Framing Camlica Mosque as an Avant-Garde Shrine in the Context of Actor-Network Theory

Yıl 2021, Cilt: 18 Sayı: 44, 8333 - 8361, 26.12.2021

Adem Sağır Pınar Memiş Sağır

https://doi.org/10.26466/opus.932364

Öz

The reason why the actor-network theory is preferred in our study is related to the subject of research, which is Çamlıca Mosque fits the principle of generalized symmetry. A problematization object, Çamlıca Mosque, was started to be built in 2013 with an official ceremony and opened in 2019, completing the design with intermediaries such as seminars, competitions, exhibitions, stone, doors, carpets, imame, pulpit, etc. The study aims to show how a language is constructed by associations and perpetrators using the social language around Çamlıca Mosque. For this purpose, an effort is made to reveal the "mobilisation" between the entities that make up the network, whether they are fixed in organizations or not, by drawing attention to the organizational network itself. In the actor-network analysis on the Çamlıca Mosque, the president of the association, the architects, the president, the minister of environment and urban planning, and visitors were identified as actors, while grand size was revealed as a non-human actor translated into religion and position as non-human actors translated into history. It has been shown that these actants also produced black boxes in the construction of Çamlıca Mosque by creating interessement in translations of non-human actors, based on enrollment with visitors, by opening obligatory passage points with the intermediation of relations between the President of the Association, the architects, the President, the Minister of Environment and Urbanization.

Anahtar Kelimeler

Actor-Network Theory, Religion, History, Istanbul, Camlıca Mosque

Avangard Bir Mabed Olarak Çamlıca Camisi’nin Aktör Ağ Teorisi Bağlamında Çerçevelemesi

Öz

Aktör-ağ teorisinin çalışmamızda tercih edilir olmasının nedeni araştırma konusu olan Çamlıca Camisi ile ilişkilidir. 2013 yılında resmî tören atma töreniyle yapımına başlanan ve 2019 yılında tamamlanıp açılan Çamlıca Camisi, tasarımın seminer, yarışma, sergi gibi aracılarla tamamlanması, yapım sürecinde malzeme seçimlerindeki taş, kapılar, halılar, imame, minber vb. özelliklerin tümünün “önemle” duyurulması, ayrıca Cami’nin yapım aşamasında katkıda bulunan mimarlar, dernek ve diğer politik aktörlerin yanı sıra Cami tamamlandıktan sonra düzenlenen gezi, etkinlik, sergi vb. etkinlikler ile bir araştırma nesnesi olarak Cami’nin nesne olmanın ötesinde çok yönlü ve boyutlu bir ilişki ağı içerisinde olduğunun işaretlerini göstermektedir. Bu çalışma ile amaçlanan Çamlıca Camisi etrafında örülen toplumsal dilin, örgütler ve failler tarafından kendile-rinin konuştuğu dil ile nasıl inşa edildiğini göstermeye çalışmaktır. Bu amaca yönelik olarak, örgütsel ağın kendisine dikkat çekerek, ağı oluşturan varlıklar arasındaki, biçimsel örgütlenmelerde sabitlensinler ya da edilmesinler, “eylem şebekelerini” ortaya çıkarma çabası güdülmektedir. Çamlıca Camisi üzerine yapılan aktör-ağ analizinde, Dernek Başkanı, mimarlar, Cumhurbaşkanı, Çevre ve Şehircilik Bakanı ve ziyaretçiler aktörler olarak belirlenirken, büyüklük dine tercüme edilen bir insan olmayan aktör ve konum ise tarihe tercüme edilen insan olmayan aktörler olarak açığa çıkmıştır. Bu aktantların Çamlıca Camisi’nin tarih ve din temelli inşasında aynı zamanda aktörlerinin dönüştürücü aracılıklarıyla zorunlu geçiş noktaları açarak, diğer aktör/aktantların ağa ilgilileşme bağları yaratarak, kilitlenme sağladığı ortaya çıkmıştır.

Anahtar Kelimeler

Aktör-Ağ Teorisi, Din, Tarih, İstanbul, Çamlıca Camisi

Kaynakça

• Adaman, F. ve Akbulut, B. (2020). Erdoğan’s three-pillared neoliberalism: Authoritarianism, populism and developmentalism. https://doi.org/10.1016/j.geoforum.2019.12.013.
• Akrich, M., Callon, M. ve Latour, B. (2002). The key to success in innovation part 1: The art of interessement. International Journal of Innovation Management, 6(2), 187-206.
• Akyıldız, S. (2019). Yeşil alan mı ibadethane alanı mı? Dil, din, pratik ekseninde validebağ direnişi. Sosyoloji Araştırmaları Dergisi, 22(1), 1-31.
• Ansal, H., Ekinci M., Kaşdoğan, D. (2018). Bilim, teknoloji ve toplum çalışmaları’na bir giriş. Toplum ve Bilim, 144, 9-37.
• Atlı, M. (2017). Türkiye’de cami mimarlığı tartışması nerelerde tıkanıyor? Kubbeyi yere ve/veya Çamlıca Tepesi'ne koymak. T. Bora (Der.) içinde, İnşaat Ya Resullullah (s.55-76). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Aygül, C. (2006). Şebeke kuramlarına eleştirel bir bakış. Memleket SiyasetYönetim, 1, 141-153.
• Batuman, B. (2018). New Islamist architecture and urbanism: Negotiating nation and Islam through built environment in Turkey. London: Taylor & Francis.
• Bergi, B. (2020). Yeni Türkiye sembolizmi: Büyük Çamlıca Camisi. https://www.muratbergi.com/index.php/2020/09/05/cemaatsiz-cami-buyuk-camlica/, Et. 15.11.2020.
• Bora, T. (2017b). Türk muhafazakârlığı ve inşaat şehveti: Büyük olsun bizim olsun. T. Bora (Der.) içinde, İnşaat Ya Resulullah (s.9-16). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Calas, M. B. and Smircich, L. (1999). Past postmodernism? Reflections and tentative directions. Academy of Management Review, 24(4), 649-672.
• Callon M. (1997). Society in the making: The study of technology as a tool for sociological analysis. Eds. W. E. Bijker, T. P. Hughes & T. Pinc, The Social Construction of Technological Systems, 1997, 83-103. Cambridge.
• Callon, M. ve Latour, B. (1981) Unscrewing the big leviathan: How actors macrostructure reality and how sociologists help them to do so. (in) K. Knorr Cetina and A. Cicourel (eds), Advances in Social Theory and Methodology: Toward an Integration of Micro and Macro-Sociologies, London, Routledge & Kegan Paul.
• Callon, M. (1986a). The sociology of an actor-network: The case of the electric vehicle. In Mapping the dynamics of science and technology (p.19-34). Palgrave Macmillan, London.
• Callon, M. (1986b). Some elements of a sociology of translation: Domestication of the scallops and the fishermen of StBrieuc Bay. J. Law (der) Power, Action and Belief: A New Sociology of Knowledge? in (196-233). London: Routledge and Kegan Paul.
• Callon, M. (1999). Actor-network theory—the market test. The Sociological Review, 47(1_suppl), 181-195.
• Callon, M., Law, J. ve Rip, A (Hrsg.). (1986): Mapping the dynamics of science and technology. London: Macmillan Press.
• Castells, M. (2013). Enformasyon çağı: Ekonomi, toplum ve kültür-ağ toplumunun yükselişi Cilt 1 (çev: E. Kılıç). İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Chen, Y. S. ve Wu, S. T. (2021). An exploration of actor-network theory and social affordance for the development of a tourist attraction: A case study of a Jimmy-related theme park, Taiwan. Tourism Management, 82, 104206.
• Czarniawska, B. (2017). Actor-Network theory. Langley, A. ve Tsoukas, H. (Eds.). The SAGE Handbook of Process Organization Studies. Sage. p.160-173.
• Çavdar, A. (2020). Kutsal hırsın beton gölgesi: Çamlıca Camii neyin anıtı?, (iç) Otoriter Neoliberalizmin Gölgesinde : Kent, Mekan, İnsan (der. Ş. Geniş). Ankara: Nika Yayınları.
• Çelikel, S. B. ve Aydınel, S. (2013). Endüstriyel tasarımda paradigma kaymaları: İşlev/anlam ikiliğinin aşılmasına ilişkin bir teori. Tasarım+Kuram, 15, 7-20.
• Çınar, R. Ü. (2020). Ecdadın icadı AKP iktidarında bellek mücadelesi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Dellaloğlu, B. (2019). Büyük sorular – Türkiye’nin estetik ile imtihanı. Habertürk Tv. Et.25.11.2020.
• Diken, B. (1997). Melezlik ve sosyal teori. Toplum ve Bilim, 73, 74-110.
• Eryılmaz, M.E. (2019). Suriye mutfağının mülteci girişimciler eliyle Türkiye bağlamına seyahati: Bir çeviri hikayesi. 27. Ulusal Yönetim ve Organizasyon Kongresi. At: Antalya.
• Farías I.; Blok, A. ve Roberts, C. (2019). Actor-Network theory as a companion: An inquiry into intellectual practices. Blok, A., Farías, I. & Roberts, C. (Eds.). The Routledge Companion to Actor-Network Theory. Routledge. p.xx- xxxv.
• Geertz, C. (2010). Kültürel bir dizge olarak din. (iç) Kültürlerin Yorumlanması (çev:H. Gür). Ankara: Dost Kitabevi.
• Gençer, M. (2017). Sosyal ağ analizi yöntemlerine bir bakış. Yıldız Social Science Review, 3(2), 19-34.
• Gerekan, B. (2012). Aktör-ağ kuramı kapsamında strateji̇ ve muhasebe. World of Accounting Science, 14(2), 49–59.
• Giddens, A. (2019). Modernite ve bireysel kimlik (çev: Ü. Tatlıcan). İstanbul: Say Yayınları.
• Gouldner, A. W. (2021). Batı sosyolojisinin yaklaşan krizi (çev: M. Şenol). Sakarya: SAÜ Kültür Yayınları.
• Güler, M. (2020). Reklamın ötesine geçmek: Hackvertising. Abant Kültürel Araştırmalar Dergisi, 5(10), 50-74.
• Gündüz, A. ve Attar, G. E. (2020). Aktör ilişkilerağı, sağlık-hastalık ve suç: Şahsiyet dizisi üzerinden bir tartışma. İnsan ve İnsan, 7(24), 127-153.
• Habermas, J. (2018). Sosyal bilimlerin mantığı üzerine (çev: M. Tüzel). İstanbul: Alfa Yayınları.
• Hammond, T. (2019). Heritage and the Middle East: Cities, power, and memory. Geography Compass, 14(2), e12477
• Justesen, L. (2020). Actor-network theory as analytical approach. Järvinen, M., Mik-Meyer, N. (Edi.) Qualitative Analysis Eight Approaches for the Social Sciences. Sage. p.327-344.
• Kasapoğlu, A. ve Odabaşı, Y. (2009). Sosyolojik açıdan teknoloji odağında güncel sorunların yorumlanması. Elektrik Mühendisliği, 436(Haziran), 31-33.
• Korkmaz, S. S. (2019). (Re)construction of Turkish National identity in urban space: Transformation of Istanbul’s panaroma under JDP rule. In: Nation-Building and Turkish Modernization: Islam, Islamism, and Nationalism in Turkey / [ed] Rasim Özgür Dönmez, Ali Yaman, Lanham, Maryland: Lexington Books, s.233-254.
• Latour, B. ve Woolgar, S. (1979). Laboratory life: The construction of scientific facts. London: Sage Publications.
• Latour B. (1991). Technology is society made durable. Ed. J. Law, A Sociology of Monsters: Essays on Power, Technology, & Domination, 1991, 103-131. London & New York.
• Latour, B., Mauguin, P. ve Teil, G. (1992). A note on socio-technical graphs. Social Studies of Science, 22(1), 33-57.
• Latour, B. (1996). On actor-network theory: A few clarifications. Soziale Welt, 47(4), 369-381.
• Latour B. (1997). Where are the missing masses? The sociology of a few mundane artefacts. (Eds). W. E. Bijker & J. Law, Shaping Technology/Building Society: Studies in Sociotechnical Change (1997) 225-258. UK: Cambridge.
• Latour, B. (1999a). On recalling ANT. In J. Law & J. Hassard (Eds.), Actor network theory and after (p.15–25). Oxford: Blackwell.
• Latour, B. (1999b). Pandora’s hope. London: Harvard University Press.
• Latour, B. (2005). Reassembling the social: An introduction to actor-network-theory. Oxford: Oxford University Press.
• Latour, B. (2008a). Biz hiç modern olmadık (çev: İ. Uysal). İstanbul: Norgunk Yayınları.
• Latour, B. (2008b). Tarde ve toplumsalın sonu. (çev: F. Berksun ve diğerleri). Tesmeralsekdiz, 2(3), 34-49.
• Latour, B. (2021). Toplumsalı yeniden toplama : Aktör-ağ teorisine bir giriş (çev. N. Bingöl). İstanbul: Tellekt.
• Law, J. (1992) Notes on the theory of the actor Network: ordering, strategy and heterogeneity. http://www.lancs.ac.uk/ fass/sociology/papers/law-notes-onant.pdf ET: 10.01.2009.
• Miles, J. A. (2016). Yönetim ve organizasyon kuramları (çev: M. Polat & K. Arun). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Montenegro, L. M. ve Bulgacov, S. (2014). Reflections on actor-network theory, Governance Networks, and Strategic Outcomes. BAR, Rio de Janerio, 11(1), 107-124.
• Odabaş, Z. Y. (2010). Sürdürülebilir afet yönetimi ve kadın. Ankara: Ankara Üniversitesi Rektörlüğü Yayınları: 256.
• Odabaş, Z.Y. (2016) Anneliğin siyasal alanda yeniden inşasının ilişkisel sosyolojik eleştirisi, iç. Uygulamalı İlişkisel Sosyoloji (der. A. Kasapoğlu), İstanbul: Yeni İnsan.
• Oral, B. (2017). 21.yüzyıl Türkiyesi’nde muhafazakar milli mimarlık arayışları ve yansımaları. SDÜ Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 41, 237-255.
• Oral, B. (2020). Muhafazakâr tutumun estetik sorunsalı bağlamında çağdaş cami mimarisi. Sanat Tarihi Dergisi, 29(2), 489-519.
• Özmen, M. (2019). Sosyo-materyal bir yapı olarak pazar: Pazarın bilim-teknoloji- toplum incelemeleri bakış açısıyla incelenmesi. Pazarlama Teorisi ve Uygulamaları Dergisi, 5(2), 303-338.
• Parlak, D. (2020). Laikleşme sürecinde camiler: Geç Osmanlı’dan erken Cumhuriyet’e. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Parlak, İ. ve Aycan, O. (2016). Turkey’s memory politics in transformation: Akp’s new and old Turkey. (ed) A. Bilgin & A. Öztürk Political culture of Turkey in the rule of the AKP. Nomos: Almanya.
• Pappenheim, F. (2002). Modern insanın yabancılaşması (çev: S. Ak). Ankara: Phoenix Yayınevi.
• Sağır, A. (2012). Modernden postmoderne geçişte sosyal bilimlerin felsefi temellerinin sarsılışı. KUTADGUBİLİG, 21, 25-55.
• Sarımuratoğlu, D. (2019). Konvansiyonalist cephedeki iç savaş: Aktör-ağ teorisi güçlü programa karşı. Düşünme Dergisi, 15, 26-37.
• Seçilmişler, T. ve Yenen, Z. (2011). Koruma sorunsalına ilişkin kuramsal bir değerlendirme: Kurumsalcı (alan yönetimi) ve çoğulcu (aktör ağ teorisi) yaklaşımların karşılaştırılması. Sigma, 3, 375-384.
• Sismondo, S. (2016). Bilim ve teknoloji araştırmaları yaklaşımı: Temeller. (çev. Ü. Tatlıcan). Ankara: Epos. Terzi, M. (2019). E-government and cyber terrorism: conceptual framework, theoretical discussions and possible solutions. Tesam Akademi Dergisi, 6(1). 213-247. http: //dx.doi.org/10.30626/tesamakademi.528011.
• Tokdoğan, N. (2018). Yeni Osmanlıcılık: Hınç, nostalji, narsisizm. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Toki Haber (2020). Çamlıca Camii kentsel dönüşüm alanında inceleme. https://www.tokihaber.com.tr/haberler/camlica-camii-kentsel-donusum-alaninda-inceleme/, Et.18.11.2020.
• Touraine, A. (2018). Modernliğin eleştirisi (çev: H. Tufan). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.