Osmanlı'dan Cumhuriyet'e Vatandaş

Yıl 2021, Cilt: 18 Sayı: 44, 8025 - 8053, 26.12.2021

Mehmet Melik Kaya , Baykal Biçer

https://doi.org/10.26466/opus.936133

Cited By: 1

Öz

Vatandaşlık eğitimi; bir toplumun haklarını, sorumluluklarını öğrenmesi, bireyin toplum içerisindeki rolünün belirlenmesi ve devletlerin yetiştirmek istediği vatandaş modelini ortaya koymak açısından son derece önemlidir. Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e geçiş sürecinde toplumsal bir mühendislik aracı olarak öğretim programları ve ders kitapları kullanılmıştır. Bu dönemde Türk toplumu reaya statüsünden hakları anayasa ile teminat altına alınan vatandaşlar topluluğuna dönüşmüştür. Hem Osmanlı muktedirleri hem de Türkiye Cumhuriyeti’ni inşa eden kurucu kadrolar vatandaşlık eğitimi programları ve ders kitapları aracılığı ile hem ideal/iyi vatandaşlar hem de kendi ideolojileri doğrultusunda itaatkâr/pasif vatandaşlar yetiştirmek istemişlerdir. Bu araştırmada temel amacı vatandaşlık yeterlilikleri kazandırmak olan vatandaşlık eğitimi dersinin, öğretim programları ve ders kitapları aracılığı ile Osmanlıdan Cumhuriyet’e uzanan süreçte oluşturulmak istenen yurttaş profilini ele almaktır. Araştırma tarihsel araştırma yöntemi ile ele alınmıştır. Araştırmada elde edilen bulgulara göre II. Meşrutiyet Dönemi’nde Türk toplumundaki vatandaşlık algısı haklar temelinde itaatkâr/pasif vatandaşlıktır. Cumhuriyet’in ilk yıllarında ise ulusal bir çizgide itaatkâr/pasif vatandaşlar yetiştirilmek istenmişse de eğitimdeki asıl ulusallaşma 1930’lu yıllardan sonra tam anlamıyla kendini göstermiştir. II. Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e geçen süreçte vatandaşlık eğitimi programlarında ve ders kitaplarındaki temel gaye evrensel ve ulusal ahlaki değerler ile bezenmiş, devlet yönetimi, çevre, sağlık ve ekonomik farkındalıklar kazanmış yurttaşlar yetiştirmektir.

Anahtar Kelimeler

Cumhuriyet, Meşrutiyet, Vatandaşlık, Eğitim, Ders Kitapları, Iyi Vatandaş

Destekleyen Kurum

Anadolu Üniversitesi

Proje Numarası

yok

Teşekkür

Teşekkür ederim.

Citizen from Ottoman to Republic

Öz

Citizenship education is extremely important in terms of the rights and responsibilities of a society, the role of the individual in the society and the citizen model that the states want to educate. Curriculum and textbooks were used as a social engineering tool during the transition from Second Constitutionalist Period to Republic. In this period, the Turkish society has transformed from the community of servants to the community of citizens whose rights are guaranteed by the constitution. Both Ottoman rulers and founders of Republic of Turkey aimed to educate ideal/good citizens and submissive/passive citizens through their own ideologies via curriculums and textbooks. The main purpose of this study is to examine what kind of citizen profile was aimed to train in the period from the Ottoman to the Republic via curriculums and textbooks of citizenship education, which aims to provide citizenship qualifications. The historical research pattern was used in the research. As a result of the findings obtained in the research that perception of citizenship was submissive/passive citizenship on the basis of rights in the Second Constitutionlist Period. Although submissive/passive citizens were wanted to be trained in a national line in the early years of the Republic, the main nationalization in education has fully manifested itself after the 1930s. In the process from Second Constitutionlist Period to Republic, the basic aim in citizenship education curriculum and textbooks was to raise citizens who are embraced with universal and national moral values and gained state management, environment, health and economic awareness.

Anahtar Kelimeler

Republic, Constitutionlist Period, Citizenship, Education, Curriculums, Good Citizen

Proje Numarası

yok

Kaynakça

• Adil, M. (1924a). Mâlumât-ı Vataniye İlk mektep dördüncü sınıf. İstanbul: Orhaniye Matbaası.
• Adil, M. (1924b). Mâlumât-ı Vataniye İlk mektep beşinci sınıf. İstanbul: Orhaniye Matbaası.
• Ağaoğulları, M. A. (1989). Fransız Devriminde birey-devlet ilişkisi (1789-1794). Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 44(03), 195-228.
• Akbaş, O. (2008). Değer eğitimi akımlarına genel bir bakış. Değerler Eğitimi Dergisi, 6(16), 9-27.
• Arslan, A. (2018). Fransız Devrimi ve 1789 Fransız Yurttaş ve İnsan Hakları Bildirisi. Genç Hukukçular Hukuk Okumaları, 4(1), 19.
• Bouineau, J. (1998). Fransa’da devrim döneminde yurttaşlar ve yurttaşlık. (Çev. Yeşim Küey). İstanbul: Kesit Yayıncılık.
• Bircan, İ. (1998). Demokratik Eğitim Kurultayı. Bireysel Bildirgeler, Ankara: İİBK Yayını.
• Cankılıç, E. (2010). Ortaöğretim 9. sınıf tarih ders kitapları ile ilköğretim 6. sınıf Sosyal Bilgiler ders kitaplarında yer alan tarih ünitelerindeki görsel malzeme sunumunun karşılaştırılması (yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Coşğun, S. (2015). Atatürk dönemi yurt bilgisi ders kitaplarının eğitim felsefesi ve sosyolojisi açısından değerlendirilmesi (yayımlanmamış doktora tezi) Erzincan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzincan.
• Yücel, H. A. ve Çalapala, R. (1955). Yurttaşlık bilgisi: İstanbul: Atlas yayınevi.
• Demokrat Parti Tüzüğü. (1946). Demokrat parti tüzük ve programı, Ankara.
• Elkatmış, M. (2014). İlköğretim programlarının yurttaş profili. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 36(36), 1-14.
• Ermat, B. ve Ermat, K. (1943). Yurt bilgisi dersleri: beşinci sınıf. İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.
• Gay, L. R. (1996). Educational research: Competencies for analysis and application. 5th Ed. Merrill, New Jersey: Upper Saddle River, NJ: Merrill/Pearson Education. [See Chapter 2.]
• Gülpınar, F. (2012). Eşitsizlik ve toplumsal tabakalaşma açısından vatandaşlık üzerine sosyolojik bir analiz. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 3(67), 081-109.
• Gürses, F. (2010). Kemalizm’in model ders kitabı: Vatandaş için medeni bilgiler. Akademik Bakış, 6(4), 7.
• Gürses, F. (2010) Türkiye’de ders kitaplarında yurttaşlık: Cumhuriyet’in Kuruluş Yıllarından bugüne kavramsal dönüşümü. (yayımlanmamış doktora tezi). Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Güzel, A. ve Karadağ, Ö. (2013). Anlatma becerileri açısından “Türkçe Dersi Öğretim Programı (6, 7, 8. Sınıflar)”na eleştirel bir bakış. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 1(1), 45-52.
• Hablemitoğlu, Ş. ve Özmete, E. (2012). Etkili vatandaşlık eğitimi için bir öneri. Ankara Sağlık Bilimleri Dergisi, 1(3), 39-54.
• Hobsbawm, E. J. ve Şener, B. S. (2003). Devrim Çağı 1789-1848. Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.
• Maârif-i Umûmiyye Nezâreti (1329/1913). Mekâtib-i ibtidâiyye ders müfredâtı: altı, beş, dört ve üç dershâne ve muallimli mekteblere mahsûs. İstanbul: Matbaa-i Âmire.
• Türkiye Cumhuriyeti Maârif Vekâleti-İlk Tedrisât Dâiresi (1340/1924), İlk Mekteblerin Müfredât Programı. İstanbul: Matbaa-i Âmire.
• İlkmekteplerin Müfredat Programı (1926). İstanbul: Maarif Vekâleti Yayınları.
• İlkokul Programı (1936). T.C. Kültür Bakanlığı. İstanbul: Devlet Basımevi.
• İlkokul Programı (1948). T.C. Millî Eğitim Bakanlığı. İstanbul: Millî EğitimBasımevi.
• İlkokul Programı (1962). T.C. Millî Eğitim Bakanlığı. İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.
• İplikçioğlu, B. (2007). Hellen ve Roma Tarihinin Anahatları. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Kadıoğlu, A. (2008). Vatandaşlığın dönüşümü: Üyelikten haklara. İstanbul: Metis Yayınları.
• Kami, A. (1929). Yurt bilgisi. İlk mektep-dördüncü sınıf. İstanbul: Öztürk Matbaası.
• Karakılıç, C. ve Müjdeci, M. (2013). Yurttaşlık bilgisi kitaplarında kimlik ve vatandaşlık (1950-1960). Pursuit of History, 6(11), 173-98.
• Kaptan, S. (1977). Bilimsel araştırma teknikleri ve istatistik yöntemleri. Ankara: Tekışık Matbaası.
• Keskin, Y. (2010). Türkiye`de II. Meşrutiyetten günümüze kadar uygulanmış olan Sosyal Bilgiler öğretim programlarının analizi ve karşılaştırılması (yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Türkiye Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı. T.C. Millî Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı Türk Cumhuriyetleri ve Türk Toplulukları Dairesi yayın: Belgeler serisi.
• Tevhid-i Tedrisat. (1924). Sebilürreşad. 29 Mayıs 1924.
• Rıza, A. (1910). Malumat-ı ahlâkiye ve medeniye. İstanbul: Karabet matbaası.
• Sencer, M. (1987). İnsan hakları açısından Amerikan devrimi. İnsan Hakları Yıllığı Dergisi, 9(1), 85-126.
• Sencer, M. (1990). İnsan hakları açısından İngiliz devrimi. Amme İdaresi Dergisi, 23(2), 3-21.
• Sönmez, Vd. (1994). Sosyal Bilgiler öğretimi. Ankara: Pegem yayıncılık.
• Topuzkanamış, Ş. E. (2013). Türk hukukunda anayasal gelişmeler ışığında vatandaşlık (yayınlanmamış doktora tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Yaşar, F. T. II. (2018). Meşrutiyet döneminde yurttaşlık, ahlak ve medenilik eğitimi: Malumat-ı medeniye ders kitapları. Osmanlı Araştırmaları, 52(52), 311-342.
• Yılmazcan, D. (2017). Antik Yunan'da kölelik: Atina ve Sparta örneği. Çankırı Karatekin Üniversitesi Karatekin Edebiyat Fakültesi Dergisi, 5(2), 117-136.
• Ülgen, P. (2010). Orta çağ Avrupa’sında feodal sisteme genel bir bakış. Mardin Artuklu Üniversitesi Mukaddime Dergisi, 4(1), 1-18.
• Ünsal, A. (1998). Yurttaşlık zor zanaat. 75 Yılda Tebaaa’dan Yurttaş’a Doğru, İstanbul: İş Bankası Yayınları.
• Üstel, F. (2014). Makbul vatandaşın peşinde. İstanbul: İletişim Yayınları.