M. (2012). Film çözümlemesine giriş – Anlatı Sinemasında Teknik ve Anlam. E. S. Onat (çev.), Ankara: De Ki Yayınları.
• Sennett, R. (2008). Karakter aşınması – Yeni Kapitalizmde işin kişilik üzerindeki etkileri (3. Baskı). B. Yıldırım (çev.), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Sennett, R. (2010). Kamusal insanın çöküşü (3. Baskı). S. Durak & A. Yılmaz (çev.), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Sennett, R. (2011). Yeni kapitalizmin kültürü (2. Baskı). A. Onacak (çev.), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Smith, D. W. (2013). Saf İÇKİN YAŞAM – Deleuze’ün “Kritik ve Klinik” Projesi. E. Koyuncu (çev.), İstanbul: Norgunk Yayınları.
• TÜİK – Türkiye İstatistik Kurumu. Çevrimiçi Erişim: http://www.tuik.gov.tr.
• Uğurlu, N. (1973). Orhan Kemal’in ikbâl kahvesi. İstanbul: Cem Yayınları.
• Yaman, Y. (Koordinatör) (1981). Yurt ansiklopedisi – Türkiye İl İl: Dünü, Bugünü, Yarını Cilt I. İstanbul: Anadolu Yayıncılık A.Ş.