Evliya Çelebi’nin Filozofları

Yıl 2021, Cilt: 18 Sayı: 42, 6054 - 6080, 13.10.2021

Mehmet Harmancı

https://doi.org/10.26466/opus.888519

Öz

Kültür tarihinin ayrılmaz parçalarından biri de bütün dalları ve dönemleriyle felsefe etkinliğidir. Felsefe disiplininin ele alınmasında da kültür tarihi göz ardı edilemeyecek bir kaynak olarak belirir. Kültürümüzün Osmanlı dönemini etraflıca ve pek çok açıdan kayda geçirmiş bir eser olan Evliya Çelebi’nin Seyahatnamesini, felsefe muhtevasına katkısı ve özellikle filozoflara bakışı açısından ele aldık. Bunun felsefekültür tarihi ilişkisi bakımından önem arz ettiği kadar filozof biyografilerine sağlayacağı katkı bakımın-dan da yenilikler getirebileceği düşüncesiyle konuyu inceledik. Muhteva bakımından zengin ve pek çok disipline dair verileri barındıran niteliği ile Evliya Çelebi’nin Seyahatnamesi, felsefe etkinliğine dair neler içermektedir; özellikle de felsefi etkinliğinin öznesi olan filozofları nasıl ele almıştır; Seyahatname’de, Antikçağ felsefesinden İslam felsefesine, hangi filozoflar karşımıza çıkmaktadır; Evliya Çelebi’nin çok geniş tuttuğu ilgi alanlarında felsefeye, filozoflara dair neler vardır?, sorularını araştırdık. Kültür tarihimizde felsefe etkinliğinin tuttuğu yeri bir eser üzerinden örneklemeye çalışırken, filozofların kültürümüz içinde nasıl görülüp anlaşıldığını yine aynı eser özelinde tespit etmeyi amaçladık. Felsefe ile doğru-dan ya da dolaylı ilişki kurmasa da felsefeyi bir tarih, kültür ve anlatı unsuru olarak taşımış; kendi bütünlüğüne yapı taşı olarak kabul edip değerlendirmiş eserleri, felsefe tarihi ve kültürüne katkısı bakımından ele almak, eseri kendi sebebitelifinin dışında, felsefe disiplinine taşıdığı malzemeleri bakımından ele almaktır. Bu çalışmada hedeflediğimiz hususu bu bakış açısıyla da izah etmek yanlış olmaz.

Anahtar Kelimeler

Evliya Çelebi, Seyahatnâme, Osmanlı, İslam Felsefesi, Filozof

The Philosophers of Evliya Celebi

Öz

One of the indispensable parts of cultural history is philosophical activity with all its branches and periods. Cultural history appears as a source that cannot be ignored in dealing with the discipline of philosophy. We discussed Evliya Celebi’s Book of Travels (Seyahatname), which is a work that has recorded the Ottoman period of our culture in detail and in many ways, in terms of its contribution to the content of philosophy and especially from the perspective of philosophers. We examined the subject, considering that it is important in terms of the relationship between philosophy and cultural history, as well as in terms of its contribution to philosophical biography.We investigated the following questions in the study: Evliya Celebi’s Book of Travels, which is rich in content and contains data on many disciplines, includes what is related to philosophical activity; especially how he dealt with the philosophers who were the subjects of his philosophical activity; in the Book of Travels, which philosophers are included from ancient philosophy to Islamic philosophy; what are there in the areas of interests that Evliya Celebi holds very broadly about philosophy and philosophers? While trying to exemplify the place of philosophical activity in our cultural history through a work, we aimed to determine how philosophers are seen and understood in our culture in the same work.

Anahtar Kelimeler

Evliya Celebi, Book of Travels, Ottoman, Islamic Philosophy, Philosopher

Kaynakça

• Atalay, M. (2013). Zahîr-i Fâryâbî. DİA. (Cilt. 44, ss. 87-88). İstanbul: TDV Yayınları.
• Atsız, H.N. (2018). Evliya Çelebi Seyahatnâmesi’nden seçmeler. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Baysun, C. (1993). Evliya Çelebi. MEB İA. (Cilt. 4 ss. 400-412). İstanbul: M.B. Basımevi.
• Bölükbaşı, R. T. (2015). Tekke ve halk edebiyatı makaleleri. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Brun, J. (2007). Platon ve akademia. (İ. Yerguz, Çev.). Ankara: Dost.
• Copleston, F. (1985). A history of philosophy (C. 1-9). New York: Doubleday.
• Dağlı, Y. (1994). Evliya Çelebi Seyahatnâmesi’nin 1. cildindeki yer ve şahıs isimleri indeksi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İÜSBE, İstanbul.
• Dankoff, R. ve Tezcan, S. (2011). Evliya Çelebi kaynakçası. N. Tezcan ve S. Tezcan (Der.), Evliya Çelebi içinde . Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Demir, U. (2012). Müstensihinin kaleminden Seyâhâtname’nin istinsah hikâyesi. C. Yılmaz (Der.), Evliya Çelebi Atlası içinde (s.171-177). İstanbul: MEDAM (Bahçeşehir Üniversitesi Medeniyet Araştırmaları Merkezi).
• Develi, H. (2012). Evliya Çelebi kronolojisi. C. Yılmaz (Der.), Evliya Çelebi Atlası içinde (ss. 26-33). İstanbul: MEDAM (Bahçeşehir Üniversitesi Medeniyet Araştırmaları Merkezi).
• Diniz, Y. (Özay). (2017). Evliya Çelebi’nin acayip ve garip dünyası. İstanbul: YKY.
• Duman, M. (2012). Evliya Çelebi Seyahatnâmesi. C. Yılmaz (Der.), Evliya Çelebi Atlası içinde (ss. 166-170). İstanbul: MEDAM (Bahçeşehir Üniversitesi Medeniyet Araştırmaları Merkezi).
• Dülger, E. (2006). Evliya Çelebi Seyahatnâmesindeki büyü, sihir ve falın halkbilimi açısından değerlendirilmesi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). SÜSBE, Konya.
• Edisyon. (2009). Büyük Türk filozofu ve tıb üstadı İbni Sina. Ankara: TTK.
• Evliyâ Çelebi. (2012a). Günümüz Türkçesi ile Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi (C. 2 (10. Kitap)). İstanbul: YKY.
• Evliyâ Çelebi. (2012b). Günümüz Türkçesi ile Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi (C. 1 (6. Kitap)). İstanbul: YKY.
• Evliyâ Çelebi. (2012c). Günümüz Türkçesi ile Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi (C. 1 (3. Kitap)). İstanbul: YKY.
• Evliyâ Çelebi. (2012d). Günümüz Türkçesi ile Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi (C. 1 (4. Kitap)). İstanbul: YKY.
• Evliyâ Çelebi. (2012e). Günümüz Türkçesi ile Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi (C. 1 (1. Kitap)). İstanbul: YKY.
• Evliyâ Çelebi. (2012f). Günümüz Türkçesi ile Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi (C. 1 (2. Kitap)). İstanbul: YKY.
• Evliyâ Çelebi. (2012g). Günümüz Türkçesi ile Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi (C. 1 (8. Kitap)). İstanbul: YKY.
• Evliyâ Çelebi. (2012h). Günümüz Türkçesi ile Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi (C. 1 (5. Kitap)). İstanbul: YKY.
• Evliyâ Çelebi. (2013). Seyahatnâme -tıpkıbasım- (I-IV). Ankara: TTK.
• Evliyâ Çelebi, M. Z. b. D. (2006). Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi I-X (C. 1). İstanbul: YKY.
• Evliya Çelebi Özel Sayısı. (2011). TYB Akademi, (2).
• Fatma, Â. (2006). Teracim-i ahvâl-i felâsife. Ankara: Çizgi Kitabevi.
• Günaydın, Y. T. (2011). Gezi edebiyatı kaynakçası. Hece Dergisi-Gezi Özel Sayısı, (174-175-176), 487-519.
• İbn Ebû Useybia. (t.y.). Uyûnü’l-enbâ fî tabakāti’l-etıbbâ. Beyrut: Dâru Mektebeti’l-hayat. İzmirli, İ. H. (1997). İslam’da felsefe akımları. İstanbul: Kitabevi.
• Kahraman, S. A. (2013). Evliya Çelebi. Seyahatnâme -tıpkıbasım- (I-VI) içinde (C. 1, s. XXXV-XLV). Ankara: TTK.
• Karadeniz, A. (2021). Yazının düşüşü. Ankara: Pruva Yayınları.
• Kaya, M. (1995). Fârâbî. DİA. İstanbul: TDV Yayınları.
• Keklik, N. (1966). Muhyiddin İbnü’l-Arabî (Hayâtı ve Çevresi). İstanbul: Büyük Matbaa.
• Keklik, N. (1967). Sadreddîn Konevî’nin felsefesinde Allah-kâinât ve insan. İstanbul: İÜ Edebiyat Fakültesi Yayınları. Mustafa Bin Bâlî. (2014). Yüzler hali söyler ( Risâle-i Kıyâset-i Firâset/İlm-i Firâset). İstanbul: Büyüyenay.
• Olguner, F. (1989). Batı ve İslam kaynakları ışığında Platon. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Onay, A. T. (1993). Eski Türk edebiyatında mazmunlar. Ankara: TDV Yayınları.
• Özalp, H. (t.y.). İslam felsefesinin 100’ü. Ankara: OTTO.
• Sheridan A. R., (Aksoy) ve Sheridan D., M. (2011). Evliyâ Çelebi’nin hayatı: Zamandizimsel bir döküm. N. Tezcan ve S. Tezcan (Der.), Evliya Çelebi içinde (ss. 20-36). Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Taşdelen, V. (2013). Felsefeden edebiyata. Ankara: Hece Yayınları.
• Taşdelen, V. (2015). Felsefe kültürü. Ankara: Hece Yayınları.
• Tezcan, N. (2009). Seyahatnâme. DİA. (Cilt. 36, s.16-19). İstanbul: TDV Yayınları.
• Tezcan, N. (2011a). “Evliyâ Çelebi ne zaman doğdu ne zaman öldü?”. N. Tezcan ve S. Tezcan (Ed.), Evliya Çelebi içinde (ss. 37-42). Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Tezcan, N. (2011b). Seyahatnâme’nin genel yapısı önemli yazmaları ve baskıları. N. Tezcan ve S. Tezcan (Der.), Evliya Çelebi içinde (s.116-130). Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Tezcan, N. (2011c). 1814’ten 2011’e Seyahatnâme araştırmalarının tarihçesi. N. Tezcan ve S. Tezcan (Der.), Evliya Çelebi içinde (ss. 78-115). Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Tezcan, S. (2011a). Evliya Çelebi’nin doğum günü. Toplumsal Tarih Dergisi, (207), 64-67.
• Tezcan, S. (2011b). Bir dâhinin Seyahatnâmesi. N. Tezcan ve S. Tezcan (Der.), Evliya Çelebi içinde (s.12-19). Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Touati, H. (2004). Ortaçağda İslam ve seyahat. (A. Berktay, Çev.). İstanbul: YKY.
• Turabi, A. H. (2011). El-Mûsîka’l-Kebîr. DİA. DİA. (Cilt. 31, s.256-257). İstanbul: TDV Yayınları.
• Vural, M. (2003). İslâm felsefesi sözlüğü. Ankara: Elis Yayınları.
• Yıldırım, Ö. A. (2020). Kavram atlası/felsefe I. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Yılmaz, C. (Der.). (2012). Evliya Çelebi atlası. İstanbul: MEDAM (Bahçeşehir Üniversitesi Medeniyet Araştırmaları Merkezi).
• Zavotçu, G. (2006). Divan edebiyatı kişiler-kişilikler sözlüğü. Ankara: Aydın Kitabevi.
• Ziyaeddin, S. Y. (2000). İbn-i Sina masalları (Gencine-i Hikmet). Ankara: Yeni Kuşak.
• Ziyaeddin, S. Y. (2016). Gencîne-i hikmet hikâye-i Ebû Ali Sînâ. İstanbul: Büyüyenay.